Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

fəlsəfi bir Araşdırma və müqayisə etmə

Müşahidə və təcrübə, kişi ilə qadının ortaq bir cövhərə sahib bir növün iki fərdi olmasına hökm edir. Bu ortaq cövhər isə insandır. Çünki kişi seqmentində görülən bütün nəticələndirər, fərqsiz bir şəkildə qadın seqmentində də görülür. Heç şübhəsiz bir növə aid nəticələndirərin ortaya çıxması o növün mövzusunun (obyektiv) varlığının reallaşmasını tələb edir. Bəli bu da var ki seqmentlərdən biri, bu ortaq ifadə edilərin bəzilərində şiddət və zəiflik fərqliliyi göstərə bilər. Lakin bu fərqlilik türdeşlik xüsusiyyətinin fərddə yox olub aradan getməsini tələb etməz. Bundan aydın olur ki, iki seqmentdən biri üçün mümkün olan türsel kamal o biris(n)i üçün də mümkündür. Bunlardan biridə iman ilə, ibadət ilə və Allaha yaxınlaşdırıcı hərəkətlərlə əldə edilən mənəvi kamallardır. Bundan anlaya bilərsən ki, bu mənas(n)ı ifadə edən ən gözəl və geniş əhatəli söz, uca Allahın "Mən, kişi olsun, qadın olsun, içinizdən işlə/çalışan heç bir kimsənin etdiyini boşa çıxarmam. Bəziniz bəzinizdən meydana gəlmədiyər." ayəsidir.

Əgər bu ayəs(n)i, Tövratda iştirak edən mövzuya bağlı ifadələrlə müqayisə etsən, bu iki kitabın bu mövzudakı dünyagörüşü fərqini açıqca görərsən. Tövratın bir hissəsində bu ifadələr ilə qarşılaşırıq: "Döndüm, və hikməti, və şeylərin səbəbini bilməyə və araşdırmağa və axtarmağa, və pisliyin ağılsızlıq olduğunu, və ağılsızlığın dəlilik olduğunu bilməyə qoyuldu. Və qadını ölümdən acı/ağrılı tapdım, o qadın ki, ürəyi tələ və şəbəkələr/ağlar, və əlləri zəncirlərdir..." Bu sətirlər belə nöqtələniyir: "Bir-bir hesabı çıxarmaq üçün bunu tapdım; canım hələ onu axtarır, lakin tapmadım; mində bir kişi tapdım; lakin onların hamısında bir qadın tapmadım." (Vaiz Kitabı, Bap 7 : 23-28)

Köhnə millətlərin çoxu, qadının əməllərinin Allah qatında qəbul edilməyəcəyini düşünürdülər. Köhnə Yunanda; "qadın şeytan işi bir murdarlıq" olaraq adlandırılırdı. Romalıların və bəzi köhnə Yunanlıların fikirinə görə kişi mücərrəd bir insani mənliyin sahibi idi; amma qadının belə bir mənliyi yox idi. Miladi 586 ilində Fransada toplanan bir konqresdə uzun mübahisə/müzakirələrdən sonra qadının insan olduğu qəbul edilmiş; lakin kişiyə xidmət etmək üçün yaradıldığı nəticəsinə çatılmışdır. İngiltərədə təxminən yüz/üz il əvvəlinə qədər qadın, insan cəmiyyətinin bir parçası sayılmırdı. Əgər millətlərin fikirlərini, inanclarını və ədəbiyyatlarını araşdıran kitablara müraciət etsən, o millətlərin qadına bağlı bir çox çaşdırıcı fikirlərini taparsan.