ƏDƏBİYYAT
1. Абрамченко В.В. Гнойно-септическая инфекция в акушерстве и гинекологии.- СПб.:
Спецлит, 2005.- С.459
2. Аль-Халаф С.Е., Кутенко А.Н. Послеродовый эндометрит. Оптимизация лечения//
Акушерство и гинекология.- 2002.- №1.- С.16-20.
3. Баев О.Б., Старкова Т.Г.Буданов П.В.Профилактика инфекционных осложнений у
родильниц// Вопросы гинекологии, акушерства и перинатологии .-2005.- т.4.- № 3.
4. Белоцерковцева Н.Д., Мазуркевич В.В. Клиническое значение трансвагинальной
эхографии и гистероскопии в диагностике послеродового эндометрита// Акушерство и
гинекология.- 1996.- №4.- С.37-40.
5. Вострикова Е.А., Осипов А.Г. Антимикробнаые препараты.- Кемерово, 2002.- С.36.
106
6. Иванян А.И., Крюковский С.Б. Профилактика и лечение послеродовых гнойно-
септических заболеваний.- Смоленск, 2000.- С.47
7. Клинические акушерские протоколы. Институт здоровья семьи. Проект «Мать и
дитя». Издание 3-е, переработанное. С.131-136.
8. Ковалев М.И. Проблемы профилактики эндомиометрита после кесарева сечения в
современном акушерстве// Росс.вестник ак.-гинеколога.- 2001.- №4.- С.20-25.
9. Краснопольский В.И., Буянова С.Н., Щукина Н.А. Гнойная гинекология – М. :
МЕДпресс-информ, 2006. – 2-ое изд., доп. - 304 с.
10. Кулаков В.И. Современные принципы антибактериальной терапии в акушерстве,
гинекологии, неонатологии// Акушерство и гинекология.- 2002.-№ 3.- С.3-6.
11. Кулаков В.И. Эндометрит после родов.- М.: Радуга, 2001.- С.29.
12. Михайлов Н.Б., Ярославский В.К. Основы фармакотерапии в акушерстве и
гинекологии. - СПб.: Фоллиант, 2001.- С.256.
13. Орджоникидзе Н.В., Федорова Т.А.Эндометрит и раневая инфекция у родильниц.
Проблемы и пути их решения// Акушерство и гинекология.- 2004.- №5.- С.15-18.
14. Левашова Н.И., Мареева Л.С. Проблемы кесарева сечения в современном
акушерстве// Акушерство и гинекология.- 2004.- №2.- с.23
15. Никонов А.П., Асцатурова О.Р., Чилова Р.А., Ищенко А.И., Рафальский В.В.
Инфекции в акушерстве и гинекологии: диагностика и антимикробная химиотерапия
(пособие для врачей). – М., 2006.- С.42с.
16. Чернуха Е.А. Нормальный и патологический послеродовый период. М.: ГЭОТАР-
Медиа, 2006.- 271с.
17. Усанов, В.Д. Комплексная диагностика и современная терапия некоторых форм
патологии матки после родов в профилактике генерализованных * форм гнойно-
воспалительной инфекции: автореф. дис. … канд. мед. наук / В.Д. Усанов. - Волгоград, 1995.
- 25 с. 165.
18. Усанов, В.Д. К вопросу о новых технологиях в диагностике и лечении
послеродовых гнойно-септических заболеваний / В.Д. Усанов // Новые технологии в
акушерстве и гинекологии. - Москва, 1998. - С. 220-222. 166.
19Усанов, В.Д. Роль жидкостной гистероскопии в диагностике отдаленных
эндометритов после родов и кесарева сечения / В.Д. Усанов // Лапароскопия и гистероскопия
в диагностике и лечении гинекологических заболеваний. - Москва, 1998. - С. 141-143.
20.Федорович, O.K. Новый способ хирургической операции - одномоментного вакуум-
аспирационного опорожнения матки с 122 промыванием / O.K. Федорович, А.А. Вержак //
Вестн. Рос. ассоциации акушеров-гинекологов. – 2001. - № 3-4. – С. 23-24.
21.Хоменко, Н.В. Медико-социальные аспекты гнойно-септичеких осложнений после
кесарева сечения / Н.В. Хоменко, О.С Филиппов, Т.А. Шагеев [и др.] // Мать и дитя:
материалы VI Рос. форума. - Москва, 2004. - С. 246-247. 173.
22. Цыренова, Б.Д. Определение ведущих факторов риска возникновения гнойно-
воспалительных осложнений после родов / Б.Д. Цыренова // Мать и дитя: материалы VII Рос.
форума. - Москва, 2005. - С. 290.
23. Воронин К.В. Стратегия диагностики и коррекции влагалищ- ного дисбиоза в плане
подготовки беременной к плановому кесареву се- чению и профилактике послеродового
эндометрита /К.В. Воронин, А.М. Алале, И.И. Алале, Ю.Н. Дзюба //Медицинские
перспективы. – 2013. – Т.18,№4. – С.24 – 32.
24. Горин B.C. Оптимизация диагностики и лечения послеродо- вого эндометрита / B.C.
Горин, В.Н. Серов, Л.А. Бирюкова, В.В. Степа- нов //Росс, вестник акушера-гинеколога. -
2009. - Т. 9. №1. -С. 21-29.
25. Гуртовой Б.Л. Применение антибиотиков в акушерстве и ги- некологии. – М., 1996.-
С.24-31. 48. Гуртовой Б.Л., Кулаков В.И., Воропаева С.Д. Применение антибиотиков в
акушерстве и гинекологии – М.: Триада-Х, 2004.-176с.
107
26. Энкин М., Кейрс М., Нейлсон Дю Руководство по эффективной помощи при
беременности и рождении ребенка. Пер. с англ. Под ред. Михайлова А.В. СПб: Петрополис,
2003.
27. Abouzahr C, Aaahman E, Guidotti R. Puerperal sepsis and other puerperal infections. In
Health dimensions of sex and reproduction: the global burden of sexually transmitted diseases,
maternal conditions, perinatal disorders, and congenital anomalies, eds. CJL Murray and AD Lopez
WHO 1998
28. Adriaanse AH, Pel M, Bleker OP. Semmelweis: the combat against puerperal fever. Eur
J Obstet.Gynecol. Reprod Biol 2000; 90(2): 153- 8.
29. American Colledge of Chest Physicians/ Socieny of Clinical Care Medicine Consensus
Conference: definitions for sepsis and organ failure and guidelines for the use of innovative the
rapies in sepsis/ Crit Care Med 1992; Jun 20(6): 864-874.
30. American College of Chest Physicians/ Socieny of Clinical Care Medicine Consensus
Conference: definitions for sepsis and organ failure and guidelines for the use of innovative the
rapies in sepsis/ Crit Care Med 1992; Jun 20(6): 864-874.
ABSTRACT
Aliyeva Gultakin
Risk factors, diagnosis and treatment and of metroendometritis
after physiological and surgical birth
12 people, who birth completed in the way of physiological and surgical in Childbirth Center,
Nakhchivan AR, are divided into 2 groups taking as research object in the article. Diagnosis and
treatment of endometritis was investigated in birth dates in women, which I group had a surgical
birth and II group had a physiological birth. In 3 of women concerning in I group, endometritis
signs observed in “clear” metroendometritis and in USM the 3
rd
and 6
th
day after birth and situation
of women has improved after washing the cavity of the uterus. In 2 of other 3 women, endometritis
signs observed in USM the 3
rd
and 6
th
day after birth to intravenous after curetting the cavity of the
uterus and situation of women has improved after washing the cavity of the uterus. In 2 of other 3
women, infusion therapy II group cephalosporins + metronidazole were defined to intravenous after
curetting the cavity of the uterus. Situation of woman is good. In other group, I-II group
cephalosporins gave effect after washing the cavity of the uterus of 2 women during
metroendometritis after surgical birth. Extrapation operation of the cavity of the uterus of woman
was conducted with acute endometritis diagnosis of lack of seams in 1 woman. 3 women are
defined deintoxication therapy II-III type cephalosporins and immunity reinforcing preparations and
vitamins after washing and revising the cavity of the uterus for USM signs. Thus, USM criteria may
be the main indicator to define stage and tactics of the treatment in the diagnosis of endometritis
after physiological and surgical birth.
РЕЗЮМЕ
Алиева Гюльтекин
Факторы риска, диагноз и лечение метроэндометрита после физиологических и
хирургических родов
В статье на 2 группы разделяются 12 роженицы, которые являются объектом
исследования, и роды которых завершены физиологическими и хирургическими путями в
Родильном Центре Нахичеванской АР. Женщины из 1 группы прошли через хирургические
роды, а женщины из 2 группы прошли через физиологические роды, у которых диагноз и
лечение эндометрита исследованы в момент родов. У 3 женщин из 1 группы при «чистом»
метроэндометрите в 3 и 6 дни после родов в ходе проведения УЗИ выявлены признаки
эндометрита и после санации полости матки состояние женщин улучшено. После кюретажа
108
полости матки 2 других женщин из 3 – х проведена внутривенная инфузионная терапия и
назначены цефалоспорины + метронидазол 2 поколения. Состояние женщины стабильное. В
другой группе во время метроэндометрита после хирургических родов эффективными
оказались цефалоспорины 1-2 поколения сразу после проведения санации полости матки 2
женщин. Диагноз острого эндометрита в результате недостаточнного наложения швов у 1
женщины завершился проведением операции по экстирпации матки этой женщины.
Согласно клинической картине по признакам УЗИ полость матки 3 женщин прошла ревизию
и санацию, после чего им назначена дезинтоксикационная терапия с применением
цефалоспоринов 2-3 типа, а также препаратов и витаминов, укрепляющие иммунитет. Таким
образом, критерии УЗИ при диагнозе эндометрита после хирургических и физиологических
родов могут оказаться основными показателями для установления этапа и тактики лечения.
NDU-nun Elmi Şurasının 26 aprel 2016-cı il tarixli qərarı ilə çapa
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 09)
109
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ. ELMİ ƏSƏRLƏR, 2016, № 6 (76)
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY. SCIENTIFIC WORKS, 2016, № 6 (76)
НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ. НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2016, № 6 (76)
CƏBİ İSMAYILOV
AZƏR İSMAYILOV
Naxçıvan Dövlət Universiteti
UOT:616.366
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASINDA ÖD DAŞI XƏSTƏLİYİNİN YAYILMASI
VƏ CƏRRAHİ MÜALİCƏSİ
Açar sözlər: Xolesistit, öd daşı xəstəliyi, mexaniki sarılıq
Key words: cholecystitis, gallstone disease, mechanical jaundice
Ключевые слова: Холецистит, желчекаменная болезнь, механическая желтуха
Xülasə: Tədqiqat işi 2008- 2015 illər Naxçıvan Respublika xəstəxanasına, Naxçıvan
Diaqnostika mərkəzinə, ‹‹ Şəfa ›› özəl tibb mərkəzinə öd daşı xəstəliyi ilə daxil daxil olmuş və
cərrahi müalicəyə məruz qalan 1063 xəstənin klinik təhlilini əhatə edir. Xəstələrdən 886 nəfəri
qadın, qalan 177 xəstə isə kişilərdən ibarət olmuşdur. Kənd əhalisi 624, şəhər əhalisi isə 439 nəfər
təşkil etmişdir. Xəstələrin yaşı 7- 81 yaş arasında dəyişilmişdir. Öd daşı xəstəliyinin əmələ gəlməsi
üçün əlverişli şəraitin kontinental iqlimin, kənd təsərüfatı işlərinin əmək rejiminin qızmar günəş
şüalarının altında yerinə yetirilməsi, fiziki iş zamanı çoxlu miqdarda tər, tənəffüs vasitəsilə suyun
itirilməsi su-duz mübadiləsinin kəskin pozulmasına səbəb olaraq öd daşlarının əmələ gəlməsinə
səbəb olma ehtimalını artırır. Son zamanlar bütün dünya əhalisi arasında öd daşı xəstəliyi proqressiv
olaraq artır. Bu hal Muxtar Respublikamızda da özünü göstərməkdədir. Bütün bu göstərilənlərə
əsaslanaraq belə nəticəyə gələ bilərik ki, Muxtar respublikamızda öd daşı xəstəliyinin yayılması və
cərrahi müalicəsinin regionar patalogiya kimi elmi araşdırılmasın aparılmasına və
ümumiləşdirilməsinə ehtiyac vardır.
Giriş: Öd daşı xəstəliyi həzm sisteminin ən çox təsadüf olunan xəstəliklərindən biridir.
Abdominal cərrahiyyənin və hepatologiyanın əsas problemlərindən olan bu xəstəlik müasir dövrdə
axıra qədər tam öyrənilməmiş olaraq qalır, getdikcə çoxalırvə böyük iqtisadi çətinliklərə səbəb olur.
Müasir dövrdə daşlı xolesistitli xəstələrin sayının artması müşahidə edilir və son on illikdə yaşlı
insanların 50-60% -də öd yolları sisteminin müxtəlif patologiyaları rast gəlinir (1, 4, 8). Daşlı
xolesistli xəstələrin sayı hər on ildən bir 2 dəfədən çox artır. Daşlı xolesistit diaqnozu ilə xəstələr bir
il ərzində 2-3 dəfə və hətta daha çox xəstəxanalarda müalicə alırlar. Müxtəlif müəlliflərin
məlumatlarına görə yaşlı insanlarda letallıq 30-80% təşkil edir (3,6,9). Dünyada od daşı xəstəliyi
cərrahi xəstəliklər içərisində ən geniş yayildığından, ABŞ-da il ərzində yalnız xolesistektomiyadan
1 milyona yaxın əməliyyat aparılır. Dünya əhalisinin 10%-i 40 yaş həddində bu xəstəlikdən əziyyət
çəkir. Bir qrup müəlliflərin məlumatlarına görə, bu xəstələrin 25-46%-i xəstəlik kəskinləşdikdən
sonra həkimə müraciət edirlər (2, 10,11). Daşlı xolesistit xəstəliyi müxtəlif yaşlarda 10-40% təşkil
etdiyi halda, gənclərdə və yeniyetmələrdə də müşahidə edilir. Bu xəstəlik autopsiya çalışmalarında
11-36% hallarda aşkar edilir(4,5,12). Od daşı xəstəliyinin etiologiyası xəstənin yaşından, cinsindən,
etnik mənşəyindən və bir çox başqa faktorlardan asılıdır. Bu xəstəliyin əmələ gəlməsində bədən
çəkisinin artıqlığı, hamiləliyin, diyetik faktorların, Kron xəstəliyinin,nazik bağırsağın terminal
hissəsinin rezeksiyası, mədə cərrahiyyəsinin, irsi sferasitozun, oraqvarı anemiyanın, talassemiya
xəstəlklərinin də rolu vardır. Qadınlar kişilərə nisbətən 3 qat artıq xəstələnirlər (1,5, 10). Öd daşı
xəstəliyi bütün yaşam boyu heç bir əlamət verməyə bilər. İzahı məlum olmayan səbəblərdən
daşların öd kisəsinin boynuna tıxanması nəticəsində öd sancıları əmələ gəlir. Simptomatik hala
gəlmiş öd daşı xəstəliyi ağırlaşmalara doğru istənilən zaman inkişaf edə bilər. Bu ağırlaşmalardan
kəskin xolesistit, xolangitli və ya xolangitsiz xoledoxolitiaz, öd daşı olan pankreatitlər,
xolesistoxoledoxal, xolesistoduodenal fistullar, öd daşı keçməzliyi, xolesistoenterik fistul və ən
110
ümdə ağırlaşmalardan biri olan öd kisəsi xərçəngini göstərmək olar. Ağırlaşmalar ilk müraciətlər
zamanı nadirən rast gəlirlər. Öd daşı xəstəliyinin kəskinləşməsi zamanı daha çox rast gələn
əlamətlər əsasən ağrının olması, inadlı yüngüllük gətirməyən qusmalar, ağrıların kürək nahiyəsinə
irradiasiyası, bəzi hallarda yüksək temperaturanın olması, Mədə nahiyəsinə ağrı irradiasiyası,
ağrıların dözülməz xarakterdə olması əlamətləri təşkil etmişdir. Daxil olan xəstələrin əksəriyyəti
uzun müddət keçdikdən sonra stasionara müraciət edirlər. Bəzi hallarda isə mexaniki sarılıq
əlamətləri baladıqdan sonra xəstəxanaya müraciət edirlər. Adətən biliar əlamətləri olmayan öd
daşları təsadüfən USM, BT, qarnın ümumi rentgenoskopiyası və ya laparotomiyalar zamanı aşkar
olurlar. Biliar sancıların və ciddi ağırlaşmaların tezliyini araşdıran çox saylı tədqiqatlar aparılmışdır.
Asimptomatok xəstələrin orta hesabla hər il 3% -i simptomatik hala gəlirlər. Simptomatik vəziyyətə
gəlmiş xəstələrin hər il 3-5 % ağırlaşmalarla nəticələnir. 20 il müddətində xəstələrin ⅔ simptomsuz
qalmaqda davam edirlər. Simptomsuz öd daşları ağırlaşma vermədikləri üçün nadir hallarda
profilaktik xolesistektomiya əməliyyatına məruz qalırlar. Bununla yanaşı diabetik xəstələr, xərçəng
xəstəliyinə meyillik olan pasiyentlərdə profilaktik xolesistektomiya məsləhət görülür. Öd kisəsi
divarının kalsinatlaşması və yaxud çiniyəbənzər öd kisəsinə malik xəstələrdə xolesistektomiya
mütləq icra olunmalıdır.
Daşlar növlərinə görə çöx müxtəlif olurlar. Daşlar kisədə bir neçə əddədən yüzlərlə ədədə
çata bilirlər. Formaları dairəvi, boçkayabənzər, siqarabənzər, tut meyvələrinə oxşar ola bilirlər,
ölçüləri isə qum dənələrindən toyuq yumurtasıböyüklüyünə qədər çata bilirlər. Kimyəvi tərkibinə
görə daşlar piqment və qarışıq formalara ayrılırlar. Xolesterin daşları öd kisəsində iltihabsız əmələ
gəlirlər, solğun sarı rəngdə olurlar, suda üzürlər, göy alaovla yanırlar, mişarla kəsdikdə şüalı
quruluşa malik olurlar,xolesterin kristalları aydın görünür. Xarici görkəminə görə tut meyvəsini
xatırladır, səthi kiçikdanəli görünür, ancaq hamarsətli, tək və çoxsaylı da ola bilərlər,
rentgenokontrast olmurlar.
Bilrubin daşları da aseptik mühitdə bilverdindən əmələ gəlirlər. Tünd çəhrayı yaxud tam
qara rəngli olurlar. Bu cür daşlar eritrositlərin parçalanmasından (hemolitik), qanda qeyri-düz
bilrubinin çoxluğundan (sərbəst) əmələ gəlirlər. Kiçik və böyükölçülü ola bilirlər. Piqment
daşlarının mikrostrukturunda 80% hallarda bakterial mikroflora aşkar edilir.
Kalsium- əhəng qarışığı daşları ağ-boz rəngli olur,səthi qeyri-düzgün nahamar formasız
təsadüf edir, belə daşlar adətən iltihab şəraitində əmələ gəlirlər. Xüsusi müayinələrlə aşkar
olmuşdur ki, istənilən öd daşlarının tərkibində əhəng qarışığı tapmaq olar. Deməli öd daşları adətən
qarışıq quruluşlu olurlar.
Xolelitogenezdə müasir baxışlar: Uzun müddətdir ki, öd daşları xəstəliyinin əmələ gəlməsi
üçün üç faktorun öd kisəsi divarında iltihabi dəyişikliyin, öd durğunluğunun və lipidlərin metabolik
pozğunluğunun əhəmiyyəti böyükdür. Daşın əmələ gəlməsi üçün öd tərkibinin dəyişilməsi-
disxoliyanın baş verməsi vacib şərtlərdəndir. Ödün bufer sisteminin, onun elektrolit sahəsinin, pH ,
lipid tərkibinin dəyişilməsi də əhəmiyyətli dərəcədə rol oynayır. Disxoliyanın əsas səbəbi yağlı
qidalardan, endokrin təsirdən (hipotireoz) və estrogenin artıq ifraz olunmasından asılıdır. İkincili
disxoliya xolesterozlar zamanı 43,7- 77,4% hallarda öd daşları təsadef edir. Uzun müddətdir ki,
tədqiqatçılar öd daşlarının mayası ilə maraqlanırlar. Öd daşlarının da ilk əmələgəlmə nüvəsi olur,
sonradan onun ətrafindakristalizasiya inkişaf edərək daşlara çevrilirlər. Son illərdə daşların
nüvələrini aşkar etmək üçün spektral analiz, histokimyəvi üsul, Rentgenoloji müayinə, elektron
mikroskopiyadan istifadə edirlər.
Öd daşları məhlulun içərisindəki çöküntülərin çökməsi nəticəsində baş verir. Ödün daxilində
həll olan orqanik maddələr bilrubin, öd duzları, fosfolipidlər və xolesreroldan ibarətdir. Qərb
öıkələrində öd daşlarının əksəriyyəti 80% xolesterol, 15-20% piqment daşları təşkil edir.Piqment
daşları ən çox Asiya ölkələrində rast gəlinir.
İşin məqsədi: Naxçıvan MR-da öd daşı xəstəliyinin rastgəlmə tezliyinin, müayinə və
diaqnostika metodikaları, cərrahi müalicəsi üsullarının praktiki tətbiqinin öyrəlilməsi təşkil
etmişdir.
111
Material və metodlar: Tədqiqat işi 2008- 2015 ci illər müddətində Naxçıvan MR-nın
müxtəlif müalicə müəssisələrinin cərrahi şöbələrində: Naxçıvan Respublika xəstəxanası, Naxçıvan
Diaqnostika mərkəzi, ‹‹Şəfa›› özəl tibb mərkəzində öd daşı xəstəliyinin kəskinləşməsi və xroniki
daşlı xolesistit diaqnozları ilə xəstəxanalara daxil olmuş xəstələrin sayı, müayinə və diaqnostika
üsullarını eyni zamanda cərrahi müalicə üsullarını praktiki yerinə yetirilməsini əhatə etmişdir. Cəmi
xəstəxanalara 1063 nəfər öd daşı xəstəliyi diaqnozu ilə daxil olmuşdur. Daxil olan xəstələrin 128
nəfəri kəskin əlamətlərlə, 935 nəfəri isə xroniki daşlı xolesistit diaqnozuna görə müraciət etmişlər.
Xəstələrin 624 nəfəri kənd əhalisi, 439 nəfərini isə şəhər əhalisi təşkil etmişdir. Xəstələrin 886
nəfəri qadıllardan, 177 nəfəri isə kişılərdən ibarət olmuşdur yəni qadınların kişilərə nisbəti 6:1
bərabər olmuşdur. 2008-ci ildə 142 nəfər xəstə xəstəxanalara daxil olmuşdursa, 2015–ci ildə bu
rəqəm 245 nəfərə bərabər olmuşdur. Operasiyalar açıq və qapalı üsullarla yerinə yetirilmişdir. Açıq
üsulla 745 nəfər, qapalı üsulla isə 318 nəfər xəstə üzərində operasiya icra edilmişdir. Xəstələrin yaşı
7-81 arasında dəyişilmişdir. Daxil olan xəstələr anamnestik müayinə olunmuş, şikayətləri
dinlənilmişdir. Daxil olarkən xəstələr kəskin dözülməz ağrılardan, inadlı qusmalardan, ağrıların
kürək nahiyəsinə irradiasiyasından, köpün olmasından, ağızda acılıq hissinin olmasından,
sarılığınolmasından, dəri qaşınmalarından, yuxusuzluqdan şikayət etmişlər. Aparılan sorğulardan
müəyyən edilmişdir ki, xəstələr uzun müddət daş daşıyıcıları olmuşlar. Daxil olarkən bir qayda
olaraq qanın biokimyəvi analizi, şəkərin təyini, ümumi bilrubin və onun fraksiyaları, zülalların
miqdarı, qanda qalıq azot, kreatinin təyini, hepatitlər və başqa virus xəstəliklərinin müayinəsi təyin
edilmişdir. EKQ, qarın boşluğu orqanlarının USM, ehtiyac olduğu vaxt isə KT-dan istifadə
olunmuşdur. Diaqnoz təsdiq edildikdən sonra xəstələrdə operasiya riskləri nəzərə alınaraq
operasiyaönü hazırlıq lazım olduqda aparılmışdır. Hazırlığa ehtiyac olmadıqda isə anestezioloqla
məsləhətləşilərək anesteziyanın növü təyin edilmişdir. Xəstələr açıq və qapalı üsullarla icra
olunmuşlar. Uzun illərin təcrübəsi göstərir ki, hepatoduodelal zonada icra edilən operasiyalar
zamanı braximorf tipli insanlarda sağqabırğaltı kəsik, astenik tip xəstələrdə isə yuxarı orta kəsiyin
aparılası əməliyyatın yerinə yetirilməsinə yaxşı şərait yaradır. 10 nəfər xəstədə yuxarı orta kəsik,
qalmış xəstələrdə isə sağ qabırğaltı kəsik tətbiq edilmişdir. Bu gün əməliyyatın ‹‹qızıl standartı››
laparoskopik xolesistektomiya sayılır və xəstələr daha çox bu əməliyyata meyillidirlər. Prosesin
kəskinləşməsi dövründə laparoskopik xolesistektomiya əməliyyatına əks göstərilər artır və belə
vəziyyət müalicə taktikası seçimini çətinləşdirir. Xroniki daşlı xolesistitin kəskinləşməsinin
diaqnozunu vaxtında və düzgün qiymətləndirmədikdə əməliyyatın davam etmə müddəti uzanır, baş
verə biləcək fəsadların riski artır. Öd daşı xəstəliyi zamanı cərrahi taktikanın seçilməsi (əməliyyat
növünün) əsasən qaraciyər altında iltihabi dəyişikliklərin dərəcəsi və yayılmış, yanaşı gedən
xəstəliklərin ağırlığı, eləcə də əvvəllər keçirdiyi müdaxilənin xarakteri ilə müəyyən edilməlidir. Ona
görə də son zamanlar belə hallarda və eləcə də digər hallarda görüntülü endoskopik yolla
minilaparoskopiyadan geniş istifadə edilir. Bu əməliyyatda xəstənin psixoloji durumu az
dəyişir,toxumanın strukturu az zədələnir,öd kisəsi çıxarılması əməliyyatının gedişi qısa olur, kəsik
isə 4-5 sm ölçüdə olur. Xəstələrdən 100 nəfərində xolesistektomiya retroqrad, qalan xəstələrdə isə
anteqrad üsul tətbiq olunmuşdur. 30 nəfər xəstədə supraduodenal xoledoxoduodenoanastomoz
yerinə yetirilərək bağırsağa öd axımı təmin edilmişdir. 5 nəfər xəstədə daşın öd axarının terminal
hissəsinə pərçim olması aşkar edilmiş və onun çıxarılması mümkün olmadığı üçün transduodenal
papillosfikterotomiya edilərək daş çıxarılmış və sonra sfinkteroplastika yerinə yetirilmişdir.
Xəstələr tam sağalma ilə evə yazılmışdır. 60 nəfər xəstədə öd daşlarına görə xoledoxotomiya icra
edilmiş və operasiyanın sonunda T- varı drenajla xoledox drenaj olunmuşdur. T-varı drenajlar
adətən 20-24 gündən sonra çıxarılmış və heç bir ağırlaşma olmamışdır. 48 nəfər xəstədə öd
yollarının zədələnmələri baş vermişdir və onlar vaxtında aşkar edilərək relaparotomiya edilmiş və
aradan götürülmüşdür. 12 nəfər xəstədə damar zədələnmələri baş vermişdir, bu xəstələdə damarlar
əldə olunaraq tikilmiş, mükəmməl hemostaz yaradılmışdır ağırlaşmalar olmamışdır. 6 nəfər xəstədə
ekstrahepatik öd yollarında zədələnmə hesabına öd sızaqları əmələ gəlmişdir bu xəstələrdə öd
yolları ilə nazik bağırsaq arasında RU üsulu ilə anastomoz yaradılmış xəstələrdə ağırlaşmalar baş
verməmişdir. Xəstələrdən 200 nəfərində yanaşı olaraq hipertoniya, 60 nəfər xəstədə isə şəkərli
diabet aşkar edilək operasiyadan əvvəl korreksiya edildikdən sonra əməliyyat yerinə yetirilmışdir.
112
20 nəfər xəstədə fermentativ daşlı xolesistst rast gəlinmişdir və operasiya texniki çətinliklə yerinə
yetirilmişdir. 2 nəfər xəstədə xoledoxun kistası aşkar edilmiş və sistoduodenostomiya ilə onlar
aradan qaldırılmışdır, xəstələrdə ağırlaşma olmamışdır. 8 ildən çox müddətdir ki, operasiyadan
sonra qarın boşluğunu standart Penrose drenajları ilə drenə edirik heç bir ağırlaşma almamıçıq
bununla da bu drenajların borulu drenajlardan üstünlüyünü praktiki təsdiq etmişik. Öd daşı
xəstəliyinin müalicəsində müəyyən nailiyyətlərin əldə olunmasına baxmayaraq, kəskin cərrahi
xəstəliklər içərisində 2-ci yeri tutan kəskin xolesistitlərin müalicəsi və diaqnozi hələ də həll
olunmamış qalır. Öd daşı xəstəliyindən əziyyət çəkənlərdə nəzərə çarpan dərəcədə destruktiv
proseslər müşahıdə olunmadıqda, endogen intoksikasiya, iltihab əleyhinə və dezintoksikasiya
terapiyası ilə aradan götürülə bilər. Kəskin litihabi proseslər zamanı cərrahi əməliyyat 48 saat
ərzində aparılmalıdır. Fəal cərrahi taktika öd daşı xəstəliyinin kəskin formasında, cərrahi
əməliyyatın nəticələrini yaxşılaşdırır. Bəzi müəlliflər fəal cərrahi taktika nəticəsində əməliyyatdan
sonrakı letallığın 3,4-4,2%, ağırlaşmaların isə 9,7 %olduğu halda, gözlənilən taktikada 8,8%,
ağırlaşmaların isə 33,4% olduğunu göstərirlər. İnkişaf etmiş öıkələrdə xəstəliklər arasında 10-20%
təşkil edir və ağırlığının gedişi digər orqan və sistemlərə patoloji təsir göstərərək öd kisəsinin
arteriyasının aterosklerotik zədələnməsinə, damar sistemi xəstəliklərinə səbəb olmaqla, qaraciyər,
öd kisəsi və hətta miokard zədələnmələri arasında qarşılıqlı əlaqəyə patogenetik təsir göstərir (9, 10,
13, 4). Bütün bunlarla yanaşı digər orqan və sistemlərdə baş verən bəzi xəstəliklər bir sıra hallarda
öd kisəsi patalogiyasının təzahürünüklinik gedişini, morfoloji xüsusiyyətlərini və beləliklə, müalicə
taktikasını əhəmiyyətli şəkildə dəyişdirə bilir. Ona görə də aparılacaq tədqiqat işlərində kliniki,
endoskopik, histoloji, radioloji və başqa instrumental üsulların kompleks nəticələrinin təhlilinə
əsaslandırılmalıdır. Beləliklə, qeyd etmək lazımdır ki, daşlı xolesistutlərin diaqnostikasında və
cərrahi müalicəsində çoxsaylı üsullardan istifadə edilir. Şübhə yoxdur ki, bu üsulların hər birinin
müsbət və mənfi tərəfləri mövcuddur. Bütün bunlarla yanaşı daşlı xolesistiti olan xəstələrin
diaqnozunun və müalicəsinin müxtəlif mərhələlərində xolesistektomiyadan əvvəl və sonra
metabolik sindromu fəallaşdıran maddələrin və orqanizmin digər sistemlərinədə gedən
dəyişikliklərin öyrənilməsi bu tipdən olan xəstələrin müalicəsinin nəticələrinin yaxşılaşdırılmasının
perspektiv yollarından biri ola bilər.
Dostları ilə paylaş: |