Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

"Allah sizdən yüngülləşdirmək istər; (çünki) insan zəif yaradılmışdır." İnsanın zəif olması, şəhvani güclərlə bəzənmiş olmasındandır. Bu instinktlər, insanı arzuları mövzusunda davamlı qışqırdarlar, onu bu mövzularda daşqınlığa sürüyərlər. Uca Allah insanlara lütf edərək bu iç motivlərinin təsirini qıraraq halallıqları ortaya qoydu; "Bunun xaricində qalanı... sizə halal qılındı." deyə buyuraraq bu instinkt nəşr/təzyiqini ortadan qaldıracaq evlənmə təşkilatını caiz etdi. Halal qılınan yollar/göndərər evlənmə və nökər əldə etmədiyər. Beləcə Allah insanları özlərindən əvvəlkilərin ənənələrinə də çatdırdı. Ayrıca mütə nikahını qanuniləşdirmək surətiylə onlara əlavə bir yüngülləşdirmə gətirdi. Çünki mütə nikahında müddətsiz nikah külfəti, mehir vermə və bərabər/yoldaş dolandırma kimi nikaha bağlı yüklər yoxdur.

Bəziləri bu yüngülləşdirmənin zərurət halında nökərlərlə evlənə bilmək demək olduğunu irəli sürürlər. Buna veriləcək cavabımız budur: Zərurət halında nökərlərlə evlənə bilmək İslamdan əvvəl də Ərəblər arasında tətbiq olunurdu. Lakin istənməyən, qınanan bir tətbiq idi. İslamın bu mövzuda gətirdiyi yenilik, söz mövzusu nifrəti və yadırğamağı ortadan qaldırmağa çalışmaq olmuşdur. Bunun üçün İslam, nökərin də azad qadın kimi insan olduğunu, aralarında fərq olmadığını, kölə olmanın insanı bir yerdə həyata haqqından məhrum buraxıcı bir səbəb sayıla bilməyəcəyini vurğulamışdır.

Ayənin inkar edilməz zahiri mənas(n)ı budur: Buradakı xitab bu ümmətin möminlərinə istiqamətlidir. Buna görə ayədə haqqında danışılan yüngülləşdirmə bu ümmətə edilmişdir və bundan məqsəd izah etdiyimiz yüngülləşdirmədiyər.

Zəiflik bütün ümmətlərin -bu ümmətin və daha əvvəlki ümmətlərin- ortaq xüsusiyyəti olduğu və yüngülləşdirmə yalnız bu ümmətə edildiyi halda bu yüngülləşdirmənin "insan zəif yaradılmışdır" ifadəsi ilə səbəbləndirilməsi, ümumi faktor və tələb edicinin zikr edilməsi və bu faktorun təsir buraxmasında tamamlayıcı rol oynayan şeydən danışılmaması qabilindədir. Belə deyilmək istənir: Biz sizin öhdəçiliyinizi yüngülləşdirdik. Çünki insanın ümumiyyətlə zəif olması yüngülləşdirməyi tələb edən bir səbəbdir. Lakin bu yüngülləşdirmə bir maneə yoxsa edilər. Necə ki maneələrin davamlı şəkildə mövcudluğu, digər ümmətlərə həqiqətən yüngülləşdirmə edilməsini və rəhmətin yayılmasına imkan tanımadı. Lakin sıra sizə gəlincə, rəhmət hamınızı əhatə etdi, bu rəhmətin nəticələri aranızda ortaya çıxdı, bu səbəbdən haqqında danışılan səbəbin hökmü ortaya çıxdı və daha əvvəlki ümmətlərin məhrum olduqları yüngülləşdirmə hökmü sizin şəriətinizdə iştirak etdi. Necə ki bu ayələr bu anlama dəlalət edərlər: "Rəbbimiz, bizə bizdən əvvəlkilərə yüklədiyin kimi ağır yük yükləmə." (Bəqərə, 286) "O sizi bu vəzifəs(n)i etmək üçün seçdi. Din mövzusunda sizə heç bir çətinlik yükləmədi." (Həcc, 78)

Bundan aydın olur ki, bu ümumi səbəbləndirmədə yatan nöqtə, insana istiqamətli nemətlərin hamısının bu ümmət üzərində reallaşmış olmasıdır.