Ekonometrika fanining predmeti, usullari, vazifalari va asosiy tushunchalari

Iqtisodiy-matematik model — bu iqtisodiy ob’ektlar yoki jarayonlarni 

tahlil  qilish  yoki  boshqarish  maqsadida  ularning  matematik  tasvirlanishi, 

ya’ni  iqtisodiy  masalaning  matematik  yozuvi.  Iqtisodiy  ob’ektning 

matematik  modeli  —  bu  uning  funktsiyalar,  tenglamalar,  tengsizliklar, 

mantiqiy  munosabatlar,  grafiklar  majmuasi  ko’rinishidagi  aks  ettirilishi. 

Bunday aks ettirish o’rganilayotgan ob’ekt elementlarining  munosabatlari 

guruhlarini  model  elementlarining  shunga  o’xshash  munosabatlariga 

birlashtiradi. 

 

---

Ekonometrika fanining predmeti, usullari, vazifalari va asosiy tushunchalari 

 

9 

 



  makroiqtisodiyot  (xalq  xo’jaligi)  va  uning  tarmoqlarida  kechayotgan 

iqtisodiy jarayonlarni modellashtirish asoslarini o’rganish; 



  aniq iqtisodiy tizim misolida modellashtirish masalasini qo’yish va iqtisodiy 

ma’nosini tushunish; 



  iqtisodiy  masalalarni  echish  usullarini,  shuningdek  kompyuterda  hisoblash 

tajribalarini  o’tkazish  va  ularning  natijalarini  tahlil  qilishni  o’rganishdan 

iborat. 

«Iqtisodiy-matematik usullar va modellar» fanining vazifalari: 



  iqtisodiy  jarayonlarning  matematik  modellarini  qurish  va  ularni  echish 

usulini tanlash; 



  matematik  modellarni  tahlil  qilish  asosida  iqtisodiy  jarayon  qonuniyatlari 

haqidagi bilimlarni chuqurlashtirish; 



  makro-  va  mikroiqtisodiyotda  qo’llanilayotgan  turli  matematik  modellarni 

o’rganishdan iborat. 

Iqtisodiy-matematik modellarning tasnifi 

Modellashtirish  va  modellar  o’zining  turli  sohalardagi  tadbiqlariga  qarab, 

moddiy va abstrakt kabi sinflarga bo’linadi.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ammo  moddiy  modellashtirishdan  iqtisodiy  maslalarni  echish  uchun 

foydalanishda ma’lum chegaralanishlar mavjud. Masalan, iqtisodiyotni biror sohasini 

o’rganish  bilan  butun  iqtisodiy  ob’ekt  haqida  xulosa  chiqarib  bo’lmaydi.  Ko’pgina 

Moddiy  modellar  asosan  o’rganilayotgan  ob’ekt  va  jarayonni 

geometrik, fizik, dinamik yoki funktsional tavsiflarini ifodalaydi. Masalan, 

ob’ktning kichiklashtirilgan maketi (masalan, litsey, kollej, universitet) va 

turli  xil  fizik,  ximik  va  boshqa  xildagi  maketlar  bunga  misol  bo’la  oladi. 

Bu  modellar  yordamida  turli  xil  texnologik  jarayonlarni  optimal 

boshqarish,  ularni  joylashtirish  va  foydalanish  yo’llari  o’rganiladi. 

Umuman  olganda,  moddiy  modellar  tajribaviy  xarakterga  ega  bo’lib, 

texnika fanlarida keng qo’llaniladi. 

birlashtiradi. 

 

---

Ekonometrika fanining predmeti, usullari, vazifalari va asosiy tushunchalari 

 

10 

 

iqtisodiy masalalar uchun esa moddiy modellar yaratish qiyin bo’ladi va ko’p xarajat 

talab etadi. 

 

 

 

 

 

Ilmiy bilishda abstrakt modellar ma’lum tillarga asoslangan belgilar majmuidan 

iborat.  O’z  navbatida,  belgili  abstrakt  modellar  matematik  va  logik  tillar  shaklidagi 

matematik logik modellarni ifodalaydi. 

Matematik  modellashtirish  turli  xil  tabiatli,  ammo  bir  xil  matematik 

boѓlanishlarni ifodalaydigan voqea va jarayonlarga asoslangan tadqiqot usulidir. 

Hozirgi  paytda  matematik  modellashtirish  iqtisodiy  tadqiqotlarda,  amaliy 

rejalashtirishda  va  boshqarishda  etakchi  o’rin  egallib,  kompyuterlashtirish  bilan 

chambarchas boѓlangan. 

Iqtisodiy-matematik modellar turli asoslarga ko’ra tasniflanadi. 

Amaliy maqsadiga ko’ra iqtisodiy-matematik modellar iqtisodiy jarayonlarning 

umumiy  xususiyatlari  va  qonuniyatlarini  tadqiq  qilishda  ishlatiladigan  nazariy-