Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №6 (76) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №6 (76)

 ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
İbrahimov  Ə.Ş.  Naxçıvan  MR-in  suçiçəyi  (Potamogeton)  növləri  //  Azərbaycan  Elmlər 
Akademiyasının xəbərləri. Biologiya elmləri seriyası, 1993, № 1-3, s. 173-175 
2.
 
İbrahimov  Ə.Ş.  Birləpəlilər  sinfinin  taksonomik  tərkibinə  əlavələr  və  nomenklatur 
dəyişikliklər haqqında // AMEA Naxçıvan Bölməsinin Xəbərləri, 2008, № 2, s. 88-92 
3.
 
Talıbov T.H., İbrahimov Ə.Ş. Naxçıvan Muxtar Respublikası florasının taksonomik spektri 
(Ali sporlu, çılpaqtoxumlu və örtülütoxumlu bitkilər). Naxçıvan, Əcəmi, 2008, 350 s 
4.
 
Tariyel  Talıbov,  Enzalə  Novruzova  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  florası  – 
Polypodiophyta. Naxçıvan, Əcəmi, 2014, 151 s 
5.
 
Ибрагимов  А.Ш.  Растительность  Нах.  АР,  её  производительность  и  ботанико-
географическое районирование. Автореф. дис. ... докт. биол. наук. Баку, 2007, 44 с 
6.
 
Ибрагимов  А.Ш.,  Набиева  Ф.Х.  Флора  высокогорий  Нахчыванской  Автономной 
Республики  (Анализ  высокогорной  флоры  Нахчыванской  Автономной  Республики  и  ее 
хозяйственное значение). Германия: LAP LAMBERT  Academic Publisching, 2013, 81 p 
7.
 
Черепанов    С.К.  Сосудистые    растения    России    и    сопредельных    государств    (в  
пределах  бывшего  СССР).  С.-Петербург:  Мир  и  семъя-95,  1995,  992  с.  
8.
 
Флора  Азербайджана.  Т.  I.  (Polypodiaceae  –  Poaceae).  Баку:  Издательство  Академии 
Наук Азербайджанской  ССР. Баку, 1950, 369 с 
9.
 
Флора Азербайджана. Т. II. (Syperaceae - Orchidaceae). Баку: Издательство Академии 
Наук Азербайджанской  ССР, 1952, 317 с 
10. Caucasian Flora Conspectus. Volume I. Saint-Petersburg: University Press, 2003, 201  p 
 
 
 
 
 

14 
ABSTRACT 
                                                      Aliyar İbragimov 
 
The subalpian plants of Nakhchivan Autonomous Republic (monocotyledoneae) and 
their economic significance 
The  article  provides  information  about  distribution  plants  of      Nakhchivan  Autonomous 
Republic in subalpine zone and their economic importance. The subalpine zone is located between 
the upper  forest  and the  alpine zone on 1800-2800 m  heights  from  above  sea level.  It  determined 
that  in  28  families  combined  81  genera  and  190  species.  Family  Poaceae  Barnhart  is  in  the  first 
place with 35 genera (43,21%) and 73 species (38,42%).  Vegetation of subalpine zone is used as 
hayfield, pasture, fruit, berry and technical-medicinal plants are supplied. 
 
РЕЗЮМЕ 
 
Алияр Ибрагимов 
 
Субальпийские растения Нахчыванской Автономной Республики 
(monocotyledonae) и их экономическое значение 
  В статье даны сведения о распространение субальпийских растений в Нахчыванской 
Автономной  Республике  (класс  однодольные)  и  информированы  об  их  экономической 
значимости.  Субальпийский  пояс    расположень  между  верхне  лесные  зоны  и  альпийский 
пояс,  1800-2800  м    над.  у.м.  Определены,  что  в  28  семейств  объединяться  81  родов  и  190 
видов. Семейство Poaceae Barnhart. 35 родов (43,21%) и 73 видов (38,42%) стоит на первом 
месте.  Растительность  субальпийский  пояс  используются  в  качестве  сенокосы,  пастбища, 
заготовливают фруктоягодные и техническо-лекарственные сырье. 
 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  26  aprel  2016-cı  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 09) 
          
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

15 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 6 (76) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 6 (76) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 6 (76) 
 
 
KƏMALƏ ALKİŞİYEVA 
SÜSƏN ABDULLAYEVA 
AMEA-nın Mikrobiologiya İnstitutu 
 
UOT: 582.28 
 
BAKI ŞƏHƏRİ ƏRAZİSİNDƏ YAYILMIŞ CHAETOMİUM CİNSLİ TOKSİGEN 
GÖBƏLƏKLƏR VƏ NÖVLƏRİN EKOLOJİ XARAKTERİSTİKASI 
 
Açar sözlər: Bakı şəhəri, Chaetomium cinsi, mikotoksinlər, mikobiota,  allergenlər, chaeto-
qlobosinlər 
Keywords:  The  city  of  Baku,  species  of  Chaetomium,  mycotoxins,  mycobiota,  allergens, 
chaetoqlobosins  
Ключевые  слова:
  в  городе  БАКУ,
  род 
Chaetomium, 
микотоксины, 
микобиота,
 
аллергены 
 
Chaetomium  cinsli  növlər  Ascomycota  şöbəsinin  Sordariales  sırasına  daxil  olub,  müxtəlif 
mühitlərdə,  xüsusən    sellüoza  ilə  zəngin  substratlarda  və  bitki  qalıqlarında  geniş  formada 
yayılıblar[8].  Növlər  sellüoza  tərkibli  maddələrin  parçalanmasında  xüsusi  rol  oynayır.  Həmçinin 
bəzi  növlər müəyyən bitkilər üçün  endofitlik  xüsusiyyəti daşıyaraq müəyyən bitkilərdə  əksər ağır 
metalların  mənfi  təsirliliyinə  qarşı  tolerantlıq  yaradır.  Bu  baxımdan  cinsin  bir  sıra  nümayəndələri 
qarğıdalı  bitkisində  yaranan  stress  faktoruna  qarşı  müdafiə  roluna  malik  olduğundan  kənd 
təsərrüfatında  istifadə  edilir[6,7].  Ədəbiyyat  məlumatlarına  əsasən  cinsin  95  növü  məlumdur 
(Dictionary of  the Fungi 10th  edition, 2008).  C.atrobrunneum, C.cupreum, C.globosum, C.murro-
rum, C.funicola  ,  C.  carinthiacum, C. elatum,  C.  grande, C. interruptum,  C. iranianum, C. Jatro-
phae, C. megalocarpum, C. rectangulare, C. strumarium, C. truncatulum, C. olivaceum, C. Undu-
latulum  kimi  növlər  cinsin  ətraflı  şəkildə  öyrənilmiş  nümayəndələridir[3].  Bununla  belə  növlərin 
çoxsaylı mənfi xüsusiyyətləri də məlumdur. Cinsə daxil olan nümayəndələr iqtisadi baxımdan əhə-
miyyətli olan müxtəlif bitki və tərəvəz məhsullarında geniş məskunlaşaraq  məhsulların yüksək tok-
sikliyi  ilə  seçilən  mikotoksinlərlə  çirklənməsinə  səbəb  olur.  Eyni  zamanda  növlər  potensial 
patogenlik  xassəsi göstərərək  insan və heyvan orqanizmlərində müəyyən mənfi  təsirlər  yaratmaq 
qabiliyyətinə malikdirlər. Belə ki, cinsə mənsub növlər tərəfindən sintez olunma nəticəsində  miko-
toksinlərlə    çirklənmiş  məhsulların  insan  və  heyvan  orqanizmləri  tərəfindən  qəbulu,  həmçinin  də 
aeromikotada  yayılmış    növlər  tərəfindən  sintez  olunan  aerogen  askosporların  hava  axını  ilə 
tənəffüs vasitəsilə qəbulu zamanı bu nümayəndələrin canlı orqanizmlərə hepatotoksik, mutagenik, 
nevrotoksiki,  dermotoksiki,  immunotoksiki  və  allergiya  ilə  nəticələnməsi  mümkün  olan  mənfi 
təsirləri qeyd edilir[4,5,10]. Həmçinin cinsə məxsus növlər tərəfindən sintez olunan aerogen sporlar 
çox  yüngül  olduqlarından  məişət  mühitində  sürətlə  yayılmaq  qabiliyyətinə  malikdir  və  əksər 
tədqiqatlar  göstərir ki,  növlər tərəfindən sintez olunan Chaetoqlobosin Avə B,  cochliodinol və  bu 
kimi digər mikotoksinlər hüceyrədə baş verən replikasiya prosesini məhdudlaşdırmaqla əksər bitki, 
heyvan və insan orqanizmləri üçün sitotoksiki təsir göstərir[9,11].  
Cinsin  bütün  qeyd  edilən  göstəriciləri  növlərin  geniş  miqyaslı  mənfi  təsirlərinin  olmasını 
göstərir.  Bu  səbəbdən  ərazidə  yayılan    patogen,  opportunist-  patogen  və  xüsusən  də  toksigen 
nümayəndələrin  ərazidəki  say  və  növ  tərkibinin,  yayılma  xüsusiyyətlərinin  və  nümayəndələrin 
inkişafı  üçün  optimal  mühit  şəraitinin    müəyyənləşdirilməsi  və  ətraflı  şəkildə  öyrənilməsi  xüsusi 
əhəmiyyət  kəsb  edir.  Eyni  zamanda    bütünlüklə  qeyd  edilmiş  əlamətlərin  qiymətləndirilməsi 
mövcud  olan  torpaq  mikrobiotasının  keyfiyyət  dəyişkənliklərini  öyrənməyə  əsas  verir.  Həmçinin, 

16 
qarşıya qoyulmuş məsələ ərazinin mikobiotasında və aeromikobiotada  yayılmış  toksigen növlərin  
təsirindən  bioaləmdə  baş  verə  biləcək  potensial  mənfi    xüsusiyyətləri  aydınlaşdırmaq  baxımından 
aktual mövzudur. 
Təqdim olunan işin məqsədi Chaetomium cinsli göbələklərin toksigen nümayəndələrinin şə-
hər ərazisində yayılmasının, say və  növ tərkibinin, ekoloji xüsusiyyətlərinin öyrənilməsindən ibarət 
olmuşdur. 
 
Material və Metodlar 
 
Ərazidəki  Chaetomium  cinsli  toksigen  növlərin    tədqiq  edilməsi  məqsədilə  Bakı  şəhəri 
ərazisindəki  müxtəlif  rayonlardan  torpaq  nümunələri  götürülmüş  və  torpağın  durulaşdırılması 
metodu ilə tədqiq edilmişdir. Torpağın durulaşdırılması üçün 1 qr torpaq nümunəsi götürülmüş və 9 
ml  distillə  suyunda  həll  edilmişdir.  Bu  qarışığın  1ml-  i  götürülərək  yenidən  üzərinə  9  ml  distillə 
suyu əlavə edilmiş və nəticədə torpağın 0, 01- nisbəti alınmışdır. Torpaqdan ayrılmış göbələk kultu-
ralarında bakteriyaların olmaması üçün penicillin tərkibli antibiotikdən istifadə edilmişdir. Bununla 
belə şəhər aeromikobiotasında yayılmış göbələklərin də tədqiqi aparılmış və bu məqsədlə sedimen-
tasiya metodundan istifadə edilmişdir. Bunun üçün qidalı mühit yerləşdirilmiş petri kasaları müxtə-
lif ərazilərdə ağzı açıq vəziyyətdə torpağın səthində müəyyən müddət ərzində saxlanılmış və sonra-
kı 3-7 gün ərzində kulturalardakı göbələk koloniyaları identifikasiya edilibdir. Göbələk koloniyala-
rının inkişafı üçün isə SDA(səməni suyu aqarı) qidalı mühitindən istifadə edilmişdir. 
 
Alınan nəticələr və onların müzakirəsi 
 
Tədqiqat zamanı Bakı şəhəri ərazisi seçilmiş  və müxtəlif ərazilərdəki torpaqlardan və hava 
təbəqəsindən ayrı-ayrılıqda 4 ədəd olmaqla nümunələr götürülmüşdür. Tədqiqat zamanı həm torpaq, 
həm də hava təbəqəsindən götürülmüş nümunələrdən əldə edilmiş kulturaların hər biri ayrı ayrılıqda 
nömrələnmiş və  vizual müxtəlifliklər əsasında nömrələnmiş kulturalardan ayrılan hər bir göbələk  
koloniyası  təmiz  kulturaya  çıxarılmış  və    petr  kasaları  7  gün  ərzində  25-27C-lik      temperaturda 
saxlandıqdan  sonra  buradakı  koloniyaların    hər  biri  ətraflı  şəkildə  öyrənilmişdir.  Öyrənilmiş 
koloniyaların  hər biri morfoloji,  fizioloji,  biokimyəvi  və morfo-kulturoloji xüsusiyyətləri əsasında 
növ  səviyyəsində  identifikasiya  edilmiş,  eyni  zamanda  ədəbiyyat  məlumatlarına  əsasən  qeydə 
alınmış  nümayəndələrin  toksigenliyi,  patogenlik  və  digər  potensial  mənfi  xüsusiyyətləri  ətraflı 
şəkildə  aydınlaşdırılıbdır.  Apardığımız  tədqiqat  nəticəsində  kulturaların  hər  birində  göbələk 
koloniyalarının  sıxlığı  müşahidə  edilmiş  və  öyrənilmiş  mikotoksinlərin  təsir  xüsusiyyətləri 
sağlamlıq  baxımından  qiymətləndirilərək  müəyyənləşdirilmişdir.  Beləliklə  nəticələr  göstərir  ki, 
şəhər ərazisində Chaetomium cinsli növlərlə yanaşı, həmçinin Aspergilllus, Fusarium, Penicillium, 
Cladosporium,  Stachybotrys  kimi  cinslərin  də  geniş  yayıldığı  qeyd  edilibdir.  Lakin  görülən  işin 
məqsədi əsasən Chaetomium növlərin aydınlaşdırılması olduğundan əsasən bu nümayəndələrin say 
və  növ  tərkibi,  ekologiyası,  yayılması  müəyyənləşdirilmişdir.  Beləliklə,  ümumən  cinsin  şəhər 
ərazisində 3 növü aşkarlanmışdır ki, bunlar C.globosum, C.cupreum, C.atrobrunneum kimi nüma-
yəndələr  olubdur.  Onu  da  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  torpaq  mikobiotasında  hər  3  növə  rast  gəlin-
məsinə baxmayaraq, aeromikobiotada yalnız C.globosum növlü göbələklər tərəfindən sintez olunan 
aerogen  askosporlar  qeydə  alınıbdır.  Eyni  zamanda  C.globosum  torpaq  mikobiotasında  da  digər 
növlərlə müqayisədə daha geniş formada yayılıbdır. Bu isə şəhər ərazisində cinsin digər növləri ilə 
yanaşı  C.globosum  növünün  dominantlıq  etdiyini  göstərir.  Ədəbiyyat  məlumatları  əsasında 
C.globosum  növünün  yüksək  potensial  patogenlik  və  toksigenlik  xüsusiyyətləri,  sintez  olunan 
mikotoksinlərin təsir xüsusiyyətləri  müəyyənləşdirilmişdir. Belə ki, növ tərəfindən əsasən emodin-
lər,  chrysophanollar,  chaetoqlobosin  A,B,C,,D,E  və  F  kimi  mikotoksinləri  geniş  miqyasda  sintez 
edir. Bu mikotoksinlərin isə sitoplazmatik membrana təsir göstərməklə sitotoksiki, həmçinin hepa-
totoksiki, nevrotoksiki, dermatoksik təsirləri mümkündür. Qeyd edilən bu toksinlər hətta çox az bir 
dozada  belə  insan  və  heyvan  hüceyrələri  üçün  sitotoksiki  təsirə  malikdirlər.  Eyni  zamanda 

17 
nümayəndələr  tərəfindən  sintez  olunan  aerogen  sporlar  yüksək  allergenlik  xüsusiyyətləri  ilə 
seçilərək müəyyən astma, sinusit və digər  respirator xəstəliklərə səbəb olur.   Bundan əlavə növlər 
tərəfindən sintez edilən chetominlər qram müsbət bakteriyalara qarşı  yüksək toksigenlik kimi təsirə 
malik olduğundan bu toksin bitkilərin bakterial xəsətəliklərinə qarşı davamlılığında geniş formada 
istifadə edilir. 
 
Nəticələr  göstərmişdir  ki,  Chaetomium  cinsli  toksigen  göbələklər  digər  ərazilərlə  müqa-
yisədə neft və neft məhsulları və eləcə də sənaye tullantıları ilə çirklənmiş ərazilərdə daha çox rast-
lanır. Belə  toksinli növlərin isə ədəbiyyat  məlumatlarına əsasən,  həm  bu ərazilərdə inkişaf edən 
bitkilər  üçün,  həm  də  burada  məskunlaşan  insan  və  heyvanlar  üçün  zərərli  təsirləri  də  məlumdur 
[1,2].  Eyni  zamanda  digər  ərazilərlə  müqayisədə    belə  ərazilərdə  toksigen  göbələklərin  say  tərki-
bində  olan  çoxluq,  həmçinin  digər  toksinli  göbələklərin  ümumi  inkişafında  olan  belə  aktivləşmə  
torpağın  çirklənmə  dərəcəsinin  təsiri  ilə  əlaqədar  baş  verir.  Eyni  zamanda  aparılan  tədqiqat 
nəticəsində  aydınlaşdırılmışdır  ki,  turş  mühit  bu  cinsli  göbələklərin  inkişafı  üçün  optimal  mühit 
olduğundan növlər daha çox belə bir şəraitdə daha da geniş formada toksin sintez edir. 
 
 ƏDƏBİYYAT  
 
1.
 
 K.S.Alkişiyeva,  G.M.Seyidova  .  Texnogen  təsirə  məruz  qalmış  torpaqların  mikobiotasının 
xarakteristikası(Binəqədi rayonunun nümunəsində).AMEA-nın Mikrobiologiya İnstitutunun 
elmi əsərləri, Vol 13, No 1, səh. 309-313, 2015 
2.
 
K.S.Alkişiyeva,  S.Ə.Abdullayeva,  Abşeronda  yayılmış  toksigen  göbələklərin  növ  tərkibi, 
AMEA-nın Mikrobiologiya İnstitutunun elmi əsərləri, Vol 12, No 1, səh.259-262, 2014 
3.
 
Arx,  J.;  Guarro,  J.;  Figueras,  M,  (1986).  "The  Ascomycete  Genus  Chaetomium"  Berlin: 
Stultgart 
4.
 
Kim, D.; Lee, M.; Suh, M.; Ha, G.; Kim, H.; Choi, J. (2008), "Onychomycosis Caused by 
Chaetomium globosum". Ann Dermatol 25(2): 232-236 
5.
 
Fogle  MR,  Douglas  DR,  Jumper  CA,  Straus  DC.  Growth  and  mycotoxin  production  by 
Chaetomium globosum. Mycopathologia, 2007;164:49–56 
6.
 
Guarro, J., L. Soler, and M. G. Rinaldi. 1995, Pathogenicity and antifungal susceptibility of 
Chaetomium species. Eur J Clin Microbiol Infect Dis, 14:613-618
 
7.
 
Horie  Y,  Udagawa  S.,  1990  New  or  interesting  Chaetomium  species  from  herbal  drugs 
Trans Mycol Soc Japan 31:249-258
 
8.
 
 St.  Germain  G,  Summerbell  RC.  Identifying  Filamentous  Fungi:  A  Clinical  Laboratory 
Handbook. Star Publishing Company; Belmont, CA: 1996 
9.
 
Nielsen KF. Mycotoxin production by indoor molds. Fungal. Genet. Biol, 2003, 39, 103–117 
10.
 
 Natori  S.  Toxic  cytochalasins.  In    Rodricks  JV,  Hesseltine  CW,  Mehlman  MA,  editors. 
Mycotoxins in Human and Animal Health. Pathotox Publishers; Park Forest South, Illinois: 
1977 
11.
 
Ohtsubo K, Saito M, Sekita S, Yoshihira K, Natori S. Acute toxic effects of chaetoglobosin 
A,  a  new  cytochalasan  compound  produced  by  Chaetomium  globosum,  on  mice  and  rats. 
Jap. J. Exp. Med. 1978, 48, 105–110 
 
ABSTRACT 
                              K.S.Alkichiyeva 
S.A.Abdullayeva 
Ecology of toxigenic chaetomium species spread in the city of Baku 
In this presented work were studied the composition of the toxigenic Chaetomium species,  
which have been distributed in the city of Baku. According to the soil samples were taken from the 
studied  area  in  the  city  of  Baku  were  determined  that  3  species  were  spread  in  these  area.  Thus 
C.globosum,  C.cupreum,  C.atrobrunneum  were  identified    predominant  species  and  at  the  same 
time  our  study  was  demonstrated  that    these  members  of  this  genus  seems  to  be  more  higher  in 

18 
polluted areas than the others. And also it was found that all these species have  toxic effects  for 
humans, animals and plants which inhabit there.  
 
РЕЗЮМЕ 
К.С. Алкишиева 
С.А. Абдуллаева 
Токсичность видов рода chaetomium распространенные в  города Баку 
В данной работе определено
 токсичность видов рода 
Chaetomium 
распространенные в 
города  Баку.
  В  почвенных  пробах  было  выявлено  3 
токсичных 
видов 
рода  Chaetomium
.
 
Таким образом 
C.globosum, C.cupreum, C.atrobrunneum определены как доминантные виды. В 
тоже  время  виды 
входящий  в  состав  этого  рода  более  распространены  в  сравненем  с 
другигими  зонами.  Также  изучены  потенциальные  отрицательное  влияния  этих  видов  на 
человеки, животные и растительные организмы.  
 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  26  aprel  2016-cı  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 09) 
      
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

19 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 6 (76) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 6 (76) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 6 (76) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
AFAQ ƏLİYEVA 
UOT: 581.9 
 
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASI ƏRAZİSİNDƏ BORAGİNACEAE 
JUSS. FƏSİLƏSİ BİTKİLƏRİNİN ARAŞDIRILMASI PROSESİNDƏ ƏLDƏ 
EDİLƏN NƏTİCƏLƏR 
 
 
Açar sözlər: növ, fəsilə, flora, Boraginaceae Juss 
 
Key words: species, family, flora, Boraginaceae Juss 
 
Ключевые слова: сорт,  семейства, флора, Boraginaceae Juss 
 
           Naxçıvan  Muxtar  Respublikası,  əsasən,  dağlıq  ölkədir.  Regionun  istər  dağlıq  hissəsində, 
istərsə də geniş sahələri əhatə edən digər tədqiqat ərazisində çoxsaylı qayalıqlar, daşlı-çınqıllı quru 
yamaclar,  çəmən  və  bozqırlar,  meşə  və  kolluqlar,  geniş  meşəkənarı  otlaqlar,  su  hövzələri  vardır. 
Qeyd  olunan  sahələrin    hər  biri  ayrı-ayrılıqda  özünəməxsus  flora  və  bitkiliyə  malikdir.  Onlar 
birlikdə  ərazinin  təbii  ekosistemlərini  əmələ  gətirir.  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasınn  Arazboyu 
düzənliklərində (Sədərək, Şərur, Kəngərli, Böyükdüz, Naxçıvan, Gülüstan, Yaycı, Dəstə, Ordubad), 
eyni zamanda bütün dağlıq sahələrin bitki aləmində Sümürgənçiçəklikimilər – Boraginaceae Juss. 
fəsiləsindən olan bitkilər də iştirak edir.  
 
Ərazinin  dağlıq  sahələrinin    torpaq-iqlim  şəraiti  burada  müxtəlif  həyat  formalı  bitkilərin, 
həmçinin  bitkilik  tiplərinin  inkişafı  üçün  daha  əlverişli  olduğundan  böyük  zənginliyə  malikdir. 
Ərazinin yüksək dağlıq hissəsində Boraginaceae Juss. fəsiləsinin faydalı, nadir, endemik bitkiləri az 
öyrənilmişdir.  Bu  istiqamətdə  onlar  haqqında  tədqiqat  işlərinə  tək-tək  rast  gəlinir.  Buna  görə  də 
muxtar respublikanın florasında fəsilənin  rolu və əhəmiyyətinin  tədqiqi  problemi müstəqil mövzu 
olaraq işlənməsi zəruri hesab edilmişdir.  
Regionun dağlıq hissəsi, dağətəyi, aşağı dağlıq, orta dağlıq, yuxarı dağlıq və yüksək dağlıq 
qurşaqları  ilə  təmsil  olunur.  İstər  dağlıq  hissənin,  istərsə  də  Arazboyu  düzənliklərin  səhra, 
yarımsəhra  ekosistemlərində  oxşar  tərkibli  flora  və  bitki  örtüyü  mövcuddur.  Buna  baxmayaraq, 
onlarda  fərqli  bitki  növləri  və  fitosenozlar  da  diqqəti  cəlb  edir.  Bu  regionda  Boraginaceae  Juss. 
fəsiləsi  bitkilərinin  və  fitosenozlarının  tədqiq  olunması,  onun  təbii  sərvətlərinin  üzə  çıxarılması, 
mühafizəsi,  səmərəli  və  davamlı  istifadəsi  son  dərəcə  vacib,  təxirəsalınmaz  dövlət  əhəmiyyətli 
aktual məsələdir.  
Boraginaceae  Juss.  fəsiləsi  nümayəndələri  təbii  ekosistemlərdə  özünəməxsus  bioekoloji 
xüsusiyyətləri, fitosenoloji quruluşu, növ müxtəlifliyi ilə fərqlənir. Uzunmüddətli, intensiv otarma 
nəticəsində  dağlıq  sahələrdə  torpaqların  fiziki  xassələri,  mineral  tərkibi,  quruluşu  güclü  şəkildə 
dəyişmişdir. Təbii və antropogen təsirlərlə əlaqədar torpaqların eroziyaya uğraması prosesi artmış, 
bitki örtüyünün bozqırlaşmağa meyilliyi güclənmişdir. Ekosistemlərdə yerli aborogen bitki növləri 
azalmış, onların yerini adventiv, kosmopolit bitkilər tutmuşdur. Boraginaceae Juss. fəsiləsinə daxil 
olan bitkilər arasında qiymətli yem, dərman, bal verən və digər faydalı biki növləri ilə yanaşı,  nadir  
bitkilər də az deyildir. Digər tərəfdən, bu fəsilənin bir çox növü Azərbaycan respublikasında ancaq 
Naxçıvan  MR  ərazisi  üçün  səciyyəvidir.  Nax.  MR  florasına  çöl  tədqiqatları  zamanı  yeni  bitki 
növlərinin tapılıb əlavə olunması [5, s.71-74; 6, s. 145-147], az tədqiq olunmuş Boraginaceae Juss.  
fəsiləsində  də  yeni  növlərin  axtarışına  zəmin  yaradır.  Mövcud  təbii  ekosistemlərdə  və 
aqrofitosenozlardakı rolunu, faydalı növlərinin dəqiq yerini, bolluğunu, məhsuldarlığını, dəyişilmiş 
yeni  yayılma  məskənlərinin  aşkar  edilməsi  kimi  həll  olunması  vacib  digər  çoxsaylı  problem 
məsələlər Naxçıvan MR-də Boraginaceae Juss. fəsiləsinin tədqiqat obyekti kimi seçilib işlənməsinə 
əsas vermişdir.     

20 
Araşdırma  zamanı  Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  ərazisində  Boraginaceae  Juss.  fəsiləsi 
bitkilərinin,  təbii  fitosenozlarını  müəyyən  etmək,  onların  taksonomik    tərkibini  öyrənmək, 
təsnifatını  vermək,  faydalı,  nadir,  endemik,  senozəmələgətirici  dominant,  subdominant,  edifikator 
növlərini fərqləndirmək, onların biomorfoloji, bioekoloji, fitosenoloji xüsusiyyətlərini tədqiq etmək, 
nadir növ və fitosenozlarının, mühafizəsi, bərpası, səmərəli, uzunmüddətli istifadəsinə aid müvafiq 
tövsiyələr və təkliflər hazırlanmışdır.      
 
Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  ərazisində  Boraginaceae  Juss.  fəsiləsi  bitkilərinin 
araşdırılmasında aşağıdakı vəzifələrin yerinə yetirməsi nəzərdə tutulmuşdur:                                         
–Sümürgənçiçəkli bitkilərin genetik fondunun toplanması, tam öyrənilməsi və hərtə-rəfli təhlil 
edilməsi; 
– Taksonomik spektrin tərtib edilməsi; 
– Sistematik təhlil aparılması; 
– Bioloji və ekoloji təhlili; 
– Fitocoğrafi təhlili; 
– Senozəmələgətirici növlərin (edifikator, dominant, subdominant və b.) təhlili; 
– Endemik növlərin dəqiqləşdirilməsi və təhlili; 
– Nadir  və məhv olmaq təhlükəsi altında olan növlərin təhlil edilməsi;          
–Sümürgənçiçəkli bitkilərin əmələ gəlməsi, formalaşması tarixi və müasir  vəziyyə-           
tinin öyrənilməsi;                           
–Sümürgənçiçəkli bitkilərin yayılma qanunauyğunluqlarını təhlil etmək;   
–Sümürgənçiçəkli bitkilərin formasiya və assosiasiya səviyyəsində təsnifatı; 
– Sümürgənçiçəkli bitkilərin üstün olduğu formasiyalarının təsviri; 
– Sümürgənçiçəkli bitki fitosenozlarının məhsuldarlığı və istifadə perspektiləri: 
– Sümürgənçiçəkli bitkilərin səmərəli, davamlı istifadə olunması və mühafizəsi  yol- 
   larını araşdırmaq; 
–Sümürgənçiçəkli bitkilərə ekoloji və antropogen amillərin təsirini öyrənmək;  
–Sümürgənçiçəkli bitkilərin, az məhsuldar fitosenozlarının bərpası və mühafizəsi 
   üçün əməli tədbirlər  hazırlamaq; 
–Sümürgənçiçəkli bitkilərin yayılmasının xəritə sxeminin tərtib etmək.