Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №6 (76) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №6 (76)

ƏDƏBİYYAT 
 
1.  Абрамченко В.В. Гнойно-септическая инфекция в акушерстве и гинекологии.- СПб.: 
Спецлит, 2005.- С.459 
2.  Аль-Халаф С.Е., Кутенко А.Н. Послеродовый эндометрит. Оптимизация лечения// 
Акушерство и гинекология.- 2002.- №1.- С.16-20. 
3.  Баев О.Б., Старкова Т.Г.Буданов П.В.Профилактика инфекционных осложнений у 
родильниц// Вопросы гинекологии, акушерства и перинатологии .-2005.- т.4.- № 3. 
4.   Белоцерковцева Н.Д., Мазуркевич В.В. Клиническое значение трансвагинальной 
эхографии и гистероскопии в диагностике послеродового эндометрита// Акушерство и 
гинекология.- 1996.- №4.- С.37-40. 
5.    Вострикова Е.А., Осипов А.Г. Антимикробнаые препараты.- Кемерово, 2002.- С.36. 
 

106 
6.    Иванян А.И., Крюковский С.Б. Профилактика и лечение послеродовых гнойно-
септических заболеваний.- Смоленск, 2000.- С.47 
7.   Клинические акушерские протоколы. Институт здоровья семьи. Проект «Мать и 
дитя». Издание 3-е, переработанное. С.131-136. 
8.   Ковалев М.И. Проблемы профилактики эндомиометрита после кесарева сечения в 
современном акушерстве// Росс.вестник ак.-гинеколога.- 2001.- №4.- С.20-25. 
9.    Краснопольский В.И., Буянова С.Н., Щукина Н.А. Гнойная гинекология – М. : 
МЕДпресс-информ, 2006. – 2-ое изд., доп. - 304 с. 
10.   Кулаков В.И. Современные принципы антибактериальной терапии в акушерстве, 
гинекологии, неонатологии// Акушерство и гинекология.- 2002.-№ 3.- С.3-6. 
11.   Кулаков В.И. Эндометрит после родов.- М.: Радуга, 2001.- С.29. 
12.   Михайлов Н.Б., Ярославский В.К. Основы фармакотерапии в акушерстве и 
гинекологии. - СПб.: Фоллиант, 2001.- С.256. 
13.    Орджоникидзе Н.В., Федорова Т.А.Эндометрит и раневая инфекция у родильниц. 
Проблемы и пути их решения// Акушерство и гинекология.- 2004.- №5.- С.15-18. 
14.  Левашова Н.И., Мареева Л.С. Проблемы кесарева сечения в современном 
акушерстве// Акушерство и гинекология.-  2004.- №2.- с.23 
15.   Никонов А.П., Асцатурова О.Р., Чилова Р.А., Ищенко А.И., Рафальский В.В. 
Инфекции в акушерстве и гинекологии: диагностика и антимикробная химиотерапия 
(пособие для врачей). – М., 2006.- С.42с. 
16.  Чернуха Е.А. Нормальный и патологический послеродовый период. М.: ГЭОТАР-
Медиа, 2006.- 271с.  
17. Усанов, В.Д. Комплексная диагностика и современная терапия некоторых форм 
патологии матки после родов в профилактике генерализованных * форм гнойно-
воспалительной инфекции: автореф. дис. … канд. мед. наук / В.Д. Усанов. - Волгоград, 1995. 
- 25 с. 165. 
18. Усанов, В.Д. К вопросу о новых технологиях в диагностике и лечении 
послеродовых гнойно-септических заболеваний / В.Д. Усанов // Новые технологии в 
акушерстве и гинекологии. - Москва, 1998. - С. 220-222. 166.  
19Усанов, В.Д. Роль жидкостной гистероскопии в диагностике отдаленных 
эндометритов после родов и кесарева сечения / В.Д. Усанов // Лапароскопия и гистероскопия 
в диагностике и лечении гинекологических заболеваний. - Москва, 1998. - С. 141-143. 
20.Федорович, O.K. Новый способ хирургической операции - одномоментного вакуум-
аспирационного опорожнения матки с 122 промыванием / O.K. Федорович, А.А. Вержак // 
Вестн. Рос. ассоциации акушеров-гинекологов. – 2001. - № 3-4. – С. 23-24. 
21.Хоменко, Н.В. Медико-социальные аспекты гнойно-септичеких осложнений после 
кесарева сечения / Н.В. Хоменко, О.С Филиппов, Т.А. Шагеев [и др.] // Мать и дитя: 
материалы VI Рос. форума. - Москва, 2004. - С. 246-247. 173. 
22. Цыренова, Б.Д. Определение ведущих факторов риска возникновения гнойно-
воспалительных осложнений после родов / Б.Д. Цыренова // Мать и дитя: материалы VII Рос. 
форума. - Москва, 2005. - С. 290. 
23. Воронин К.В. Стратегия диагностики и коррекции влагалищ- ного дисбиоза в плане 
подготовки беременной к плановому кесареву се- чению и профилактике послеродового 
эндометрита /К.В. Воронин, А.М. Алале, И.И. Алале, Ю.Н. Дзюба //Медицинские 
перспективы. – 2013. – Т.18,№4. – С.24 – 32. 
24. Горин B.C. Оптимизация диагностики и лечения послеродо- вого эндометрита / B.C. 
Горин, В.Н. Серов, Л.А. Бирюкова, В.В. Степа- нов //Росс, вестник акушера-гинеколога. - 
2009. - Т. 9. №1. -С. 21-29. 
25. Гуртовой Б.Л. Применение антибиотиков в акушерстве и ги- некологии. – М., 1996.-
С.24-31. 48. Гуртовой Б.Л., Кулаков В.И., Воропаева С.Д. Применение антибиотиков в 
акушерстве и гинекологии – М.: Триада-Х, 2004.-176с. 

107 
26.   Энкин М., Кейрс М., Нейлсон Дю Руководство по эффективной помощи при 
беременности и рождении ребенка. Пер. с англ. Под ред. Михайлова А.В. СПб: Петрополис, 
2003. 
27.  Abouzahr C, Aaahman E, Guidotti R. Puerperal sepsis and other puerperal infections. In 
Health dimensions of sex and reproduction: the global burden of sexually transmitted diseases, 
maternal conditions, perinatal disorders, and congenital anomalies, eds. CJL Murray and AD Lopez 
WHO 1998 
28.   Adriaanse AH, Pel M, Bleker OP. Semmelweis: the combat against puerperal fever. Eur 
J Obstet.Gynecol. Reprod Biol 2000; 90(2): 153- 8. 
29.   American Colledge of Chest Physicians/ Socieny of Clinical Care Medicine Consensus 
Conference: definitions for sepsis and organ failure and guidelines for the use of innovative the 
rapies in sepsis/ Crit Care Med 1992; Jun 20(6): 864-874. 
30.   American College of Chest Physicians/ Socieny of Clinical Care Medicine Consensus 
Conference: definitions for sepsis and organ failure and guidelines for the use of innovative the 
rapies in sepsis/ Crit Care Med 1992; Jun 20(6): 864-874. 
 
 
ABSTRACT 
Aliyeva Gultakin  
Risk factors, diagnosis and treatment and of metroendometritis  
after physiological and surgical birth 
12 people, who birth completed in the way of physiological and surgical in Childbirth Center, 
Nakhchivan  AR,  are  divided  into  2  groups  taking  as  research  object  in  the  article.  Diagnosis  and 
treatment  of  endometritis  was  investigated  in  birth  dates  in  women,  which  I  group  had  a  surgical 
birth  and  II  group  had  a  physiological  birth.  In  3  of  women  concerning  in  I  group,  endometritis 
signs observed in “clear” metroendometritis and in USM the 3
rd
 and 6
th
 day after birth and situation 
of women has improved after washing the cavity of the uterus. In 2 of other 3 women, endometritis 
signs observed in USM the 3
rd
 and 6
th
 day after birth to intravenous after curetting the cavity of the 
uterus and situation of women has improved after washing the cavity of the uterus. In 2 of other 3 
women, infusion therapy II group cephalosporins + metronidazole were defined to intravenous after 
curetting  the  cavity  of  the  uterus.  Situation  of  woman  is  good.  In  other  group,  I-II  group 
cephalosporins  gave  effect  after  washing  the  cavity  of  the  uterus  of  2  women  during 
metroendometritis  after  surgical  birth.  Extrapation operation of the cavity of the uterus of  woman 
was  conducted  with  acute  endometritis  diagnosis  of  lack  of  seams  in  1  woman.  3  women  are 
defined deintoxication therapy II-III type cephalosporins and immunity reinforcing preparations and 
vitamins after washing and revising the cavity of the uterus for USM signs. Thus, USM criteria may 
be  the  main  indicator  to  define  stage  and  tactics  of  the  treatment  in  the  diagnosis  of  endometritis 
after physiological and surgical birth. 
 
 
 
РЕЗЮМЕ  
Алиева Гюльтекин  
Факторы риска, диагноз и лечение метроэндометрита после физиологических и 
хирургических родов  
 В  статье  на  2  группы  разделяются  12  роженицы,  которые  являются  объектом 
исследования,  и  роды  которых  завершены  физиологическими  и  хирургическими  путями  в 
Родильном Центре Нахичеванской АР. Женщины из 1 группы прошли через хирургические 
роды,  а  женщины  из  2  группы  прошли  через  физиологические  роды,  у  которых  диагноз  и 
лечение эндометрита исследованы в момент родов. У 3 женщин из 1 группы при «чистом»  
метроэндометрите  в  3  и  6  дни  после  родов  в  ходе  проведения  УЗИ  выявлены  признаки 
эндометрита и после санации полости матки состояние женщин улучшено. После кюретажа 

108 
полости матки  2 других  женщин из 3 – х проведена внутривенная инфузионная терапия и 
назначены цефалоспорины + метронидазол 2 поколения. Состояние женщины стабильное. В 
другой  группе  во  время  метроэндометрита  после  хирургических  родов  эффективными 
оказались цефалоспорины 1-2 поколения сразу после  проведения санации полости матки 2 
женщин.  Диагноз  острого  эндометрита  в  результате  недостаточнного  наложения  швов  у  1 
женщины    завершился  проведением  операции  по  экстирпации  матки  этой  женщины. 
Согласно клинической картине по признакам УЗИ полость матки 3 женщин прошла ревизию 
и  санацию,  после  чего  им  назначена  дезинтоксикационная  терапия  с  применением 
цефалоспоринов 2-3 типа, а также препаратов и витаминов, укрепляющие иммунитет. Таким 
образом, критерии УЗИ при диагнозе эндометрита после хирургических и физиологических 
родов могут оказаться основными показателями для установления этапа и тактики лечения.  
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  26  aprel  2016-cı  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 09) 
       
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

109 
                                                    NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 6 (76) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 6 (76) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 6 (76) 
 
 
CƏBİ İSMAYILOV  
AZƏR İSMAYILOV  
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
UOT:616.366 
 
NAXÇIVAN  MUXTAR RESPUBLİKASINDA  ÖD DAŞI XƏSTƏLİYİNİN  YAYILMASI 
VƏ CƏRRAHİ MÜALİCƏSİ 
 
Açar sözlər: Xolesistit, öd daşı xəstəliyi, mexaniki sarılıq 
Key words:  cholecystitis, gallstone disease, mechanical jaundice 
Ключевые слова:  Холецистит, желчекаменная болезнь, механическая желтуха  
 
Xülasə:  Tədqiqat  işi  2008-  2015  illər    Naxçıvan  Respublika  xəstəxanasına,  Naxçıvan 
Diaqnostika  mərkəzinə,  ‹‹ Şəfa ›› özəl tibb mərkəzinə öd daşı xəstəliyi ilə daxil  daxil olmuş və 
cərrahi  müalicəyə  məruz  qalan  1063  xəstənin  klinik  təhlilini  əhatə  edir.    Xəstələrdən  886    nəfəri 
qadın, qalan 177  xəstə isə   kişilərdən ibarət olmuşdur. Kənd əhalisi 624, şəhər əhalisi isə 439 nəfər 
təşkil etmişdir. Xəstələrin yaşı 7- 81 yaş arasında dəyişilmişdir.  Öd daşı xəstəliyinin əmələ gəlməsi 
üçün  əlverişli  şəraitin  kontinental  iqlimin,  kənd  təsərüfatı  işlərinin  əmək  rejiminin  qızmar  günəş 
şüalarının altında yerinə yetirilməsi, fiziki iş zamanı çoxlu miqdarda tər, tənəffüs vasitəsilə suyun 
itirilməsi  su-duz  mübadiləsinin  kəskin  pozulmasına  səbəb  olaraq  öd  daşlarının  əmələ  gəlməsinə 
səbəb olma ehtimalını artırır. Son zamanlar bütün dünya əhalisi arasında öd daşı xəstəliyi proqressiv 
olaraq  artır.  Bu  hal  Muxtar  Respublikamızda  da  özünü  göstərməkdədir.  Bütün  bu  göstərilənlərə 
əsaslanaraq belə nəticəyə  gələ bilərik ki, Muxtar respublikamızda öd daşı xəstəliyinin yayılması və 
cərrahi  müalicəsinin  regionar  patalogiya  kimi      elmi  araşdırılmasın    aparılmasına  və 
ümumiləşdirilməsinə ehtiyac vardır.         
Giriş:  Öd  daşı  xəstəliyi  həzm  sisteminin  ən  çox  təsadüf  olunan  xəstəliklərindən  biridir. 
Abdominal cərrahiyyənin və hepatologiyanın əsas problemlərindən olan bu xəstəlik müasir dövrdə 
axıra qədər tam öyrənilməmiş olaraq qalır, getdikcə çoxalırvə böyük iqtisadi çətinliklərə səbəb olur. 
Müasir  dövrdə  daşlı  xolesistitli  xəstələrin  sayının  artması  müşahidə  edilir  və  son  on  illikdə  yaşlı 
insanların  50-60%  -də  öd  yolları  sisteminin  müxtəlif  patologiyaları  rast  gəlinir  (1,  4,  8).  Daşlı 
xolesistli xəstələrin sayı hər on ildən bir 2 dəfədən çox artır. Daşlı xolesistit diaqnozu ilə xəstələr bir 
il  ərzində  2-3  dəfə  və  hətta  daha  çox  xəstəxanalarda  müalicə  alırlar.  Müxtəlif  müəlliflərin 
məlumatlarına  görə  yaşlı  insanlarda  letallıq  30-80%  təşkil  edir  (3,6,9).  Dünyada  od  daşı  xəstəliyi 
cərrahi xəstəliklər içərisində ən geniş yayildığından, ABŞ-da il ərzində yalnız xolesistektomiyadan 
1 milyona yaxın əməliyyat aparılır. Dünya əhalisinin 10%-i 40 yaş həddində bu xəstəlikdən əziyyət 
çəkir.  Bir  qrup  müəlliflərin  məlumatlarına  görə,  bu  xəstələrin  25-46%-i  xəstəlik  kəskinləşdikdən 
sonra həkimə müraciət edirlər (2, 10,11). Daşlı xolesistit xəstəliyi müxtəlif yaşlarda 10-40% təşkil 
etdiyi halda, gənclərdə və yeniyetmələrdə də müşahidə edilir. Bu xəstəlik autopsiya çalışmalarında 
11-36% hallarda aşkar edilir(4,5,12). Od daşı xəstəliyinin etiologiyası xəstənin yaşından, cinsindən, 
etnik  mənşəyindən  və  bir  çox  başqa  faktorlardan  asılıdır.  Bu  xəstəliyin  əmələ  gəlməsində  bədən 
çəkisinin  artıqlığı,  hamiləliyin,  diyetik  faktorların,  Kron  xəstəliyinin,nazik  bağırsağın  terminal 
hissəsinin  rezeksiyası,  mədə  cərrahiyyəsinin,  irsi  sferasitozun,  oraqvarı  anemiyanın,  talassemiya 
xəstəlklərinin də rolu vardır. Qadınlar kişilərə nisbətən  3 qat artıq xəstələnirlər (1,5, 10). Öd daşı 
xəstəliyi  bütün  yaşam  boyu  heç  bir  əlamət  verməyə  bilər.  İzahı  məlum  olmayan  səbəblərdən 
daşların  öd  kisəsinin  boynuna  tıxanması  nəticəsində  öd  sancıları  əmələ  gəlir.  Simptomatik  hala 
gəlmiş öd daşı xəstəliyi ağırlaşmalara doğru istənilən zaman inkişaf edə bilər. Bu ağırlaşmalardan 
kəskin  xolesistit,  xolangitli  və  ya  xolangitsiz  xoledoxolitiaz,  öd  daşı  olan  pankreatitlər, 
xolesistoxoledoxal,  xolesistoduodenal  fistullar,  öd  daşı  keçməzliyi,  xolesistoenterik  fistul  və  ən 

110 
ümdə  ağırlaşmalardan  biri  olan  öd  kisəsi  xərçəngini  göstərmək  olar.  Ağırlaşmalar  ilk  müraciətlər 
zamanı  nadirən  rast  gəlirlər.  Öd  daşı  xəstəliyinin  kəskinləşməsi  zamanı  daha  çox  rast  gələn 
əlamətlər əsasən ağrının olması, inadlı yüngüllük gətirməyən qusmalar, ağrıların kürək nahiyəsinə 
irradiasiyası,  bəzi  hallarda  yüksək  temperaturanın  olması,  Mədə  nahiyəsinə  ağrı  irradiasiyası, 
ağrıların  dözülməz  xarakterdə  olması  əlamətləri  təşkil  etmişdir.  Daxil  olan  xəstələrin  əksəriyyəti 
uzun  müddət  keçdikdən  sonra  stasionara  müraciət  edirlər.  Bəzi  hallarda  isə  mexaniki  sarılıq 
əlamətləri  baladıqdan  sonra  xəstəxanaya  müraciət  edirlər.  Adətən  biliar  əlamətləri  olmayan  öd 
daşları təsadüfən USM, BT, qarnın ümumi rentgenoskopiyası və  ya laparotomiyalar zamanı aşkar 
olurlar. Biliar sancıların və ciddi ağırlaşmaların tezliyini araşdıran çox saylı tədqiqatlar aparılmışdır. 
Asimptomatok xəstələrin orta hesabla hər il 3% -i simptomatik hala gəlirlər. Simptomatik vəziyyətə 
gəlmiş xəstələrin hər il 3-5 % ağırlaşmalarla nəticələnir. 20 il müddətində xəstələrin ⅔  simptomsuz 
qalmaqda  davam  edirlər.  Simptomsuz  öd  daşları  ağırlaşma  vermədikləri  üçün  nadir  hallarda 
profilaktik xolesistektomiya əməliyyatına məruz qalırlar. Bununla yanaşı diabetik xəstələr, xərçəng 
xəstəliyinə  meyillik  olan  pasiyentlərdə  profilaktik  xolesistektomiya  məsləhət  görülür.  Öd  kisəsi 
divarının  kalsinatlaşması  və  yaxud  çiniyəbənzər  öd  kisəsinə  malik  xəstələrdə  xolesistektomiya 
mütləq icra olunmalıdır.  

 
Daşlar növlərinə görə çöx müxtəlif olurlar. Daşlar kisədə bir neçə əddədən  yüzlərlə ədədə 
çata  bilirlər.  Formaları  dairəvi,  boçkayabənzər,  siqarabənzər,  tut  meyvələrinə  oxşar  ola  bilirlər, 
ölçüləri  isə  qum  dənələrindən  toyuq  yumurtasıböyüklüyünə  qədər  çata  bilirlər.  Kimyəvi  tərkibinə 
görə daşlar piqment və qarışıq formalara ayrılırlar.  Xolesterin daşları öd kisəsində iltihabsız əmələ 
gəlirlər,  solğun  sarı  rəngdə  olurlar,  suda  üzürlər,  göy  alaovla  yanırlar,  mişarla  kəsdikdə  şüalı 
quruluşa  malik  olurlar,xolesterin  kristalları  aydın  görünür.  Xarici  görkəminə  görə  tut  meyvəsini 
xatırladır,  səthi  kiçikdanəli  görünür,  ancaq  hamarsətli,  tək  və  çoxsaylı  da  ola  bilərlər, 
rentgenokontrast olmurlar.  

 
Bilrubin  daşları  da  aseptik  mühitdə  bilverdindən  əmələ  gəlirlər.  Tünd  çəhrayı  yaxud  tam 
qara  rəngli  olurlar.  Bu  cür  daşlar  eritrositlərin  parçalanmasından  (hemolitik),  qanda  qeyri-düz 
bilrubinin  çoxluğundan  (sərbəst)  əmələ  gəlirlər.  Kiçik  və  böyükölçülü  ola  bilirlər.  Piqment 
daşlarının mikrostrukturunda 80% hallarda bakterial mikroflora aşkar edilir.  

 
Kalsium-  əhəng  qarışığı  daşları  ağ-boz  rəngli  olur,səthi  qeyri-düzgün  nahamar  formasız 
təsadüf  edir,  belə  daşlar  adətən  iltihab  şəraitində  əmələ  gəlirlər.  Xüsusi  müayinələrlə  aşkar 
olmuşdur ki, istənilən öd daşlarının tərkibində əhəng qarışığı tapmaq olar. Deməli öd daşları adətən 
qarışıq quruluşlu olurlar.  
Xolelitogenezdə müasir baxışlar:  Uzun müddətdir ki, öd daşları xəstəliyinin əmələ gəlməsi 
üçün üç faktorun öd kisəsi divarında iltihabi dəyişikliyin, öd durğunluğunun və lipidlərin metabolik 
pozğunluğunun  əhəmiyyəti  böyükdür.  Daşın  əmələ  gəlməsi  üçün  öd  tərkibinin  dəyişilməsi- 
disxoliyanın baş verməsi vacib şərtlərdəndir. Ödün bufer sisteminin, onun elektrolit sahəsinin, pH , 
lipid  tərkibinin  dəyişilməsi  də  əhəmiyyətli  dərəcədə  rol  oynayır.  Disxoliyanın  əsas  səbəbi  yağlı 
qidalardan,  endokrin  təsirdən  (hipotireoz)  və  estrogenin  artıq  ifraz  olunmasından  asılıdır.  İkincili 
disxoliya  xolesterozlar  zamanı  43,7-  77,4%  hallarda  öd  daşları  təsadef  edir.  Uzun  müddətdir  ki, 
tədqiqatçılar  öd  daşlarının  mayası  ilə  maraqlanırlar.  Öd  daşlarının  da  ilk  əmələgəlmə  nüvəsi  olur, 
sonradan  onun  ətrafindakristalizasiya  inkişaf  edərək  daşlara  çevrilirlər.  Son  illərdə  daşların 
nüvələrini  aşkar  etmək  üçün  spektral  analiz,  histokimyəvi  üsul,  Rentgenoloji  müayinə,  elektron 
mikroskopiyadan istifadə edirlər. 
Öd daşları məhlulun içərisindəki çöküntülərin çökməsi nəticəsində baş verir. Ödün daxilində 
həll  olan  orqanik  maddələr  bilrubin,  öd  duzları,  fosfolipidlər  və  xolesreroldan  ibarətdir.  Qərb 
öıkələrində  öd  daşlarının  əksəriyyəti  80%  xolesterol,  15-20%  piqment  daşları  təşkil  edir.Piqment 
daşları ən çox Asiya ölkələrində rast gəlinir.  
İşin  məqsədi:    Naxçıvan  MR-da  öd  daşı  xəstəliyinin  rastgəlmə  tezliyinin,  müayinə  və  
diaqnostika  metodikaları,  cərrahi  müalicəsi  üsullarının  praktiki  tətbiqinin  öyrəlilməsi  təşkil 
etmişdir.  
 

111 
Material  və  metodlar:  Tədqiqat  işi  2008-  2015  ci  illər  müddətində  Naxçıvan    MR-nın 
müxtəlif müalicə müəssisələrinin cərrahi şöbələrində: Naxçıvan Respublika xəstəxanası, Naxçıvan 
Diaqnostika  mərkəzi,  ‹‹Şəfa››  özəl  tibb  mərkəzində  öd  daşı  xəstəliyinin  kəskinləşməsi  və  xroniki 
daşlı  xolesistit  diaqnozları  ilə  xəstəxanalara  daxil  olmuş  xəstələrin  sayı,  müayinə  və  diaqnostika 
üsullarını eyni zamanda cərrahi müalicə üsullarını praktiki yerinə yetirilməsini əhatə etmişdir. Cəmi 
xəstəxanalara 1063 nəfər öd daşı xəstəliyi diaqnozu ilə  daxil olmuşdur. Daxil olan xəstələrin 128 
nəfəri kəskin əlamətlərlə, 935 nəfəri isə xroniki daşlı xolesistit diaqnozuna görə müraciət etmişlər. 
Xəstələrin  624  nəfəri  kənd  əhalisi,  439  nəfərini  isə  şəhər  əhalisi  təşkil  etmişdir.  Xəstələrin  886 
nəfəri  qadıllardan,  177  nəfəri  isə  kişılərdən  ibarət  olmuşdur  yəni  qadınların  kişilərə  nisbəti  6:1 
bərabər  olmuşdur.  2008-ci  ildə  142  nəfər  xəstə  xəstəxanalara  daxil  olmuşdursa,  2015–ci  ildə  bu 
rəqəm 245 nəfərə bərabər olmuşdur.  Operasiyalar açıq və qapalı üsullarla yerinə yetirilmişdir. Açıq 
üsulla 745 nəfər, qapalı üsulla isə 318 nəfər xəstə üzərində operasiya icra edilmişdir. Xəstələrin yaşı 
7-81  arasında  dəyişilmişdir.  Daxil  olan  xəstələr  anamnestik  müayinə  olunmuş,  şikayətləri 
dinlənilmişdir.  Daxil  olarkən  xəstələr  kəskin  dözülməz  ağrılardan,  inadlı  qusmalardan,  ağrıların 
kürək  nahiyəsinə  irradiasiyasından,  köpün  olmasından,  ağızda  acılıq  hissinin  olmasından, 
sarılığınolmasından,  dəri  qaşınmalarından,  yuxusuzluqdan  şikayət  etmişlər.  Aparılan  sorğulardan 
müəyyən  edilmişdir  ki,  xəstələr  uzun  müddət  daş  daşıyıcıları  olmuşlar.  Daxil  olarkən  bir  qayda 
olaraq  qanın  biokimyəvi  analizi,  şəkərin  təyini,  ümumi  bilrubin  və  onun  fraksiyaları,  zülalların 
miqdarı, qanda qalıq azot, kreatinin təyini, hepatitlər və başqa virus xəstəliklərinin müayinəsi təyin  
edilmişdir.    EKQ,    qarın  boşluğu  orqanlarının  USM,  ehtiyac  olduğu  vaxt  isə  KT-dan  istifadə 
olunmuşdur.  Diaqnoz  təsdiq  edildikdən  sonra  xəstələrdə  operasiya  riskləri  nəzərə  alınaraq 
operasiyaönü  hazırlıq  lazım  olduqda  aparılmışdır.  Hazırlığa  ehtiyac  olmadıqda  isə  anestezioloqla 
məsləhətləşilərək  anesteziyanın  növü  təyin  edilmişdir.  Xəstələr  açıq  və  qapalı  üsullarla  icra 
olunmuşlar.  Uzun  illərin  təcrübəsi  göstərir  ki,  hepatoduodelal  zonada  icra  edilən  operasiyalar 
zamanı braximorf  tipli insanlarda sağqabırğaltı kəsik, astenik tip xəstələrdə isə yuxarı orta kəsiyin 
aparılası  əməliyyatın  yerinə  yetirilməsinə  yaxşı  şərait  yaradır.  10  nəfər  xəstədə  yuxarı  orta  kəsik, 
qalmış  xəstələrdə  isə  sağ  qabırğaltı  kəsik  tətbiq  edilmişdir.  Bu  gün  əməliyyatın  ‹‹qızıl  standartı›› 
laparoskopik  xolesistektomiya  sayılır  və  xəstələr  daha  çox  bu  əməliyyata  meyillidirlər.  Prosesin 
kəskinləşməsi  dövründə  laparoskopik  xolesistektomiya  əməliyyatına  əks  göstərilər  artır  və  belə 
vəziyyət  müalicə  taktikası  seçimini  çətinləşdirir.  Xroniki  daşlı  xolesistitin  kəskinləşməsinin 
diaqnozunu vaxtında və düzgün qiymətləndirmədikdə əməliyyatın davam etmə müddəti uzanır, baş 
verə biləcək fəsadların  riski artır.  Öd daşı xəstəliyi zamanı cərrahi taktikanın seçilməsi (əməliyyat 
növünün)  əsasən  qaraciyər  altında    iltihabi  dəyişikliklərin  dərəcəsi  və  yayılmış,  yanaşı  gedən 
xəstəliklərin ağırlığı, eləcə də əvvəllər keçirdiyi müdaxilənin xarakteri ilə müəyyən edilməlidir. Ona 
görə  də  son  zamanlar  belə  hallarda  və  eləcə  də  digər  hallarda  görüntülü  endoskopik  yolla 
minilaparoskopiyadan  geniş  istifadə  edilir.  Bu  əməliyyatda  xəstənin  psixoloji  durumu  az 
dəyişir,toxumanın strukturu az zədələnir,öd kisəsi çıxarılması əməliyyatının gedişi qısa olur, kəsik 
isə 4-5 sm ölçüdə olur.  Xəstələrdən 100 nəfərində xolesistektomiya retroqrad, qalan xəstələrdə isə 
anteqrad  üsul  tətbiq  olunmuşdur.  30  nəfər  xəstədə  supraduodenal  xoledoxoduodenoanastomoz 
yerinə  yetirilərək  bağırsağa  öd  axımı  təmin  edilmişdir.  5  nəfər  xəstədə  daşın  öd  axarının  terminal 
hissəsinə  pərçim  olması  aşkar  edilmiş  və  onun  çıxarılması  mümkün  olmadığı  üçün  transduodenal 
papillosfikterotomiya  edilərək  daş  çıxarılmış  və  sonra  sfinkteroplastika  yerinə  yetirilmişdir. 
Xəstələr tam sağalma ilə  evə  yazılmışdır. 60 nəfər xəstədə  öd daşlarına  görə  xoledoxotomiya icra 
edilmiş  və  operasiyanın  sonunda  T-  varı  drenajla  xoledox  drenaj  olunmuşdur.  T-varı  drenajlar 
adətən  20-24  gündən  sonra  çıxarılmış  və  heç  bir  ağırlaşma  olmamışdır.  48  nəfər  xəstədə  öd 
yollarının zədələnmələri baş vermişdir və onlar vaxtında aşkar edilərək relaparotomiya edilmiş və 
aradan götürülmüşdür. 12 nəfər xəstədə damar zədələnmələri baş vermişdir, bu xəstələdə damarlar 
əldə olunaraq tikilmiş, mükəmməl hemostaz yaradılmışdır ağırlaşmalar olmamışdır. 6 nəfər xəstədə 
ekstrahepatik  öd  yollarında  zədələnmə  hesabına  öd  sızaqları  əmələ  gəlmişdir  bu  xəstələrdə  öd 
yolları ilə nazik  bağırsaq arasında RU üsulu ilə anastomoz  yaradılmış xəstələrdə ağırlaşmalar baş 
verməmişdir.  Xəstələrdən  200  nəfərində  yanaşı  olaraq  hipertoniya,  60  nəfər  xəstədə  isə  şəkərli 
diabet aşkar edilək operasiyadan əvvəl korreksiya edildikdən  sonra əməliyyat yerinə yetirilmışdir. 

112 
20 nəfər xəstədə fermentativ daşlı xolesistst  rast  gəlinmişdir və  operasiya texniki çətinliklə  yerinə 
yetirilmişdir.  2  nəfər  xəstədə  xoledoxun  kistası  aşkar  edilmiş  və  sistoduodenostomiya  ilə  onlar 
aradan  qaldırılmışdır,    xəstələrdə  ağırlaşma  olmamışdır.  8    ildən  çox  müddətdir  ki,  operasiyadan 
sonra  qarın  boşluğunu  standart  Penrose  drenajları  ilə  drenə  edirik    heç  bir  ağırlaşma  almamıçıq 
bununla  da  bu  drenajların  borulu  drenajlardan  üstünlüyünü  praktiki  təsdiq  etmişik.  Öd  daşı 
xəstəliyinin  müalicəsində  müəyyən  nailiyyətlərin  əldə  olunmasına  baxmayaraq,  kəskin  cərrahi 
xəstəliklər  içərisində  2-ci  yeri  tutan  kəskin  xolesistitlərin  müalicəsi  və  diaqnozi  hələ  də  həll 
olunmamış  qalır.  Öd  daşı  xəstəliyindən  əziyyət  çəkənlərdə  nəzərə  çarpan  dərəcədə  destruktiv 
proseslər  müşahıdə  olunmadıqda,  endogen  intoksikasiya,  iltihab  əleyhinə  və  dezintoksikasiya 
terapiyası  ilə  aradan  götürülə  bilər.  Kəskin  litihabi  proseslər  zamanı  cərrahi  əməliyyat  48  saat 
ərzində  aparılmalıdır.    Fəal  cərrahi  taktika  öd  daşı  xəstəliyinin  kəskin  formasında,  cərrahi 
əməliyyatın nəticələrini yaxşılaşdırır. Bəzi müəlliflər fəal cərrahi taktika nəticəsində əməliyyatdan 
sonrakı  letallığın  3,4-4,2%,  ağırlaşmaların  isə  9,7  %olduğu  halda,  gözlənilən  taktikada  8,8%, 
ağırlaşmaların isə 33,4% olduğunu göstərirlər. İnkişaf etmiş öıkələrdə xəstəliklər arasında 10-20%  
təşkil  edir  və  ağırlığının  gedişi  digər  orqan  və  sistemlərə  patoloji  təsir  göstərərək  öd  kisəsinin 
arteriyasının  aterosklerotik  zədələnməsinə,  damar  sistemi  xəstəliklərinə  səbəb  olmaqla,  qaraciyər, 
öd kisəsi və hətta miokard zədələnmələri arasında qarşılıqlı əlaqəyə patogenetik təsir göstərir (9, 10, 
13, 4). Bütün bunlarla yanaşı digər orqan və sistemlərdə baş verən bəzi xəstəliklər bir sıra hallarda 
öd kisəsi patalogiyasının təzahürünüklinik gedişini, morfoloji xüsusiyyətlərini və beləliklə, müalicə 
taktikasını  əhəmiyyətli  şəkildə  dəyişdirə  bilir.  Ona  görə  də  aparılacaq  tədqiqat  işlərində  kliniki, 
endoskopik,  histoloji,  radioloji  və  başqa  instrumental  üsulların  kompleks  nəticələrinin  təhlilinə 
əsaslandırılmalıdır.  Beləliklə,  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  daşlı  xolesistutlərin  diaqnostikasında  və 
cərrahi  müalicəsində  çoxsaylı  üsullardan  istifadə  edilir.  Şübhə  yoxdur  ki,  bu  üsulların  hər  birinin 
müsbət  və  mənfi  tərəfləri  mövcuddur.  Bütün  bunlarla  yanaşı  daşlı  xolesistiti  olan  xəstələrin 
diaqnozunun  və  müalicəsinin  müxtəlif  mərhələlərində  xolesistektomiyadan  əvvəl  və  sonra 
metabolik  sindromu  fəallaşdıran  maddələrin  və  orqanizmin  digər  sistemlərinədə  gedən 
dəyişikliklərin öyrənilməsi bu tipdən olan xəstələrin müalicəsinin nəticələrinin yaxşılaşdırılmasının 
perspektiv yollarından biri ola bilər.