Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

"Ey Rəbbimiz! Həqiqətən də biz... bir dəvətçini duy/eşitdik ... " Dəvətçidən məqsəd, Allahın elçisi Hz. Məhəmməddir (s. a. a). Ayənin orijinalında keçən "ən/en aminu=inanın" 'ifadəsi, çağırışın məzmununu açıqlayır. Buradakı "ən/en" ədatı beyaniye=açıklama xüsusiyyətlidir. Möminlər burada özlərinin, çağırış vəzifəlisinə iman etdiklərini vurğulayırlar. Bu çağırış vəzifəlisi də Peyğəmbər əfəndimizdir. O onlara Allah tərəfindən bəzi xüsusları xəbər verir. Ki bu xüsusların bəzisindən onları çəkindirir. Günahlar, pisliklər, küfr və günah üzrəykən ölmək kimi. Bəzilərinə də təşviq edir. Bağışlama, rəhmət, uca Allahın eb-rar=iyiler dərəcəsinə yüksəlmiş mömin qullarına vəd etmiş olduğu cənnətə bağlı detallar kimi.

Belə olunca möminlər Rəblərindən özlərini bağışlamasını, pisliklərini örtməsini, ebrar dərəcəli möminlərlə birlikdə canlarını al/götürməsini, Allahın icazəs(n)i ilə peyğəmbərlərin özlərinə zəmanət etdikləri cənnət və rəhmət vədinin yerinə yetirilməsini istəyərək belə deyirlər: "Rəbbimiz! Günahlarımızı bağışla..." Ayənin orijinalında keçən "al/götürə resulike" ifadəsi yəni; peyğəmbərlərinə taşıttığın və onların sənin adına zəmanət etdiklərini bizə ver. "Bizi alçaq-rüsva etmə." yəni; sözünü yerinə yetirməmək, vədindən dönmək surətiylə bizi alçaq-rüsva etmə. Bundan ötəri bu duanın arxasından "Heç şübhəsiz sən vədindən daşınmazsan!" ifadəsinə yer verilir.

Bu ayələrdən aydın olur ki, onlar Allaha və axirət gününə inanmağı və Allahın peyğəmbərləri olduğu gerçəyini ayələr üzərində düşünərək əldə etmişlər. Peyğəmbərin gətirdiyi mesajın detallarını isə peyğəmbərlərə inanaraq qazanmışlar. Buna görə onlar fitrətin hökm sahəsində fitrətə uyğun davrandıqları kimi söz dinləmə və itaətin lazımlı olduğu yerlərdə də bu qaydaya bağlı qalmaqdadırlar.

"Rəbləri də onlara cavab verdi ki..." Burada "Rəbb" sözünün istifadə edilməsi və bu sözün möminlərə izafə edilməsi, ilahi rəhmətin coşğuluğuna dəlalət edər. "Mən... işlə/çalışan heç bir kimsənin etdiyini boşa çıxarmam." ifadəsindəki ümumilik də bu gerçəyə dəlalət edər. Yəni uca Allah qatında bu və bu əməl ilə bu və bu işlə/çalışan kimsə arasında ayrım güdülməz.

Buna görə, "Elə isə onlar ki, hicrət etdilər, yurdlarından çıxarıldılar, mənim yolumda əziyyətə uğradılar..." şəklindəki yaxşı əməlləri detallı olaraq sayan və oxuduğumuz cümlələrin davamı olaraq gələn ifadə, bu yaxşı əməllərin savablarının təyin olunması məqsədini daşıyar. İfadənin cümlələri arasındakı "vav" hərfi ayırma funksiyas(n)ı daşıyar; məzmuna, toplama funksiyas(n)ı daşımaz. Çünki əgər məzmuna funksiyası daşısa idi, o zaman mühacirlərin yalnız şəhid olanlarının savabı açıqlanmış olardı. [Halbuki burada, hicrət edən hər kəsin mövqesinə toxunulmaq istənmişdir; istər bu adam şəhid də olsun, istər olmasın.]

Bununla birlikdə bu ayə yalnız bu surədə edilməsi istənən, israrla təşviq edilən və etina etdirilən əməlləri sıralayır. Bunlar da dini yurda seçmək, Allah yolunda çətinliklərə dözmək və cihada getmək əməlləridir.

Aydın olduğuna görə bu ayədəki hicrət, şirkdən və yurddan ayrılmağı birlikdə ifadə edir. Çünki həm istifadə edilən söz mütləqdir, həm də xüsusi və məhdud hicrəti dilə gətirən "yurdlarından çıxarıldılar." ifadəsi ilə bunun arxasından gələn "mən də onların pisliklərini örtəcəyəm." ifadəsinə qarşılıq olaraq zikr edilir. Çünki bu sonrakı ifadədə iştirak edən "seyyiat=kötülükler" sözünün Qurandakı zahiri mənas(n)ı "kiçik günahlar"dır. Buna görə onlar, qaçınmaq və tövbə etmək surətiylə böyük günahlardan hicrət etmişlər [və Allah da onların kiçik günahlarını örtmüş, bağışlamışdır]. Bu səbəbdən ayədə sözü keçən "hicrət" ge-nel əhatəlidir. Bunun üzərində yaxşıca düşünün.