Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №6 (76) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №6 (76)

ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Qənbərov  D.Ş  Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  florasında  yayılan  Astracantha  və  Astragalus  
növlərinin floristik təhlili // Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası, Gəncə bölməsi, 2015, s. 35-45  
2.
 
Попов  М.Г.  О  применении  ботанико-географического  метода  в  систематике  растений  // 
Вопросы ботаники. 1950, ч. 1-2. С. 70-80  
3.
 
Прохонов  Я.И.  Эвалюция  листа  деревянистых  двудодьных    растений.  //  Проблемы 
филогении  растений.  // Тр. МОИП. 1956.Т. 13. С. 71-100  
4.
 
Серебряков  И.Г.  Жизненные  формы  высших  растений  и  их  изучение.  В  кн,  полевая 
геоботаника, М., Л., 1964, т. 3, с. 530 
5.
 
Яковлев Г.П. Бобовые земного шара Л, Наука, 1991, 144 с 
6.
 
Ярошенко  П.Д.  К  методике  определения  веса  травостоев  по  высоте  основной  массы  и 
проективному покрытию // Бот. ж. 1967, № 4, с. 27-31  
7.
 
Хохряков А.П. Закономерности эвалюции растений. Новосибирск: Наука, 1975. 204 с 
 
                                                                 
ABSTRACT 
Dashgin Gambarov 
Musa Piriyev 
ASTRACANTHA bush and shrubs species common in the territory of Nakhchivan 
Autonomous Republic. 
The article describes the shrub species, genera Astrakantna distributed on the 
territory of the Nakhichevan Autonomous Republic. As a result of our research have been 
identified 14 species of shrubs common in the country. 
These include the following: 
 A.andreji (Rzazade) Czer., A.aurea (Willd.) Podlech, A.barba-
carpina  (Al.Theod.,  Fed.  &  Rzazade)  Podlech,  A.flavirubens  (Al.Theod.,   Fed.  &  Rzazade) 
Podlech,  A.gudrathi  (Al.Theod.,  Fed.  &  Rzazade)  Podlech,  A.insidiosa  (Boriss.)  Podlech, 
A.jucunda  (Al.Theod.,  Fed.  &  Rzazade)  Czer,  A.karabaghensis  (Bunge)  Podlech,  A.karjaginii 
(Boriss.) Podlech, A.meyeri (Boriss.) Podlech, A.microcephala (Willd.) Podlech, A.oleifolia (DC.) 
Podlech, A.stenonychioides
 
 (Freyn & Bornm.) Podlech 
and 
A.vedica (Takht.) Czer. 
 

56 
The article describes the biological characteristics of these species, the spread of the classes 
and types of geographical area 
РЕЗЮМЕ 
Дашгын Ганбаров
 
Муса Пириев
 
Куст ASTRACANTHA и разновидности кустов распространенных на территории 
Нахичеванской Автономной Республике. 
 В  статье  рассказывается  о  кустарниковых  видах,  рода  Astracantha   распространенных 
на  территории  Нахичеванской  Автономной  Республике.  В  результате  наших  исследований 
было выявлено 14 видов кустарниковых распространенных в республике.
 
К  ним  относятся  следующие  виды:   A.andreji  (Rzazade)  Czer., A.aurea  (Willd.)  Podlech, 
A.barba-
carpina (Al.Theod., Fed. &  Rzazade) Podlech, 
 
A.flavirubens  (Al.Theod.,   Fed.  &  Rzazade)  Podlech,  A.gudrathi  (Al.Theod.,  Fed.  & 
Rzazade) 
 Podlech, A.insidiosa (Boriss.) Podlech, A.jucunda (Al.Theod., Fed. & Rzazade) Czer, 
 A.karabaghensis (Bunge) Podlech, A.karjaginii (Boriss.) Podlech, A.meyeri (Boriss.)  
Podlech, A.microcephala (Willd.) Podlech, A.oleifolia (DC.) Podlech, A.stenonychioides 
 (Freyn & Bornm.) Podlech 
и
 A.vedica (Takht.) Czer. 
 
В статье дается биоэкологические особенности этих видов, распространение по классам 
и типы географических ареалов. 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  26  aprel  2016-cı  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 09) 
       
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

57 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 6 (76) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 6 (76) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 6 (76) 
 
 
NAZİM BABABƏYLİ 
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
[e-mail] 
SƏADƏT ƏLİYEVA 
MAKA Ekologiya İnstitutu 
[e-mail] 
UOT:581.9 
 
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASINDA YÜKSƏK DAĞLIQDA  
BİTKİ ÖRTÜYÜNÜN SPEKTRAL XÜSUSİYYƏTLƏRİNİN TƏDQİQİNƏ DAİR 
 
 
  Açar sözlər: yüksək dağlıq, spektral çəkilişlər, reqistroqram, spektral  xüsusiyyətlər, 
vegetasiya dövrü 
  Key words: highlands, spectral shooting, registrogram, spectral features, vegetation period  
  Ключевые слова: высокогорье, спектральные съемки, регистрограм,   спектральные 
особенности, вегетационный период 
 
Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  ərazisində  təbii  bitki  örtüyünün  və  kənd  təsərrüfatı 
sahələrinin  aerokosmik  metodlarla  öyrənilməsi  üçün  seçilmiş  Batabat  paliqonunda  və  müxtəlif 
sınaq-yoxlama  sahələrində  (SYS),  bitki  qurşaqlarının,  areallarının,  əkin  sahələrinin  spektral 
xüsusiyyətləri, vegetativ və sahəvi dinamikası, xəstəlik mənbələri, təbii dağıdıcı amillər nəticəsində 
məhv  olunmuş  sahələr  həm  ənənəvi,  həm  də  müasir  məsafəli  tədqiqat  vasitələrinin  köməyilə 
öyrənilmişdir. Bu məqsədlə çoxkanallı, sintez olunmuş və müxtəlif illərdə çəkilmiş, transformasiya 
edilmiş  aeroşəkillərdən,  müxtəlif  dalğa  uzunluqlu  spektral  çəkilişlərdən  istifadə  edilmiş,  vizual 
müşahidələr aparılmışdır. Xüsusi elmi əhəmiyyət kəsb edən spektral çəkilişlərin analizi bitki örtüyü 
haqqında daha dolğun məlumatlar əldə etməyə imkan vermişdir [1,2]. 
Yarpaqların  günəş  şüalarını  udma  və  qaytarma  qabiliyyəti  həm  də  günəş  şüasının  dalğa 
uzunluğundan  asılıdır.  Belə  ki,  düşən  şüanın  müəyyən  dalğa  uzunluğunu  yarpaq  qəbul  edir, 
digərlərini qaytarır. 0,4-0,7mkm dalğa uzunluğuna malik işıq şüası yarpağın mezofilindən keçərkən 
udulur. Udulmuş 0,45 mkm dalğa uzunluğu fotosintez prossesi üçün olduqca zəruri diapazondur. İlk 
növbədə  fotosintez  prossesi  xlorofilləri  digər  piqmentlərlə  təmin  edir.  O,  çoxlaylı  parenximanın 
yuxarı  hissəsində  konsentrasiya  olunur.  Aşağı  qatlarda  demək  olarki,  yox  dərəcəsindədir. 
Xlorofillər günəş şüasınıspektrin mavi (480mkm) və qırmızı  (780mkm) diapazonlarında daha çox 
udur. Yaşıl işıq əksinə, yaşıl kütlə tərəfindən əks olunur [4]. Bu optik qarşılıqlı əlaqə yaşıl kütlənin-
yarpaqların xəstələnmə və digər xüsusiyyətlərini təyin etməyə kömək edir (Şəkil 1). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

58 
 
 
 
Şək 1. Bitkilərin spektral parlaqlıq əmsalının görünən  diapazonda dəyişməsi 
 
0,7-1,3 mkm dalğa uzunluğunda günəş şüasının böyük hissəsi yarpaqlardan geri qayıdır.  
Bu diapazonda şüanın bitkilər tərəfindən qayıtması daha çox olur və bitkinin növündən asılı 
olaraq 30-70% təşkil edir [7]. Spektrin bu hissəsində spektral əyri hər zaman yüksək mövqedə durur 
və bu zaman bitkinin səthi və xlorofillər infraqırmızı şüalar üçün şəffaf sayılır. Yaxın infraqırmızı 
diapazonda  bitkinin  əksetmə  xüsusiyyəti  hüceyrənin  daxili  spektri  ilə  müəyyən  edilir.  Bu  zaman 
hüceyrənin  ölçüsü  və  sayı  mühüm  rol  oynayır.  Bu  proses  bitkinin  menbranında  sınma  əmsalının 
dəyişməsi  hesabına  baş  verir.  Belə  ki,  parenxima  çoxlu  hüceyrələrdən  təşkil  olunmuş  qatlardan 
təşkil olunduğu üçün burada sınma daha böyük olur. 
Spektrin  infraqırmızı  dalğa  uzunluğunda  (1,2-2,3mkm)  sağlam  bitkilərin  yarpaqlarının 
əksetmə  qabliyyəti  yenidən  aşağı  düşür.  Buna  səbəb  bu  diapozonda  hüceyrələrin  tərkibində  olan 
suyun günəş energisini udmasıdır. Bu metodla bitkinin su içib-içmədiyi müəyyən olunur. Əyri 1,45-
1,96 mkm uzunluğunda iki səciyyəvi minumuma malik olur. Bir qayda olaraq rutubət az olduqda o, 
daha çox şüa əks etdirir. Ayrı-ayrı bitkilərdə bu qanunauyğunluq eynidir. Sadəcə olaraq bitkilərin 
bəzilərində  əksolunma  daha  çox,  digərlərində  isə  azdır.  Spektral  əksolmanın  bu  xüsusiyyəti  eyni 
zamanda məsafədən ayrı-ayrı bitkilərin növünü müəyyən etməyə kömək edir [5,6]. 
Bitki örtüyünün fizioloji vəziyyəti və inkişafı bir çox xarici amillərin təsiri iləmüəyyənləşir. 
Bunlardan  torpağın  tipi,  torpaq  profilinin  yaranması,  torpaqdakı  qidamaddələrinin  xüsusiyyəti, 
xarici  amillərin  bitkilərin  spektral  xüsusiyyətlərinə  təsiri,rütubət,  relyefin  xüsusiyyətləri  və 
topoqrafiyası,  günəş  radiasiyası,  iqlim  şəraiti,  fenologiya  və  s.  göstərmək  olar.  Ətraf  mühütün 
dəyişməsi  bitki  növlərinə  ayrı-ayrılıqda  və  kompleks  təsir  edir.  Bu  eləcə  də  bitkilərin  spektral 
xüsusiyyətlərin  dəyişməsinə  səbəbolur.  Qrunt  suyunun  səviyyəsi  qalxdıqda  və  ya  yendikdə, 
quraqlıq  başladıqda,  torpaqşoranlaşdıqda  qrunt  və  ya  səth  sularının  çirklənməsi  zamanı  bitki  bu 
dəyişmələrə qarşı reaksiya verir. Belə ki, bitkilər bu dəyişmələrə qarşı uzun müddətli müqavimətə 
malik  ola  bilmirlər.  Hüceyrədə  rütubətin  dəyişməsi  onun  müqavimətini  artırsa  da  bitkinin  qaz 
mübadiləsində,  transpirasiyasında  və  s.  dəyişkənliklər  başlayır.  Əgər  kök  sistemi  ilə  bitkinin  su 
qəbul  etmə  qabliyyəti  pozulursa  bitkilərdə  yeni  üsullarla  su  qəbul  etmək  zəruriyyəti  yaranır. 
Bitkinin  kök  sistemi  zədələndikdə  onun  su  qəbul  etmək  imkanları  azalır  və  bu  zaman  yaxın 
infraqırmızı diapazonda spektrin parlaqlıq əmsalı aşağı düşür (şəkil 2). 
Bir  çox  bitkilərdə  spektral  səciyyə  vegetasiya  dövrü  müddətində  dəyişir.Metodikanın 
dəqiqliyini  təmin  etmək  üçün,  eləcədə  daha  doğru  məlumat  əldə  etməkməqsədi  ilə  spektral 
Dalğa uzunluğu nm-lə  

59 
çəkilişlər ilin müxtəlif dövrlərində eyni saatlarda aparılmışdır. Bu zaman vegetasiya prosesini tam 
izləmək  və  bitkidə  baş  verən  digər  dəyişkənlikləri  izləmək  mümkün  olmuşdur.  Bitkidə  xlorofil 
piqmentinin  dağılması  ilə  şüa  axınının  qırmızı  diapazonda  aşağı  düşməsi,  yaşıl  spektrda  isə 
yüksəlməsi  baş  vermişdir.  Payızda  yarpaqlar  qırmızı  və  ya  sarı  rəng  alır  və  bu  zaman  müvafiq 
diapazonda  spektral  parlaqlıq  yüksəlir.  Müxtəlif  bitkilərdə  vegetasiya  müxtəlif  vaxtlarda  başlayır, 
müxtəlif vaxtlarda qurtarır və bu bitkinin növ tərkibini müəyyənləşdirməyə imkan vermişdir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Metodikanı  dəqiqləşdirmək  məqsədi  ilə  ayrı-ayrı  kol  bitkilərinin  spektralçəkilişləri  həm 
laboratoriya şəraitində, həm də yerində - çöl şəraitində aparılmışdır. Çəkilişzamanı çəkilişin vaxtı, 
havanın temperaturu, buludluluq və digər sinoptik faktorlarnəzərə alınmışdır. Nəticədə çəkiliş üçün 
optimal dalğa uzunluğu və kanal müəyyənedilmişdir. Belə ki, həm yetkin, həm də təzə yarpaqlarda 
maksimal  parlaqlıq  0,75-1,2mkm  dalğa  uzunluğunda  özünü  göstərmişdir.  Təzə  yarpaqlarda  bu 
diapozonda əksolunma 40% olduğu halda, yetkin yarpaqlarda 60%-dən çox olmuşdur. Qurumaqda 
olan  qəhvəyi  rəngli  yarpaqlarda  əyri  qalxan  düz  xətlə  özünü  görsətmişdir.  Bənövşəyi  və  mavi 
diapazonda  köhnə  yarpaqlar  cəmi  4-5%  əksetmə  qabiliyyətinə  malik  olduğu  halda  0,9-1,2mkm 
diapazonda maksimal kəmiyyət alınmışdır [3]. 
Bitkilərin  spektral  parlaqlığına,  yəni  onların  şuanı  qaytarma  və  udma  xüsusiyyətlərinə 
müxtəlif amillər təsir göstərir. Rütubətlə  yanaşı  torpağın  mineral  tərkibi,  strukturluğu, dənəvərliyi 
və onda olan humusun miqdarı dəyişməz amillər kimi onu səciyyələndirməkdə mühüm rol oynayır. 
Mineral  tərkib  bu  sırada  spektral  parlaqlığa  təsir  edən  birinci  amil  indikatordur.  Torpağın  bitki 
örtüyü,  mineralların  və  digər  bitki  əmələ  gətirən  elementlərin  məcmusu  kimi  özünəməxsus  və 
mürəkkəb işıq əksetdirmə xüsusiyyətləri ilə digər komponentlərindən fərqlənir. Bir çox müəlliflərin 
fikrinə və apardığımız məsafəli tədqiqatların nəticəsinə görə mineral zərrələrin ölçüsü və torpağın 
üst  qatının  tekstrukturu  spektral  əksetmə  ilə  udulma  arasında  olan  nisbətə  əsaslı  təsir  görsədir. 
Spektrofotometr  cihazında  aparılan  laboratoriya  müşahidələri  bu  fikri  bir  daha  təsdiq  etmiş 
olur.Belə ki, mineralların dənəvərliyi azaldıqca yaranmış hamar səth hesabına kobud səthə nisbətən 
səthin əksetmə qabliyyəti artır. 
Bitkilər günəşdən çoxlu miqdarda enerji alır və bu ən çox spektrin görünən oblastında baş 
verir.  Alınan  istiliyin  böyük  hissəsi  infraqırmızı  diapazonda  əks  olunur.  Bu  proses  bitkilər 
tərəfindən  enerjinin  akkumlyasiyasına,  başqa  sözlə  desək  depolanmasına  səbəb  olur.  Yarpaqların 
infraqırmızı  diapazonda  yüksək  əks  etmək  xüsusiyyəti  olduqca  maraqlı  nəticələr  verir.  Maksimal 
istilik əks olunması dalğa uzunluğu 2 mkm-dən artıq olduqda özünü daha kəskin göstərir.  
Bitki örtüyündən məhrum çılpaqlaşmış torpaq, şum və humus qatı pozulmamış dağ-çəmən 
torpaqlarının  spektral  parlaqlıq  qrafiklərinin  müqayisəli  təhlili  göstərir  ki,  bitkidən  tamamilə 
məhrum  şumlanmış  torpaqların  spektral  parlaqlıq  əmsalı  bitkisiz  çılpaqlaşmış  sahələrə  nisbətən 
Dalğa uzunluğu mkm-lə
 

60 
aşağıdır. Belə ki, şumu təşkil edən iri kəsəklər və yuxarı dərəcəli dənəvərlik kələ-kötür və mürəkkəb 
quruluşlu  səth  yaradır.  Bu  cür  səthdə  qeyri  bərabər,  müxtəlif  istiqamətli  əks  olunma  qayıdan 
enerjiyə nisbətən udulan enerjinin artıqlığına səbəb olur. 
SPƏ-yə  torpaq-bitki  kompleksinin  rəngi  də  əsaslı  təsir  göstərir.Torpağın  rəngi  öz 
növbəsində onda olan humusun və mineral, birləşmələrin, xüsusilə dəmirbirləşmələrinin miqdarı ilə 
təyin  olunur.  Humusla  nisbətən  zəngin  Batabat  ərazisi  torpaqlarında  spektral  əks  olunma 
intensivliyi  aşağıdır.  Bitkinin  çürüntüsü  olan  humusun  artıb-azalması,  eyni  zamanda  torpağın 
rütubət tutumuna da təsir edir ki, bu da aparılan tədqiqatlarda mühüm əhəmiyyətə malikdir. 
Spektrometrik  ölçmələrin  reqistroqramları göstərir ki,  ot bitkiləri ilə zəngin  qara torpaqdan 
başqa  bütün  torpaqlarda  dalğa  uzunluğundan  asılı  olmayaraq  rütubət  artdıqca  spektral  parlaqlıq 
azalır,  doymuş  torpaqlarda  güzgü  səthinin  yaranması  ilə  əlaqədar  parlaqlıq  yenidən  artmış  olur. 
Torpağın  spektral  parlaqlığına  təsir  edən  bir  qrup  dəyişən  amillər  tədqiqat  işləri  zamanı  nəzərə 
alınmışdır.  Bu  amillər  aşağıdakılardır:  relyef,  ekspozisiya,  mütləq  hündürlük,  meyillik  və  xüsusi 
əhəmiyyətə  malik  olan  bitki  örtüyü.  Bu  amillərin  təsiri  dövri  və  sutkalıq  olub  səthə  düşən  günəş 
enerjisinin dəyişməsi ilə əlaqədar dəyişmiş olur. 
Bitki  təbiətdə  ətraf  mühitə  daha  tez  reaksiya  verən  komponentdir.  Buna  görə  də  onun 
spektral  parlaqlıq  əmsalları  mühitin  dəyişməsindən  daha  çox  asılı  olur.  Belə  ki,  qrunt  sularının 
səviyyəsinin  qalxıb  düşməsi,  güclü  quraqlıq,  yağıntı  bitki  yarpaqlarında  rütubətin 
konsentrasiyasının  artıb-azalmasına,  bu  da  öz  növbəsində  piqmentin  miqdarına,  mezofillərin 
strukturuna, həmçinin yarpağın səth və rütubət saxlamaq xüsusiyyətlərinə təsir etmiş olur. 
Bir  çox  bitkilərin  spektral  xüsusiyyətləri  bütün  vegetasiya  dövrü  dəyişmiş  olur.  Spektral 
xüsusiyyətlərin  dəyişkənliyi  kol  bitkilərdə  və  enliyarpaqlı  ağaclarda  daha  aydın  nəzərə  çarpır.  Bu 
növ bitkilərin əksetmələri yaxın infraqırmızı və müəyyən qədər 550 mm dalğa uzunluğunda aydın 
nəzərə çarpır.Vegetasiya prosesinin sonunda yarpaqların piqmentləşməsində dəyişikliklər baş verir. 
Hüceyrələrdə suyun miqdarı azalır və nəticə etibarı ilə mezofillər dağılır. Xlorofillərin parçalanması 
hesabına spektrin qırmızı oblastında udulma, spektrin sarı-yaşıl oblastlarında isə əksolunma artmış 
olur.  Mezofillərin  hüceyrə  örtüyünün  dağılması  rütubətin  azalmasına  səbəb  olduğu  üçün  yaxın 
infraqırmızı diapazonda günəş şüasının əks olunması artır. 
 
Reqistroqramların  təhlili  göstərir  ki,  bitkilərin  ümumi  spektral  əksetmə  xüsusiyyətlərinə 
aşağıdakı əsas amillər təsir göstərir: hər bir yarpağın əksetməqabiliyyəti, yarpağın ölçüsü, yarpağın 
ümumi  bitki  örtüyünə  nisbəti,  çiçəklənmə  dərəcəsi,çiçəklərin  ölçüsü,  çiçəklərin  ümumi  bitki 
örtüyünə və yaşıl kütləyə olan nisbəti: müxtəlif yarasların – meşə, kol, ot, mamır-şibyə və torpağın 
kompleks əksetməsi, günəşin vəziyyəti, çəkilişin hündürlüyü və istiqaməti. 
Bütün  bu  amillər  çox  qısa  vaxt  ərzində  dəyişə  bilir.  Məsələn,  alınan  nəticəyə  eyni  çəkiliş 
şəraitində müşahidə olunan müxtəlif kölgə növlərinin dəyişməsi əsaslı təsir göstərir və yaxud eyni 
növ  bitki  şəraitindən  asılı  olaraq  müxtəlif  miqdar  biokütləyə  malik  olur.  Biokütlənin  azlığı  bitki 
örtüyünün  qalınlığının  azalmasına,  nəticədə  isə  bitkilərin  əksetməsinin  azalması  ilə  nəticələnir. 
Biokütlənin  azalması  həmçinin  kölgəli  sahələrin  azlığına  və  açıq  sahələrin,  yəni  spektral  çəkiliş 
üçün  yalnış nəticələr verə biləcək bitkialtı sahələrin  artmasına səbəb olur və bu cür sahələr  yaxın 
infraqırmızı diapazonda yarpaqlı sahələrə nisbətən zəif parlaqlıqları ilə seçilərək ayrılır.  
Bir çox bitkilər spektral xüsusiyyətləri çiçəklənmə dövründə dəyişir. Bu dövrdə ali bitkilərin 
spektral xüsusiyyətlərinin dəyişməsi çiçəkli enliyarpaqlı ağaclara nisbətən daha aydın seçilir. 
Kənd  təsarrüfatı  sahələrinin  spektral  parlaqlıq  əmsalı  bir  sıra  amillərin  təsiri  ilə 
səciyyələnir(suvarma  və  kultivasiya  işləri,  sturukturu,  bitkilərin  ümumi  səviyyəsi  və  s.).  Deməli 
əkinlərdən  qəbul  edilən  əksetmə  siqnalı  özündə  torpaq  və  bitki  elementlərinin  mürəkkəb 
kombinasiyasını  birləşdirmiş  olur.  Kənd  təsərrüfatı  bitkilərinin  parlaqlıq  əmsalının  kəskin 
dəyişməsi, təbii bitkilərdə olduğu kimi yaxın infraqırmızı oblastda nəzərə çarpır(cədvəl). 
 
 
 
 
 

61 
 
Cədvəl 
Bəzi bitki komplekslərinin spektral parlaqlıq əmsalı 
 
Kanal 
Dalğauzunlu
ğu 
(nm-lə) 
Quru ot 
Torflu 
çəmən 
Bataqlıq 
Kolluq 
Biçin 
Yonca 
1. 
425 
0.055 
0.092 
0.085 
0.045 
0.091 
0.081 
2. 
450 
0.076 
0.098 
0.125 
0.119 
0.119 
0.114 
3. 
475 
0.105 
0.106 
0.165 
0.150 
0.141 
0.148 
4. 
500 
0.128 
0.109 
0.195 
0.180 
0.172 
0.187 
5. 
525 
0.152 
0.111 
0.223 
0.211 
0.210 
0.229 
6. 
550 
0.175 
0.119 
0.235 
0.242 
0.231 
0.269 
7. 
575 
0.205 
0.128 
0.222 
0.272 
0.249 
0.319 
8. 
600 
0.229 
0.133 
0.215 
0.281 
0.251 
0.317 
9. 
625 
0.254 
0.139 
0.211 
0.273 
0.248 
0.287 
10. 
650 
0.269 
0.144 
0.210 
0.260 
0.242 
0.259 
11. 
675 
0.285 
0.148 
0.220 
0.271 
0.261 
0.255 
12. 
700 
0.291 
0.149 
0.255 
0.301 
0.281 
0.325 
13. 
725 
0.281 
0.149 
0.300 
0.335 
0.321 
0.442 
14. 
750 
0.265 
0.148 
0.352 
0.370 
0.341 
0.619 
15. 
775 
0.262 
0.143 
0.399 
0.402 
0.360 
0.714 
16. 
800 
0.270 
0.138 
0.442 
0.421 
0.368 
0.781 
17. 
825 
0.289 
0.129 
0.467 
0.430 
0.375 
0.845 
18. 
850 
0.311 
0.119 
0.461 
0.405 
0.371 
0.854 
19. 
875 
0.329 
0.112 
0.407 
0.352 
0.343 
0.805 
20. 
900 
0.381 
0.108 
0.345 
0.315 
0.301 
0.726 
21. 
925 
0.388 
0.113 
0.334 
0.303 
0.271 
0.691 
22. 
950 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
Temperatur 
(C°) 
 
29 
27 
24 
28 
34 
28 
Buludluluq 
(balla) 
 
1 
1 
1 
1 
1 
0 
Havanın 
rütubəti 
 
82 
80 
85 
80 
75 
76 
Ölçmə 
vaxtı 
 
15
-8
-15
21
 
06.06.15 
15
25
-15
28
 
06.06.15 
11
49
-11
53
 
04.07.15 
15
35
-15
38
 
06.06.15 
13
25
-13
28
 
06.07.15 
12
45
-15
49
 
05.07.15 
 

62 
Beləliklə,  kənd  təsərrüfatı  bitkilərinin  spektral  parlaqlıq  əmsalları  ilə  onların  biometrik 
xüsusiyyətləri arasındakı qanunauyğun əlaqəni və dəyişmələri öyrənməklə məsafəli metodun köməyilə 
biokütlə,  bitki  arealları,  onların  sıxlıq  dərəcələri,  məhsuldarlığı  və  aqrosənaye  istehsalı  üçün  digər 
mühüm məlumatları əldə etmək mümkündür. 
 
ƏDƏBİYYAT 
1.
 
Babayev  S.Y.,  Bababəyli  N.S.  Naxçıvan  MR  landşaftının  spektral  xüsusiyyətlərinə  dair,  Ali 
Diplomatiya Kolleci Naxçıvan Bölməsi. Məqalələr məcmuəsi, Bakı, 1998, s.16-21 
2.
 
Bababəyli  N.S.  Yüksək  dağ  landşaftlarının  spektral  xüsusiyyətlərinə  dair,  AMEA  NB,  Xəbərlər, 
Cild 9, №2, Naxçıvan, 2013, s.286-290 
3.
 
Babayev  N.S.,  Məmmədov  E.K.  və  s.  Naxçıvan  MSSR-nin  torpaq-bitki  komplekslərinin  spektral 
xüsusiyyətlərinə  dair.  Az.SSR  Dövlət  Plan  Komitəsi  Naxçıvan  sahələrarası  Ərazi  Elmi-Texniki 
İnformasiya və Təbliğat Mərkəzi. №3-91, 4 s 
4.
 
Аковецкий В.И. Дешифрированные снимков, Москва, 1983, 374 с 
5.
 
Виноградов Б.В. Аэрометоды изучение Земли. Москва, «Мир», 1988, 350с 
6.
 
Кадымов  Г.Г.  Бабаев  Н.С.  и  др.  Спектральные  характеристики  некоторых  природных 
образовании и сельскохозяйственных объектов Нахичеванской АССР. Баку, 1990, 27с 
7.
 
Кронберг П. Дистанционное изучение Земли, Москва, «Мир», 1988, 350с 
 
ABSTRACT 
Nazim Bababeyli 
Seadet Aliyeva