Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

Dördüncüsü: Kişi və qadınların miras hissələri üzərində dərin düşünülüncə, ana-ata xaricində ümumiyyətlə qadının hissəsinin kişiyə nisbətlə əskik olduğu nəticəsini ortaya çıxar. Ananın hissəsi, təyin olunan əsl hissəyə görə bəzən atanın hissəsindən çox olar. Bəlkə də ananın atadan çox və ya atayla bərabər nisbətdə miras al/götürməsi, ananın bağ baxımından övladıyla daha çox iç içeliği, hamiləlik və doğum dövrü çətinliklərinə, böyütmə və tərbiyəylə əlaqədar bütün zəhmətlərə dözmüş olmasından qaynaqlanır. Uca Allah belə buyurmuşdur: "Biz insana, ana-atasına yaxşılıq etməsini tövsiyə etdik. Anası onu zəhmətlə daşıdı və zəhmətlə doğurdu. Daşınması ilə süddən kəsilməsi, otuz ay davam edər. (Əhqaf, 15) Heç şübhəsiz ananın hissəsinin, qadınların kişinin yarısı qədər olma vəziyyətindən onlarla bərabər və ya daha çox miras al/götürmə vəziyyətinə yüksəlişi, qanun tündçünün onu gözləməsini və daha çox hörməti həkk etdiyini göstərər.

Kişinin hissəsinin qadının iki misli qədər olmasına gəlincə, bu barədə kişinin həyatı idarə etməkdə qadına nisbətlə sahib olduğu ağıl üstünlüyü və qadınla əlaqədar lazımlı xərcləmələrin onun uhdesine olduğu gerçəyi göz qarşısında saxlanılmışdır. Uca Allah belə buyurmuşdur: "Allahın insanlardan bir qisimini digər bir qisimindən üstün etməsi və mallarından xərcləmə etdikləri üçün, kişilər qadınların idarəçisidirlər. (Nisa, 34) Bu ayənin orijinalında keçən "kavvam" sözü, həyatı idarə etmək mənasını verən "kıyam" sözündən törəmişdir. "Üstün etmək"dən məqsəd, kişinin ağıl baxımından olan üstünlüyüdür. Çünki, kişinin həyatı düşüncə və ağıl ağırlıqlı ikən, qadının həyatı duyğu ağırlıqlıdır. Malın düzümünü və onunla əlaqədar bütün səlahiyyətləri, üstün ağla və rəhbərliyə sahib bir ələ vermək, həyəcan və incə duyğuların idarə etdiyi bir ələ təslim etməkdən daha doğru olar. Tanınan bu səlahiyyət, indiki qurşaqdan gələcək qurşağa intiqal edən dünyadakı mövcud sərvətin üçdə ikisinin rəhbərliyinin kişilərə, üçdə birinin rəhbərliyinin də qadınlara verilməsini tələb edir. Demək ki, cəmiyyətin halını düzəldəcək və həyatı səadətli edəcək ağılın rəhbərliyi, həyəcan və incə duyğuların rəhbərliyinə ağırlıq təşkil etmişdir.

Qadının miras mövzusunda uğradığı bu əskiklik, uca Allahın qadınlar haqqında ədaləti güdmələrinə dair kişilərə yönəltmiş olduğu əmrlə kompensasiya edilmişdir. Verilən əmr gərəyi, qadınlar kişilərin əlində olan üçdə iki hissəyə də ortaqdırlar. Beləcə qadınlar mülkiyyətini əllərində saxladıqları və istədikləri şəkildə üzərində qənaətdə ol/tapıldıqları üçdə bir hissənin yanında, kişilərin əlində olan üçdə iki hissənin yarısını xərclərinin qarşılanması üçün özlərinə ixtisas edərlər.

Bu buraxılan çaşdırıcı qanun və vəziyyətin nəticəsində kişi və qadın mülkiyyət və xərcləmə sahəsində bir-birinin tam tərsi bir mövqedə olarlar. Dünyadakı sərvətin üçdə ikisinin mülkiyyəti kişiyə aid olarkən, ancaq üçdə bir hissəs(n)i ona xərclənər. Qadın isə, üçdə birinin mülkiyyətinə sahib ikən, üçdə iki miqdarı ona xərclənər. Bu fərqliliyin səbəbi isə, bir tərəfdən kişidə ağıl gücünün həyəcan və incə duyğulara basqın gəlməsidir ki qoruma, dəyişdirmə, çıxarma və qar/qazanc əldə etmə şəklində reallaşan maliyyə rejissorluq, bununla daha çox üst-üstə düşər. Digər tərəfdən qadında incə duyğular və həyəcanlar ağıl gücünə ağırlıq təşkil edər ki bu da xərcləmə və xərc faktıyla daha çox üst-üstə düşər. İşdə bu xüsus, İslamın miras və alimentlər barəsində kişilə qadın arasında fərq güdməsinin sirri və səbəbidir.

Buna görə, uca Allahın "Allahın insanlardan bir qisimini digər bir qisimindən üstün etməsi..." ayəsində vurğuladığı üstünlükdə, kişinin təbiəti gərəyi ağıl gücünün çox olması və bu barədə qadına olan üstünlüyünün ölçü alındığını söyləmək daha uyğundur. Bu barədə kişinin sərt və çətinliklərdə daha dayanıqlı və güclü bir bədən quruluşuna sahib olması ölçü alınmamışdır. Kişilərin sərt oluşları, onları qadından ayıran strukturca bir xüsusiyyətdir və insanın meydana gətirdiyi cəmiyyətdə bu xüsusiyyəti müdafiə etmə, qoruma, çətin işlər, çətinlik və kədərlərə sinə gərmə, qorxunc və xoşlanılmayan vəziyyətlərdə özünü itirməmə kimi xüsuslarda bəzi böyük nəticələndirər izlər. Bunlar, təbiətiylə qadınların boynuna götürə bilməyəcəyi qaçınılmaz həyat vəziyyətləridir.

Ancaq bununla birlikdə, qadınlar da ağılın əleyhdarı olan və ictimai həyatda qaçınılmaz və zəruri olan incə duyğu və həyəcanlarla təchiz edilmişlər. Bu xüsusiyyətin əhəmiyyətli nəticələri, sevgi, ünsiyet, könüllərə rahatlıq qazandırma, ağrıma, şəfqət, nəsili çoxaltmanın çətinliklərinə dözmə, hamiləlik və doğum dövrünə aid çətinliklərə sinə gərmə, böyütmə, tərbiyə və təhsili boynuna götürmə, ayrıca ev işləri məsuliyyəti kimi xüsuslarda özünü göstərər. Yumşaqlıq və ağrıma olmadan yalnız sərtlik və kobudluqla, şəhvət iç motivi olmadan yalnız hirs iç motiviylə insanın vəziyyəti və eyni şəkildə itələyicilik olmadan yalnız cazibədarlıqla dünyanın vəziyyəti nizama girməz.

Qısacası, kişi və qadın haqqında ədalət üzrə qurulu/təşkilatı iki təchizat şəklidir bu. Kişi və qadın qrupundan ibarət olan/yaranan qarışıq insan cəmiyyətində həyatın iki kefesi, bu iki xüsusla bərabərlik qazanar. Allahın kəlamında sapma və hökmündə haqsızlıq düşünülə bilməz; Allah, bunlardan uca və münəzzəhdir. "Yoxsa, Allah və Rəsulunun özlərinə zülm və haqsızlıq edəcəyindənmi qorxurlar." (bk. Nur, 50) "Sənin Rəbbin heç kimə zülm etməz." (bk. Kəhf, 49)"Hepiniz bir-birinizdənsiniz." (Al/götür- İmran, 195) buyuran işdə uca Allahdır. "Allahın insanlardan bir qisimini digər bir qisimindən üstün etməsi..." ifadəsində də işdə bu bir-birindən olma gerçəyinə işarə edilmişdir.

Başqa bir ayədə belə buyurmuşdur: "Sizi torpaqdan yaratması, Onun dəlillərindəndir. Sonra siz, hər tərəfə yayılan insanlar oldunuz. Özləriylə sakitlik tapmanız üçün sizə özünüzdən bərabər/yoldaşlar yaradıb aranızda sevgi və mərhəmət depozitdə etməsi də ONun dəlillərindəndir. Doğrusu bunda, yaxşı düşünən bir qövm üçün ibrətlər vardır." (Rum, 20-21) Bu iki ayədəki çaşdırıcı şərh üzərində bir düşünək. Uca Al/götür-lah insanı yayılmaqla xarakterizə etmişdir. (Ayədə kişilə qadının bir-birinin qarşısında gündəmə gətirilmələri, birinci ayədə insandan kişinin qəsd-edildiyinə bağlı bir ipucudur.) Yayılmaq, dolanışığı təmin etmək üçün işlə/çalışmaq deməkdir. Gücə və çətinə müraciət edərək həyatın gərəklərini əldə etmə cəhdlərinin hamısı buna söykən/dözər. Bir-birinə qalib gəlmə istiqamətindəki səylərdə, döyüşlərdə və yağmalamalarda da güdülən məqsəd, eyni şeydir. Əgər insan üçün yalnız bu cür bir yayılma düşünüləcək olsaydı, insan fərdləri biri hücum edən digəri isə qaçan olmaq üzrə iki qrupa bölünərdi.

Ancaq uca Allah, qadınları yaradıb onları kişilərin sakitlik tapmasını təmin edəcək şeylə təchiz etdi və bərabər/yoldaşlar arasına sevgi və mərhəmət yerləşdirdi. Beləcə qadınlar gözəllik, incə hərəkətlər, sevgi və söhbətlə kişiləri özlərinə çəkərlər. Qısacası, qadınlar insan cəmiyyətinin ilk rüknləri və əsl faktorlarıdırlar.

Buna görə İslam dini evlilikdən ibarət olan ev birliyini bu barədə ana təməl olaraq görmüş və uca Allah belə buyurmuşdur: "Ey insanlar, biz sizi bir kişi və bir qadından yaratdıq və bir-birinizi tanımanız üçün sizi millətlərə və qəbilələrə ayırdıq. Allah yanında ən üstün olanınız, ən/en təqvalı olanınızdır." (Hucurat, 13) Bu ayədə əvvəlcə kişi və qadının evlənməsinə və bunun nəticəsində insan soyunun davam etməsinə toxunulmuş və daha sonra millətlər və qəbilələrdən ibarət olan/yaranan böyük insan cəmiyyəti ona söykənilmişdir.

Bu ayənin son cümləsindən "Allahın insanlardan bir qisimini digər bir qisimindən üstün etməsi..." ifadəsindəki üstünlükdən İslamda gerçək üstünlük ölçüsü bilinən kəramət və ucalığın nəzərdə tutulmadığı aydın olar. İslamda ucalıq və kəramətə, Allaha yaxınlaşma ilə çatıla bilər ancaq. Söz mövzusu üstünlükdən, cəmiyyətin vəziyyətinin ən yaxşı bir şəkildə nizama girməsini təmin edəcək və dünyəvi həyat yəni dolanışıq mexanizmini ən gözəl bir şəkildə nizama soxacaq şeylə təchiz edilmə barəsində kişiyə verilən üstünlükdür. İslam, maddi həyat xaricində faydalanılmayan insanın cisimiylə əlaqədar sahib olduğu çoxluqlara əhəmiyyət verməz. Bunları yalnız özüylə Allah qatında olana çatılacaq vasitələr olaraq görər.

Bura qədər etdiyimiz şərhlərdən bu nəticə ortaya çıxar: Ər-kekslərə, ağıl baxımından qadınlara nisbətlə üstünlük tanınmışdır. Bu üstünlük, miras və bənzəri mövzularda qadınlarla fərqliliyi tələb edir. Ancaq buradakı üstünlük, çoxluq mənasındadır. İslamın əhəmiyyət verdiyi kəramət və ucalıq mənasını verən üstünlük isə, kimdə olduğuna baxılmadan təqva və Allahdan qorxmaqdır.