Dvd-rom (digital video disk yoki digital versatile disk) – universal raqamli disk, video, audio va kompyuter formatidagi ma’lumotlar tashuvchisi. Bir tomonlama, bir qatlamli disklar 7 Gb

3-MA’RUZA. MULTIMEDIA TEXNOLOGIYALARINING QO’LLANISH SOHALARI. 
TA’LIMDA MULTIMEDIA 
REJA: 
1. Multimedia texnologiyalarining qo’llanish sohalari. 
2. Ta’lim tizimida multimedianing qo’llanishi. 
3. Mustaqil O’zbekistonimiz ta’lim tizimida multimedia texnologiyalarining o’rni va roli. 
Multimedia tizimining paydo bo’lishi ta’lim, fan, san’at, kompyuter treninglari, reklama, 
texnika, tibbiyot, matematika, biznes, ilmiy tadqiqot kabi bir qancha kasbiy sohalarda 
revolyutsion o’zgarishlar yuzaga kelishiga olib keldi. Quyida ba’zi misollarni keltirib o’tamiz.
1. Kasbiy sohalarda:
- nashriyot faoliyatida – multimediali nashriyotlar. Masalan O’zbekiston Respublikasi xalq 
ta’limi vazirligi qoshida tashkil qilingan “Multimedia umumta’lim dasturlarini rivojlantirish 
Markazi” tomonidan multimediali elektron axborot-ta'lim resurslari ishlab chiqarish bilan bog'liq 
barcha turdagi xizmatlar, hususan turli animatsion lavhalar, video roliklar, dasturiy yechimlar 
amalga oshiriladi. Mahsulotlar ixtiyoriy nushada va talab qilingan dizayn bilan taqdim qilinishi 
mumkin. Shu qatorda disk ko'paytirish va uni bezaklash ishlarini ham bajarish uchun to'liq 
quvvatdagi texnik va mutahassis ta'minotiga ega.
- interfaol ta’lim berish tizimida;
- axborot va reklamalarda;
- tibbiyotda;

---

- ilmiy tadqiqotlarda;
- sanoatda;
28
- dasturiy mahsulotlarni demo (namoyish) versiyalarida;
- Interfaol taqdimotlarda;
- Internetda;
va hk.
2. Ta’lim tizimida multimedia. Kompyuterlarni ta’lim tizimida qo’llash g’oyasi ancha ilgari 
paydo bo’lgan bo’lgan bo’lsada, ta’lim tizimining barcha sohalarida axborot texnologiyalarini 
qo’llash multimedia qurilmalari bilan jihozlangan kompyuterlar paydo bo’lgach to’liq ma’noda 
amaliyotga joriy etilib boshlandi. Multimedia vositalarini ta’limda qo’llash quyidagilarga 
imkoniyat yaratadi:
• ta’limning gumanizasiyalashuvini ta’minlash;
• o’quv jarayonining samaradorligini oshirish;
• ta’lim oluvchining shaxsiy fazilatlarini rivojlantirish
(o’zlashtirganlik, bilimga chanqoqlik, mustaqil ta’lim olish, o’zini o’zi tarbiyalash, o’zini o’zi 
kamol toptirishga qaratilgan qobiliyatlilik, ijodiy qobiliyatlari, olgan bilimlarini amaliyotga 
qo’llay olishi, o’rganishga bo’lgan qiziqishi, mehnatga bo’lgan munosabati);
• ta’lim oluvchining kommunikativ va ijtimoiy qobiliyatlarini rivojlantirish;
• kompyuter vositalari va axborot elektron ta’lim resurslari yordamida har bir shaxsning alohida 
(individual) ta’lim olishi hisobiga ochiq va masofaviy ta’limni individuallashtirish va 
differensiyalash imkoniyatlari sezilarli darajada kengayadi;
• ta’lim oluvchiga faol bilim oluvchi subyekt sifatida qarash, uning qadr-qimmatini tan olish; • 
ta’lim oluvchining shaxsiy tajribasi va individual xususiyatlarini hisobga olish; • mustaqil o’quv 
faoliyatini olib borish, bunda ta’lim oluvchi mustaqil o’qib va rivojlanib boradi; • ta’lim 
oluvchilarda, o’zlarining kasbiy vazifalarini muvaffaqiyatli bajarish uchun hozirgi tez
o’zgaruvchan ijtimoiy sharoitlarga moslashuviga yordam beradigan zamonaviy ta’lim 
texnologiyalaridan foydalanish ko’nikmalarini hosil qilish.
Multimedia vositalari yordamida shaxsga yo’naltirilgan ta’limni amalga oshirish jarayoni 
zamonaviy, ko’ptarmoqli, predmetga yo’naltirilgan multimediali o’quv vositalarini ishlab 
chiqishni va foydalanishni talab etadi. Ular tarkibiga keng ma’lumotlar bazasi, ta’lim yo’nalishi 
bo’yicha bilimlar bazasi, sun’iy intellekt tizimlari, ekspert-o’rgatuvchi tizimlar, o’rganilayotgan 
jarayon va hodisalarning matematik modelini yaratish imkoniyati bo’lgan laboratoriya 
amaliyotlari kiradi.
Ta’lim oluvchilarning individual xususiyatlarini hisobga olish va ularning manfaatdorligini 
(motivasiyasini) oshirishga ko’maklashish imkoniyatlariga ko’ra, shuningdek, har xil turdagi 
multimediali o’quv axborotlarining uyg’unlashuvi, interfaollik, moslashuvchanlik sifatlariga 
ko’ra multimedia foydali va mahsuldor ta’lim texnologiyasi hisoblanadi.
Interfaollikning ta’minlanishi axborotlarni taqdim etishning boshqa vositalari bilan 
taqqoslaganda raqamli multimedianing muhim yutuqlaridan hisoblanadi. Interfaollik ta’lim 
oluvchining ehtiyojlariga mos ravishda tegishli axborotlarni taqdim etishni nazarda tutadi. 
Interfaollik ma’lum bir darajada axborotlarni taqdim etishni boshqarish imkonini beradi: ta’lim 
oluvchilar dasturda belgilangan sozlovlarni individual tarzda o’zgartirishi, natijalarini o’rganishi, 
foydalanuvchining muayyan xohishi haqidagi dastur so’roviga javob berishi, materiallarni 
taqdim etish tezligini hamda takrorlashlar sonini belgilashi mumkin.
Lekin multimediadan foydalanishda bir qator jihatlarni e’tiborga olish muhim. Multimediada 
taqdim etilayotgan o’quv materiallari tushunish uchun qulay bo’lishi, zamonaviy axborotlar va 
qulay vositalar orqali taqdim etilishi talab qilinadi.
Multimedia texnologiyalarining barcha imkoniyatlarini to’liq ochib berish va ulardan samarali 
foydalanish uchun ta’lim oluvchilarga salohiyatli (kompetentli) o’qituvchining ko’magi zarur 
bo’ladi. Darsliklardan foydalanilgandagi singari, multimedia vositalarini qo’llashda ham ta’lim 
strategiyasi ta’lim jarayonida o’qituvchi nafaqat axborotlarni taqdim etish, balki ta’lim 

---

oluvchilarga ko’maklashish, qo’llab-quvvatlash va jarayonni boshqarib borish bilan 
shug’ullangandagina mazmunan boyitilishi mumkin. Odatda, chiroyli tasvirlar yoki animasiyalar 
bilan boyitilgan taqdimotlar oddiy ko’rinishdagi matnlarga qaraganda ancha jozibali chiqadi va 
ular taqdim etilayotgan materiallarni to’ldirgan holda zaruriy emosional darajani ta’minlab 
turishi mumkin.
Multimedia vositalari har xil ta’lim yo’nalishlari (stillari) uyg’unligida qo’llanilishi va ta’lim 
olish hamda bilimlarni qabul qilishning turli ruhiy va yoshga doir hususiyatlariga ega bo’lgan 
shaxslar tomonidan foydalanilishi mumkin: ayrim ta’lim oluvchilar bevosita o’qish orqali, 
ba’zilari esa eshitib idrok etish, boshqalari esa (videofilmlarni) ko’rish orqali ta’lim olishni va 
bilimlarni o’zlashtirishni xush ko’radilar.
29
Interfaol multimedia texnologiyalari akademik ehtiyojga ega bo’lgan ta’lim oluvchiga 
noan’anaviy qulaylik tug’diradi. Xususan, eshitish sezgisida defekti bor ta’lim oluvchilarda 
fonologik malakalar va o’qish malakalari o’sishiga, shuningdek, ularning axborotlarni vizual 
o’zlashtirishlarini ta’minlaydi. Nutqi va jismoniy imkoniyati cheklanganlarda esa vositalardan 
ularning individual ehtiyojlaridan kelib chiqib foydalanishga imkon beradi.
Multimedia vositalari ta’lim berishning samarali va istiqbolli quroli (instrumentlari) bo’lib, u 
o’qituvchiga an’anaviy ma’lumotlar manbaidan ko’ra keng ko’lamdagi ma’lumotlar massivini 
taqdim etish; ko’rgazmali va uyg’unlashgan holda nafaqat matn, grafiklar, sxemalar, balki ovoz, 
animasiyalar, video va boshqalardan foydalanish; axborot turlarini ta’lim oluvchilarning qabul 
qilish (idrok etish) darajasi va mantiqiy o’rganishiga mos ravishda ketma-ketlikda tanlab olish 
imkoniyatini yaratadi.