Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №6 (76) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №6 (76)

ABSTRACT 
Zulfiya Salayeva 
Position study plants included in order iridalis 
 
The article points out the historical studies of species order İridalis. Found that these plants 
geophytes. In the works of Azerbaijani and World, scientists are reflected in extensive information 
about  of  systematics,  introduction,  distribution,  morphological  structures,  useful  properties  and 
plant protection order İridalis. Most species order İridalis included lists of ornamental, medicinal, 
wild, vegetable, fodder and dye plants.   
 
РЕЗЮМЕ 
 
Зульфия  Салаева 
Положение исследование растений входящихся в порядоке iridalis 
 
В статье отмечаются исторических изучений видов порядок İridalis. Установлены, что 
этих  растений  геофиты.  В  работах  Азербайджанских  и  Мировых  ученных  отражена 
обширная  информация  о  систематики,  интродукции,  распространение,  морфологических 
структур, полезных свойств и охраны растений порядок İridalis. Большинство видов İridalis 
включено  списка  декоративных,  лекарственных,  дикорастущих  овощных,  кормовых  и 
красильных растений.  
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  26  aprel  2016-cı  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 09) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                     
 

46 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 6 (76) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 6 (76) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 6 (76) 
 
       
 İSMAYIL  SADIQOV 
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
                                                                                              HÜSEYN  NOVRUZOV 
                                                                                                  Naxçıvan Dövlət Universitetit 
UOT:581 
NAXÇIVAN  FLORASININ VƏLƏMİR 
(AVENA  L)  CİNSİNİN  NÖV TƏRKİBİ 
 
 
Açar sözlər: bio-ekoloji, flora,cins,spektr,qılçıq,sistematik,vələmir, A.barbata Pott ex Linq in 
A.fatua L,A.eriantha Dur.A.persica Steud, A.sativa L 
Key words:  bio-ecological, flora,kind,spectrum,seta,systematic oats,A/barbata pott ex Ling 
in,A.fatua L, A. eriantha Dur. A,persika Steud A.sativa L 
Ключевые  слова:  био-экологический,флора,род,спектр,волосок    систематический, 
овес ,А.барбата Ротт  ех Линг ин .A.Fatua L. A.eriantha Dur.A.persikca Steud,A.sativa L 
 
 
Vələmir cinsi ilk dəfə  1753-cü ildə  Karl Linney tərəfindən müəyyən edilərək “Genera Plan-
tarum” əsərində  təsvir  edilmişdir. Sonrakı tədqiqatlarda 1930-cu ildə tədqiqatçı alim Malsev cinsi, 
vələmir və  yulaf  kimi təsvir etmişdi. 1934-cü ildə Rojevski  SSRİ fl. 2:259; Qrossteym 1939, Fl 
Qafqazda,  205,  eləcə  də  1949-ildə  Qafqaz    fl.təyini.:693;  Karyaqin.  1950  ,  Azerb  Fl.1:  203; 
C.Musayev,  1970,  Vələmir  L.  cinsinin  Qafqaz  növləri.;  Svelyov  1976,  SSRİ  taxılları:236; 
S.Musayev,  1980,  Azerb.  taxıllarının  təyini  monoqrafiyasında  Vələmir  cinsi  sistematik  baxımdan 
geniş təhlil və tədqiq edilmişdi. 
   
L e k t o t i p: A. Sativa L..Cinsin  25 növünə, keçmiş Sovetlər İttifaqı ərazisində  23 növünə 
(Çerepanov ,1981:  333), Azərbaycan florasında isə 16 növünə rast gəlinir. Azərbaycan florasında 
(,1950 ,1 ) Naxçıvan regionu üçün yalnız A.macrantha növü göstərilmişdi. 
 
Lakin  sonrakı  çoxsaylı  tədiqatlarımızda,  AMEA  Botanika  İnstitutunda  saxlanılan  Herbari 
fondunun təkrar–təkrar araşdırılması, eyni zamanda  bizim şəxsən 1967-1983-cü ildə  topladığımız 
herbari materiallarının müqayisəli təhlili nəticəsində müəyyən olundu ki, Naxçıvan Muxtar Respub-
lika florasında taxıl fəsiləsindən   86  cins 271 növ (Naxçıvan taxılları  haqqında xülasə. 1984-cü il., 
UDK 582) yayıldığı,  müəyyən edilmişdir. Eləcə də,Vələmir cinsinin 5 növü; 1.Avena.barbata Pott 
et Linq., A.fatua L., A.eriantha Pur., A.persika Steud., A.sativa L. növləri Naxçıvan ərazisində  rast  
gəlinir. 
        Vələmir  cinsinin  Naxçıvan  növlərinə  nəzər  saldıqda  morfoloji  baxımdan    növlər  biri 
digərindən  bir  və bir neçə əlamətləri ilə fərqlənir. 
1.Aşağı çiçək pulcuğunun  ucu  iki nazik tükvari qılçıqlıdır....................... 2 
  =aşağı çiçək pulcuğunun ucu  iki nazik  çıxıntılıdır................................  4 
  2.Sümbülcük  pulcuqları bərabərdir ..................................................... 
3 
  = Aşağı  sümbülcük pulcuğu, yuxarı pulcuqdan  iki dəfə   qısadır........  5 
  +  Aşağı çiçək pulcuğunun  qaidası  nalcıqvarı  çuxurcuqdur............... 4 
   A.barbata Pot ex  Link..................................... ..................... ........... 
1 
    Aşağı  çiçək pulcuğunun ucu  ikiqılçıqlı və 1-2  yan dşiciklidir...........  5 
  =Aşağı çiçək  pulcuğunun  ucu iki nazik qılçıqlıdır...............................  2 
    Saqqallı vələmir.-A.barbata Pott ex Link  
  +Yalnız  aşağı  çiçəklərin  qaidəsi  nalcıqvarı  çuxurcukludur,  yetişdikdə  çiçəklərinin  hamısı  birdən 
tökülür.....................................................................................................6. 
     Tüklü  vələmir-A.eriantha Dur.(=A.piloza Bieb .) 
   =Sünbülcük pulcuğu 30 mm –dən  uzundur........................................ 
1 

47 
    +Sümbülcükdəki  çiçəklərin qaidəsi  nalcıqvari çuxurcuqlu deyildir, yetişdikdə  çiçəkləri   
      tədricən tökülür........................................................................................4 
-    İriçiçək vələmir-A,sativa L. ssp.macrantha (Hask.) Malz.. 
=Çiçəklərin  hamısı  qılçıqlı    və  ya  yalnız  aşağı  çiçəyi  qılçıqsızdır,dəni  ağvaridir,  çiçəyin    qaydası 
çuxurcuqludur..............A. sativa L 
 
     =Çiçəkqrupu bir tərəfli süpürgədir.Şərq v.- A .sativa L ssp.orientalis (Sehreb) jussen. 
      +Çiçək qrupu dağınıq süpürgədir..Əkin v. – A..sativa L. ssp.sativa. 
     =Bütün çiçəklərin qaidəsi nalcıqvari çuxurcuqdur-...A.fatua L..Gövdəasinin buğumları  tükcüklü 
olub, yalnız aşağı çiçəklərin qaydəsi paycıqları 
çuxurcuqludur........................................................Şərq v-A.persika Steud 
       B. 1V –VII aylarda çiçəkləyir. Naxcıvanın  dağ və dağətəyi zonalarında daşlı qumlu 
     ərazilərdə rast gəlinir. Çiçək pulcuğu  27 mm-dir. 
 
 
 
 
 1.A.. barbata Pott ex Link in  Şrader Journ.Bot., Saqqallı  vələmir.A.barbata subsp 
            barbata,  1800 –ci il,Journ.Bot.,(Götting), II ,315 (1799-cı il)-A.hirsuta Moench;M. 
           B., III, 82 S.Musayev, 1969-cu ildə, İ.Sadıqov ,1976-cı ildə-O –saqqalvari. 
 Gövdələri  düz və ya  yüksələn olub buğumludur, hamardır, hündürlüyü  (35)40-77 (100)sm-  dir. 
Aşağıdakı yarpaqlarının  qınlı. sıx, qabarmış–tüklüdür. Yarpaqları  xətvaridir, sivridir, yastıdır, az 
və  ya  çox    bükülmüşdür,  eni-  3  –  5  mm,  hər  iki  tərəfdən  və  yaxud    da  kənarları    kirpikciklidir. 
Süpürgəsi  12-23  sm  uzunluğunda  olub,  qollu  budaqlıdır.  Sünbülü  2-3  çiçəklidir,  bütün  çiçəkləri 
qılçıqlıdır  hər  bir  çiçəkdə    bağlaşma    vardır;  çiçəklər  içərisində  sünbül  oxu  uzun  olub,  ipək  kimi 
tüklüdür;  kallus  uzun  tüklüdür,  uzunluğu  təxminən  1  mm-dir,  bağlaşması  uzunsovdur.  Sünbül 
pulcuqları  eynidir, 20-28 mm  uzunluğundadır,enli  neştərvaridir, sivridir, kənarları  ağ-pərdəlidir, 
9-10  damarcıqlıdır. Yuxarı hissədə  alt çiçək pulcuğu  4 mm  uzunluğunda 2 qılçıqdan  ibarətdir, 
qılçıqlarla  birlikdə  uzunluğu    17-26  mm  təşkil  edir,  arxa  tərəfdə    orta  hissəyə  qədər  sıx-uzun  
tüklüdür, qılçıqlarla birlikdə  uzunluğu 35 mm-dir. Ç.VI-VII. Naxçıvan  regionunda geniş yayılmış 
arandan quru dağ qurşağına  kimi kolluqlarda otlu yamaclarda çay kənarlarında yayılmışdır. 
          Şahbuz  rayonun    Kükü  kəndi  ətrafında  ,Qanlı  göl  adlanan  ərazidə,  yuxarı    Remeşin  
ərazisində  az- az hallarda Babək rayonunun ərazisində rast gəlinir. 
 
Coğrafi  arealı:  Orta    Avropa,Aralıq  dənizi  ,Balkan  –kiçik  Asiya,İranda  Orta  Asiya  (Qara-
qum,  Dağlıq Türkmənstan).Qafqazd (Şərqi və Cənubi  Zaqafqaziya, Talış) –Portuqaliyadan təsvir 
olunmuşdur. 
 
Növün aşağıdakı  növ müxtəlifliyinə rast gəlinir; 
var.genulna A.  Et G.sünbülləri 20-25  mm  uzunluğundadır, adətən  2 çiçəklidir. 
var. Triflora Trabut.Sünbülləri iridir, 25-28  mm uzunluğundadır. Adətən 3 çiçəklidir 
    Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində bu  variasiyalara rast gəlinmədi. 
 
2.A.  fatua  L.  Sp.Pl.  80(1753)  s.  str79.  Malsev,  Yulaf  və  vələmir,  314(1930),  Rojev,  1934 
Qrossq. 1939. Svel. 1976, S.Musayev  1980, İ.Sadıqov  1984 Kon.zlakov Nax.Avt. Respubliki boş 
vələmir. 
      Gövdəsi  (və ya  budaqları) düz və ya yüksələn olub buğumludur, hamardır, hündürlüyü  80-100 
sm  və ya ondan yuxarıdır. Alt yarpaqlarının qını  tüklüdür. Yarpaqlar xətvari, sivri, yastıdır, eni  7 
mm-ə qədərdir, kənarları kələ-kötürdür, əsasında yarpaq  ayasının kənarları  kirpiklidir; dilciyi  2-4 
mm uzunluğundadır. Süpürgənin  uzunluğu  17-30 sm-dir, bir qədər qısa  və ya qollu budaqlı dır. 
Sünbülləri    2-3  çiçəklidir;  bütün  çiçəklər      çox  üzvülüdür,  qılçıqlıdır;  sünbül  oxu    alt  çiçəklərdə 
çılpaqdır, digər çiçəklərin altı uzun-tüklüdür. Sümbül pulcuqlarının uzunluğu  20-25  mm-dir. Enli 
neştərəbənzərdir., sivridir, demək olar ki, eynidir. Alt  çiçək  pulcuğunun   uzunluğu təxminən  20 
mm-dir,  əsasında  kallus  qısa  tüklü  olub,  yumurtaşəkilli  və  ya    ovalşəkilli  olur,  təpə  hissədə  
uzunluğu   təxminən  1 mm olan  2 ensiz  sivri  dişciyi  var., orta hissəsində buğumlar qılçıqların  
uzunluğu  30-35  mm-dir., Kallusun tükləri qısa(1-2) mm  uzunluğunda  və  ya uzundur. (3-5 mm 
uzun).Ç.V-VI.  Ordubad  rayonunun    Vənənd,  Üstüpü,  kəndlərinin  daşlı,  qumlu  ərazilərində  rast 
gəlinir. 

48 
  
Coğrafi arealı  Bütün avropa, Monqolstan, Şimali Amerika,  Orta Asiya, Qafqaz və s. 
Avropada  təsvir olunmuşdur. 
 
3.A.eriantha Dur. Fl.Türkmənstan, I,105 (1934), A.fatua ssp. meridionalis. Malz.,Yulaf və 
vələmir,  304  (1930  )  Fl.Azərb.  205.  (1934),  S.Musayev  (1976),  İ.Sadıqov  (1984)-Tüklü  vələmiri. 
Gövdəsi  tamam  tüklüdür,  hündürlüyü  100  sm,  Alt  yarpaqlarının  qınları  daha  tüklüdür,  yarpaqları 
xətvarti sivridir, yastıdır, eni  7 mm-ə qədərdir, kənarları kələ-kötürdür, əsas yarpaqlarının kənarları  
kirpikçiklidir; dilcik  4-5 mm uzunluğundadır. Süpürgəsi  30-40 sm uzunluğunda bir qədər qısa və 
ya bir az qollu-budaqlıdır. Sünbülləri  2-3  çiçəklidir; bürün çiçəkləri qılçıqlıdır. Sümbül pulcuqları  
enli-neştərəbənzərdir, sivridir, demək olar ki eynidir, uzunluğu  25-28 (30) sm –dir. Sünbül oxu  alt  
çiçəklərin    altı  çılpaqdır,  digərlərinin  altında  isə    sıx  tüklüdür.;  inkişafdan  qalmış    çiçəklərin  
gövdəsi  tüklüdür. Alt  çiçək pulcuğunun  uzunluğu  20-25  mm-dir, təpə hissəsdə, təə hissəsdə iki 
qısa, uzunluğu 2 mm olan  sivri dişçik yerləşir. Arxada buğumlu qılçığın  uzunluğu  40-45 mm-dir. 
Orta hissəyə qədəruzun tüklü  və ya çılpaqdır, əsası  qısa (1-2  mm) və ya  uzun  (3-5 mm) tüklüdür. 
Coğrafi  arealı:  Aralıqdənizi,  İran,  Şimali  Amerika,  keçmiş  SSRİ-də;  Orta  Asiya  Qafqazda  
(qafqazyanı, Şərqi  və cənubi  Zaqafqaziyada), İravan zonasında  və s. Qafqazda  növ  olaraq təsvir 
edilmişdir. 
 
4.A.Persica    Steud.-Şərq    vələmiri    əsasən  SSRİ-də  alaq  bitkisidir  I  206(1934)-A.fatua 
subsp. macrantha  Malzev, yulaf və vələmir, 309(1930)—Bu Şərq vələmiri də adlanır.  S.Müsayev 
1976 .i.Sadiqov  1983-cü ildə, “Naxçıvan MR-nın  taxılları”  1984-cü ildə verilmişdir. 
 
Çılpaq  bitkidir,  gövdəsi  yüksələndir,  hamardır,  hündürlüyü  60-100  sm-dir.  Yarpaqları  
xətvari, yastıdır; dilciyi iridir, uzun süpürgəlidir, bir qədər  birtərəflidir, azacıq əyridir, sümbülləri  
2-3  çiçəklidir,  aşağı  çiçəkləri  adətən    buğumludur  və  ya    bir  qədər  bükülmüş    qılçıqlıdır,  və  ya  
bütün çiçəklər qılçıqsızdır; sümbül oxu çılpaqdır; bütün çiçəklər dağınıqdır. Sünbül pulcuğu 30 mm 
uzunluğundadır.Aşağı çiçək pulcuğu uzun neştərvaridir,uzunluğu 20-25 mm-dir, arxası sıx tüklüdür 
və  ya  çılpaqdır,  əsası  bir  qədər  tüklüdür.  Naxçıvan  Muxtar  Respublikanın  Ordubad,  Kəngərli 
rayonlarının Bist, Qarabağlar, Çalxanqala  kəndləri ərazisində  otlu, daşlı-qumlu  ərazilərdə tək tək  
rast gəlinir. 
 
Coğrafi arealı: Balkan-Kiçikasiya, İran, keçmiş SSRİ-də; Qafqazda (Cənubi Zaqafqaziyada)  
Növ ilk dəfə İranda təsvir olunmuşdur. 
 
5.A.sativa L. –Sp. Pl.73 (1753), Malsev,Yulaf və Vələmir 333 (1930)-əkinVələmiri. 
 
Çılpaq  bitkidir.  Gövdələri  (budaqlıdır),  düzduruşludur,  hamardır,  50-100  sm  
hündürlüyündədir. Yarpaqları xətvari, yastıdır, eni 10 mm-ə qədərdir, kələ-kötürdür; dilciyi  enlidir, 
parçalanmış  haldadır,  10  mm-ə  qədər  uzunluğu  var.  Süpürgəsi  20-25    mm  uzunluğunda  olub,  bir 
qədər qollu-budaqlıdır, bir qədər  sıxdır. Sünbülləri  2-3 çiçəklidir, yalnız aşağıdakı çiçəklər qılçıqlı  
və ya  qılçıqsızdır, hamısı bir-birinə sıx bağlanmış  vəziyyətindədir, sünbül oxu  çılpaqdır. Sünbül  
pulcuğu    enli-neştərəbənzərdir,  sivridir,  bir  qədər  fərqlidir,  uzunluğu    22-  25  mmdir.  Aşağı  çiçək 
pulcuğu 17-20 mm uzunluğundadır; neştərəbənzərdir, çılpaq və ya əsası bir qədər tükludür, təpədə 2 
qısa dişiciyi yerləşir. Mədəni bitkidir. Əsasən  coğrafi arealı  və vətəni Asiyadır. 
 
Yemlik dəyəri var, Naxçıvan şəhəri ətraflarında otluq, daşlı-qumlu yerlərdə rast gəlinir. 
 
 
 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Jessen,deutex, Grös  1949, Фл.  СССР ,1, 270 
2.
 
Гроссгейм  А.А. 1952, Фл.Кавказа, 1, 205 
3.
 
Черепанов С.К..1995, Сосудистые растения и сопредудьных государств:240 
4.
 
Карягин, И.И.   1955, Фл.Азербайджана  1; 203 
5.
 
Линнеаус  Ж, 1953, спежиес Плантарум ,167 
6.
 
Мусаев С.Г, Садыхов  И.А.1984, Конспект  зылаков Нахчыванской АССР  
7.
 
Цвелев  Н.Н, 1976, Злаки  СССР, 236                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              
 

49 
ABSTRACT 
  Ismayil Sadigov 
Huseyn Novruzov 
Species structure of  oats kind (Avena L) of Nakhchivan flora 
    In  the  article  systematic  analysis  of    the  followinq  species  of  oats  kind  met  in  the  
Nakhchivan  Autonomous  Republic  florawas  given:  A.barbata  Pott  ex  Link  in,  A.fatua    L.  
A.eriantha Dur, A.persika Stenud, A.sativa L. 
  The  morphological  features  of  the  noted  species    during  research  are  differed  from,  each  
other  in  some  features.  It  was  defined  that  trunks  of  the  A.barbata  Pott  Lingin  species  are 
flat,articulated and smooth. 
  The height of  the trunk is  40-100 sm broom is 12-23 sm,ear is  of 2-3 bloomed, being, in 
20-28 mm length  ear scale has  write  edge parts it has beard shared appearance.  The trunk of the 
A,sativa L.srecies is flat or articulated. The scabbard of upperpart  leaves is downy, the length of its 
tipis  2-4  mm.  The  length  of  its  broom    is  17-30  sm,ears  areof  2-3  bloomed.  The  trunk  of    the. 
A.eriantha  Dur  species  is  absolutely  downy,  the  length    of  the  broom  is  30-40  sm,  the  species 
A.persica Steud is a nude plant, the leight of its trink is  60-100 sm, is of  2-3 bloomed, upperpart  
blossoms  are  articulated,  beingin  30  mm  length  ear  scale  is    fluffy.  The    broom  of  the  A.fatua 
L.species is  19-30 sm, ear scale  is  20-25 mm. Empty oats waswidely spread. 
 
 
РЕЗЮМЕ 
 
 
 
 
       Исмайыл  Садыхов 
Гусейн  Новрузов 
Состав вида овсяного (AVENA. )рода вофлореНахичеванской А.Р. 
 
Встатье  дан  систематический    анализ  вид  рода  овес,  встречающиеся  во  флоре   
Нахчеванской  Автономнной  Республики:  А.barbata  Pot  ex  Link  in,A.Fatua  L.A.eriantha. 
DurA. persika  Steud, A.sativa L. 
 
При  исследовании    морфолологических  признаков  выше  показанных  видов  овес, 
отличаются друг от друга по нескольким признакам. Было выявлено, что вид A.barbata pott 
Linqin имеет прямой, сочлененный и гладкий стебель. Высота стебля 40-100 см, метелка  12-
23  см  ,колоски  2-3  –ех  цветковые,колосковые  чешуи  длиной  20-28  мм,  края  белого    цвета, 
Напоминает бороду. 
 
A.sativa  L-овес  посевной.  Стебель  волосками  прямостоячий,  нижние  листья 
влагалищные,  шороховатые ,длина язычка2-4  мм, метелка 17-30 см, в колоске  2-3 цветка. 
A.eriantha  Dur-Стебель  весь  покрыт  волоскам,  метелкадлиной  30-40  c  .A.persika  Steud-
стебель  гладкий,  высотой  60-100  см,  2-3-ех  цветные,  нижние  цветки  сочлененные,  дилина 
чешуи  колоска 30 мм немного покрыта волосками,   -A.fatua L.- овес пустой. Метелка  19-30 
см чешуя колоска -25  мм. Овес пустой,широко  распространен. 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  26  aprel  2016-cı  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 09) 
       
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

50 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 6 (76) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 6 (76) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 6 (76) 
 
 
DAŞQIN QƏNBƏROV 
MUSA PİRİYEV 
                                                                                                                 Naxçıvan Dövlət Universiteti 
UOT:581 
 
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASI ƏRAZİSİNDƏ YAYILAN ASTRACANTHA 
CİNSİNİN KOL VƏ KOLCUQ NÖVLƏRİ 
 
Açar sözlər: kol, kolcuq, növ, cins, areal,sinif 
Keywords: bush, shrub, species, genus, habitat, class 
  
Ключевые слова: куст, кустарниковые, вид, род, ареал, класс 
 
  
  Astracantha və Astragalus növlərinin morfoloji əlamətləri onların həyati formaları, gövdənin 
və  yarpağın  anatomik  quruluşu,  tükcüklərlə  örtülmə  xüsusiyyətləri,  paxlanın  quruluşu  və  onun 
açılma  üsulları  ilə  xarakterizə  olunur.  Əlamətlərin  analizi  dəyişkənliyin  amplitudası,  nadirliyi, 
filogenetik  xətlərin  qohumluq  sistemindəki  homologiya  və  paralelizm,  həmçinin  adaptiv 
ixtisaslaşmaların xarakteri haqqında təsəvvür yaradır. Bu da öz növbəsində əlamətlərin taksonomik 
və  diaqnostik  əhəmiyyətini  differensasiya  etdirməyə,  onların  bioloji  müxtəliflik  materialları 
üzərində ənənəvi müqayisəli-morfologiya metodunu təkmilləşdirməyə imkan verir.   
   Astracantha  və  Astragalus  növlərinin  polimorfizminin  əlamətlərindən  biri  onların 
müxtəlifliyi  və  biomorfoloji  formaların  mümkün  vəziyyət  sahələrinin  məhdud  sektorunda  həyata 
keçirilməsidir.  Belə  ki,  məsələn,  paxlalılar  fəsiləsinin  yaxın  qohum  formalarının  bol  olmasına 
baxmayaraq bu cinslərdə ağac və lianlar yoxdur. Həmçinin, onlar ixtisaslaşmış ehtiyat qida toplayan 
yeraltı orqanlardan məhrumdurlar. Astracantha və Astragalus növləri arasında meşə qrupu bitkiləri 
çox  deyil,  bəzi  növləri  isə  hətta  meşə  örtüyü  altında  ancaq  daha  çox  işıq  sevən  bitkilərin 
assosasiyasına  daxil  olurlar.  Meşə  zonasında  bu  növlər  günəşli  sahələri  –  meşə  kənarlarını  və 
talaları, dərələrin yamacını və çılpaq qayalıqları tutmağa çalışırlar. Meşəsiz landşaftlarda - çöllərdə 
və  səhralarda  əsasən  kserofitlərin  üstünlük  təşkil  etdiyi  növlərin  mövqeyi  daha  aktivdir.  Yüksək 
dağlıq zonanın arid iqlimində təkamülün  gedişi ikinci mənşəli kolların meydana çıxmasına şərait 
yaratmışdır.  Burada  ox  orqanların  odunlaşması  tendensiyası  nəinki  gövdələrə,  həm  də  yarpaqlara 
(saplaqlar-tikanlar), hətta çiçək qruplarına şamil olunur.  
   Astracantha  cinsində  zoğların  odunlaşması  tendensiyasına  adaptiv  ixtisaslaşma  kimi 
baxmaq  olar.  Çoxillik  mezofil  otlar  kəskin  quraqlıq  iqlim  şəraitində  yarım-otşəkilli    kseromorf 
olurlar,  yəni  birillik  yerüstü  və  çoxillik  yeraltı  odunlaşmış  zoğlara  malikdirlər  ki,  bu  da  onları 
çoxillik yerüstü skelet oxları sistemini saxlayan kol və kolcuqlardan fərqləndirir. Beləliklə, otşəkilli 
tipdən kolşəkilli tipə tədricən keçid cinsin biomorfoloji təkamülünün özünəməxsus əlamətlərindən 
biri hesab edilir. 
    M.Q.Popova görə bitkilərin həyat formaları təkamülün geriyə dönməzliyi prinsipinə uyğun 
olaraq  biristiqamətli  reduksion  xarakterə  malikdir:  ağac→(kol)→  çoxillik  ot→(ikiillik)→birillik. 
(2).  Bitkilərin  vegetativ  təkamülünün  gedişinin  biristiqamətliyini  A.P.Xoxryakov  və 
T.İ.Serebryakov    təsdiq  edirlər  [4,7].  Arid  iqlimdə  otlardan  yarımkollara,  kollara  doğru 
transformasiyanın mümkünlüyü haqqında fərziyyəni Sveleva qədər V.N.Qolubev  və Y.İ.Proxanov  
söyləmişlər  (3).    
     Q.P.Yakovlev  kolşəkilli  astraqalların  ot  formaların  törəmələri  olduğunu  ehtimal  edir  [5]. 
Oduncağın  anatomiyasının  müqayisəli  analizinə  əsasən  A.A.Yaçenko  traqakantoid  astraqalları 
ikinci  dəfə  odunlaşmış  hesab  edirdi.  “Otlar”    anlayışının  məzmununa  dair  diskussiyalarda 

51 
Z.E.Qatçuk  hər  bir  taksonomik  qrup  üçün  hər  iki  əmələgəlmə  yolunun  mümkünlüyünü  və  həllini 
fərz edən Y.İ. Proxanovun  mövqeyini obyektiv hesab edir [6].   
Ədəbiyyat  materialları  və  tədqiqatlarımız  nəticəsində  Naxçıvan  MR-da  Astracantha  cinsinə 
aid kolcuq və kol formalı 14 növə  rast gəlinir. Aşağıda həmin növlərin coğrafi areal tipləri, sinifləri 
üzrə yayılması və bioekoloji xüsusiyyətləri verilir (1). 
Astracantha cinsinə daxil olan kol, kolcuq növlərin coğrafi areal tipləri və sinifləri üzrə 
yayılması 
S 
              Növlər
 
Coğrafi areal sinifləri  Coğrafi areal tipləri
 
1 
A.andreji (Rzazade) Czer.  
Şimali İran 
Kserofil 
1.
 
2 
A.aurea (Willd.) Podlech  
Ermənistan-İran 
Kserofil 
2.
 
3 
A.barba-carpina (Al.Theod., Fed. &  
Rzazade) Podlech 
Şimali İran 
Kserofil 
3.
 
4 
A.flavirubens (Al.Theod., Fed. & Rzazade) 
Podlech  
M.O 
M.O 
4.
 
5 
A.gudrathi (Al.Theod., Fed. & Rzazade) 
Podlech  
M.O 
M.O 
5.
 
6 
A.insidiosa (Boriss.) Podlech  
Kiçik Asiya 
Kserofil 
6.
 
7 
A.jucunda (Al.Theod., Fed. & Rzazade) 
Czer  
Şimali İran 
Kserofil 
7.
 
8 
A.karabaghensis (Bunge) Podlech  
Şimali İran 
Kserofil 
8.
 
9 
A.karjaginii (Boriss.) Podlech  
Şimali İran 
Kserofil 
9.
 
10 
A.meyeri (Boriss.) Podlech  
M.O 
M.O 
10.
 
11 
A.microcephala (Willd.) Podlech  
Ermənistan-İran 
Kserofil 
11.
 
12 
A.oleifolia (DC.) Podlech  
Ermənistan-İran 
Kserofil 
12.
 
13 
A.stenonychioides (Freyn & Bornm.) 
Podlech  
Şimali İran 
Kserofil 
13.
 
14 
A.vedica (Takht.) Czer.  
Şimali İran 
Kserofil 
1.A.  andreji  (Rzazade)  Czer.-  Andrey  astrakantası.  Hündürlüyü  90-185  sm  olan  koldur. 
Budaqları  bərk  və  əyri,  2-3,5  mm  uzunluğunda  tikanlarla  örtülüdür.  Yarpaq  ayaları  4-5  mm 
uzunluğunda,  başlanğıcdan  qalın,  ağ-tüklü,  yumurtaşəkillidir.  Yarpaqları  4-6  cüt,  ucu  qəhvəyi 
tikanlı,  elliptik-neştərvari yarpaqcıqlıdır. Çiçəkləri 2-3 ədəd olub uzun sünbülvari çiçək qrupunda 
toplanıb və  yarpaq qoltuğunda  yerləşir. Ləçəkləri kasacığa bərabər, qalın, dibdən ensiz, çılpaqdır. 
Kasacıq 5 mm uzunluğunda, qalın, ağ-yunlu, dişli borucuğa bərabər parçalanmışdır. Dişicik  tünd 
sarı damarcıqlı, kasacıqdan 2 dəfə uzundur. Tacı sarı olub, qara damarlıdır.  
Toxumları  qəhvəyi,  2,5  mm  uzunluğunda,  1  mm  enindədir.  İyul  ayında  çiçəkləyir,  avqust 
aylında  toxumları  yetişir.    Kserofitdir.  Atropatan  coğrafi  areal  tipinə  daxildir.    Naxçıvan  MR-in 
aşağı dağ qurşağında çınqıllı, gilli yamaclarında rast gəlinir.  
2. A. aurea (Willd.) Podlech. - Qızılı astrakanta. Çoxillik bitkidir.  
Yastığabənzər koldur, 5-25 sm hundürlükdə olan tikanla sıx örtülmüşdür. Tikanları 2-3,5 sm 
uzunluqdadır.  Yarpaqları  5-10  cütdür,  adətən  mürəkkəbdir,  uzunsov-neştərvari,  ellipsvari,  yaxud 
ellipsvari-xəttidir,  hər  iki  tərəfdən  uclara  doğru  daralmışdır.  Çiçəkləri  yarpaq  qoltuğunda  4-8 
ədəddir, kürəşəkilli çiçək qrupunda yığılmışlar. Ləçəkləri 15-20 mm uzunluqda, sarı və ya solğun 
sarıdır.  Paxlası  4  mm-ə    uzunluqdadır,  yumurtaşəkillidir,  birtoxumludur,  ağ  tükcüklüdür, 
biryuvalıdır.  İyul-avqust  aylarında  çiçəkləyir  və  avqust-sentyabr  aylarında  toxumları  yetişir. 
Kseromezofitdir. Atropatan coğrafi areal tipinə daxildir. Naxçıvan MR-in “Qırmızı kitabına” daxil 
edilmişdir.  Şahbuz  rayonunun  Keçili,  Biçənək,  Külüs.  Ağbulaq,  Ordubad  rayonunun  Qapıcıq, 
Qaranquş, Soyuqdağ, Göy-Göl, Culfa rayonunun Ərəfsə kəndi ərazisinə yaxın olan Aracıq dağında, 
Şahbuz və Babək rayonunun yüksək dağ ərazilərində və alp qurşağında rast gəlinir. 
3.  A.  barba  -  carpina  (Al.Theod.,  Fed.  et  Rzazade)  Podlech.-  Keçisaqqal  astrakanta. 
Hündürlüyü 50-70 sm yoğun tikanlarla örtülmüş qalın budaqlı koldur. Budaqları 1-2 sm diametrli 

52 
çoxsaylı  qısa  yanbudaqlı  bəzən  inkişaf  etməmiş,  yaşlı
 
tikanları  boz,  üfüqi  bəzən  aşağı  yönəlmiş, 
birillikləri  isə  dik  qalxmış  seyrək  ağ-tükcüklü  olub,  5-9  sm  uzunluğundadır.  Ləçəkləri  2  sm 
uzunluğunda,  xətvari,  yuxarı  hissəsi  isə  uzun  kirpiklidir.  Kasacıq  17  mm  uzunluğunda,  bizvari 
dişlidir. Çiçəkləri  yarpaq qoltuğunda 5  ədəddir, şarşəkilli çiçək qrupunda  yığılmışlar. Dişicik  2,5 
sm  uzunluğunda,  üçküncdür.  Qanadlar  və  qayıqcıq  dişicikdən  qısadır.  Erkəkciklər  6  mm  uzun-
luğunda, tərsyumurtavaridir. Birevlidir. Kserofitdir. Şimali-İran coğrafi areal tipinə daxildir.  İyul 
ayında  çiçəkləyir  və  toxum  verir.  Naxçıvan  dağlarında,  Şahbuz  rayonunun  Türkeş  və  Ayrınc, 
Babək  rayonunun  Çalxanqala  kəndlərinin  ətrafında  1500-1800  m  hündürlükdə  olan  cənub 
yamaclarında quru, daşlı sahələrdə yayılmışdır.  
4.  A. flavirubens  (Al.Theod., Fed. et  Rzazade) Podlech.-  Sarıqırmızı  astrakanta. Hündürlüyü 
25 sm kolcuqdur. Tikanları 2-4,5 sm uzunluqdadır, düzdür, yuxarıya doğru istiqamətlənmişdir və 
ya əyilmişdir, yumşaq tükcüklüdür, cavanları yaşıl, köhnələri isə sarı və ya boz olub, qəhvəyi-sarı 
rəngli itiucludur. Yarpaqları 7-8 cüt uzununa yatmış, iki tərəfi ağ-pırpızlı, ellipsvari və ya uzunsov-
ellipsvari,  küt  və  ya  qısa  itiucludur.  Çiçəkləri  2-4  ədəd  olmaqla  yarpaqaltlığında  yerləşirlər, 
uzunsov sünbülşəkilli və ya borulu-zəngçiçəkvaridir. Ləçəkləri yumurtavari, şişkin, çılpaq, azacıq 
qatlanmış, itiucluqlu, samanvari-sarıdır, kasacıqdan qısadır. Dişicik 20 mm uzunluğunda çəhrayı və 
ya çəhrayı xallı sarı, kasacıqdan 2 dəfə uzundur. Erkəkciklər pırpızlıdır. Tacı 20 mm  uzunluqdadır, 
çəhrayıdır və ya çəhrayı ləkəli sarıdır, Paxlası pənbərlidir. İyul ayında çiçəkləyir, avqust ayında isə 
toxum verir. Bəzək bitkisidir. Kserofitdir. Atropatan coğrafi areal tipinə daxildir. Naxçıvan MR-in 
“Qırmızı kitabına” daxil edilmişdir. Ordubad rayonunun Qapıcıq, Qaranquş və Soyuqdağ, Bist və 
Şahbuz rayonunun Biçənək, Qızıl Qışlaq ərazilərində, 2300 m d.s.h yüksək dağlıq qurşaqda, daşlı, 
quru yamaclarda yayılmışdır. 
 
 
5. A. gudrathi (Al.Theod., Fed. et Rzazade) Podlech - Qüdrət astrakantası. Yastıqşəkilli 25 sm 
hündürlüyündə tikanlı koldur. Tikanları 2-3 sm uzunluğunda sıxılmış, birilliklər bənövşəyi-qırmızı 
və ya qırmızı, seyrək-pırpızlı,
 
yaşlı tikanları isə boz, çılpaqlaşmış, çox və ya az əyilmişdir. Yarpaq 
ayaları  8  mm  uzunluğundadır,  yumurtavaridir.  Yarpaqları  7  cütdür,  böz-tüklüdür.  Ləçəkləri 
uzunsov, ensiz, qayıq-şəkilli, azacıq əygəm 5-6 mm uzunluğunda qıvrım ağ tükcüklüdür. Kasacıq 
5-6  mm  uzunluğunda  dişcikləri  başlanğıca  qədər  müstəqil  qalın  ağ-yunludur.  Dişicik  10  mm 
uzunluğunda,  kasacıqdan  2  dəfə  uzundur.  Paxlası  qalın,  ipəkvari-tüklüdür.  Kserofitdir.  Coğrafi 
areal  tipi  məlum  deyil.  İyul-avqust  aylarında  çiçəkləyir  və  toxum  verir.  Ordubad  rayonunun 
Qapıcıq  dağında,  Novruzdağda,  orta  və  yuxarı  dağlıq  qurşaqlarda,  quru,  daşlı  yamaclarda 
yayılmışdır.  
6. A. insidiosa (Boriss.) Podlech - Zalım astrakanta. Qalın budaqlı koldur. Budaqları 2-3,5 sm 
uzunluğunda,  seyrək  tüklüdür.  Yarpaq  ayaları  14-15  mm  uzunluğundadır.  Yarpaqları  2-4  cüt, 
xətvari, 8-16 mm uzunluğunda, 1-2 mm enində, uzun, və iti tikanlıdır. Çiçəkləri yarpaqların içində, 
başcıq çiçək qrupunda toplanır. Ləçəkləri 8 mm uzunluğunda, çılpaq, şişkin və düzdür.  
Kasacıq 14-15 mm uzunluğunda, 4,5 mm enində, yuxarı hissəsi ensizdir. Dişicik sarı, 14-15 
mm  uzunluğunda,  səthi  4,5  mm  enində,  yuxarı  hissəsi  dartılmış,  başlanğıcı  genişlənmiş  dairəvi 
qulaqcıqlıdır.  Toxumluq  uzunsov,  gövdəcik  yuxarıya  qədər  tüklüdür.  Kserofitdir.  Kiçik-Asiya 
coğrafi areal tipinə daxildir. İyul-avqust aylarında çiçəkləyir və toxum verir. Ordubad rayonunun 
Urmus  kəndi  ətrafında,  Culfa  rayonunun  Aracıq  dağında,  Şahbuz  rayonunun  Keçili,  Nursu, 
Biçənək kəndlərinin subalp və alp qurşaqlarda quru, daşlı yamaclarda yayılmışdır.  
7. A. jucunda (Al.Theod., Fed. et Rzazade) Czer.- Şad astrakanta. Hündürlüyü
 
5-15 sm  yerə 
yatmış  kolcuqdur.  Qalın,  çılpaq,  yaşlı  budaqları  1,5  sm  diametrində,  cavan,  nazik  budaqlarının 
diametri  isə  5mm-dir.  Tikanları  2-3,5  sm  uzunluğunda,  aşağısı  çox,  yuxarısı  isə  az  əyilmlşdir.  
Yarpaq  ayaları  8  mm  uzunluğunda  üçbucaq-neştər,  ağ-pırpızlı,  kənarı  kirpikli,  yuxarıdan  yarpaq 
oxları  ilə  bitişikdir.  Çiçəkləri  10-12  ədəddir  və  şarşəkilli  çiçək  qrupunda  toplanmışdır.  Ləçəkləri 
lansetvaridir  və  kasacığın  borucuğundan  hündürdür.  Kasacıq  16  mm-ə  qədər  uzunluğundadır. 
Toxumluq ayaqlı, uzunsov, ağ-tükcüklüdür. Gövdəcik başlanğıcdan dirsəkvari əyilmişdir, yuxarısı 
isə  oraqşəkillidir.  Dişicik  17  mm  uzunluğunda,  qanadcıq  və  qayıqcıqdan  uzundur.  Erkəkciklər 
uzanmış yumurtraşəkilli, ağ-pırpızlıdır. İyun-İyul aylarında çiçəkləyir və toxum verir. Kserofitdir. 
Şimali-  İran  coğrafi  areal  tipinə  daxildir.  Culfa  rayonunun  Ərəfsə  kəndi  ərazisinə  mənsub  olan 

53 
Aracıq  dağında  və  Şərur  rayonunun  Qaraquş  dağı  ərazisinin  orta  dağlıq  qurşaqlarında,  əhəngli 
yamaclarda yayılmışdır. 
8.  A.  karabagchensis  (Bunge)  Podlech  -  Qarabağ  astrakantası.  Düz  budaqlı  7-20  sm  
hündürlüyündə  tikanlı  kolcuqdur.  Tikanları  3-9  sm  uzunluğunda,  əyri,  pırpızlı,  adətən  yaşıldır. 
Yarpaq ayaları 12 mm uzunluğunda, ağ-pırpızlı, kənarları kirpiklidir. Yarpaqları 6-9 cüt, yaşıl, üst 
səthi çılpaq, aşağısı isə seyrək pırpızlıdır. Çiçəkləri 6-9 olmaqla yarpaqların ortasında başcıq təşkil 
edir  və  silindirvari  çiçək  qrupunda  toplanmışdır.  Ləçəkləri  uzunsov,  şişkin,  10  mm 
uzunuluğundadır.  Kasacıq  18  mm  uzunluğunda,  uzun  ipəkvari-tükcüklü,  sapvari-dişli,  borucuğa 
bərabər və ya 1,5 dəfə ondan ucadır. Toxumluq uzunsov, tüklü, əsasından tükcüklü gövdəciklidir. 
İyun-İyul aylarında çiçəkləyir və toxum verir. Kserofitdir. Şimali- İran coğrafi areal tipinə daxildir. 
Babək  rayonunun  Çalxanqala,  Buzqov,  Şahbuz  rayonunun  Ayrınc,  Türkeş,  Kükü  və  Nursu 
ərazilərinin  aşağı  və  orta  dağlıq  qurşaqlarında,  daşlı  və  gilli  yamaclarda,  çınqıllı  təpələrdə 
yayılmışdır.  
9. A. meyeri (Boriss.) Podlech - Meyer astrakantası. Hündürlüyü 10-15 sm-ə çatan, 15-25 sm 
diametrində olan yastıq formalı kolcuqdur. Budaqları qısa, çoxsaylı, 4 (6) sm uzunluğunda, 1 mm-
dən  çox  qalınlığı  olan,  tikanları  qəhvəyi,  çox  və  ya  az  ayparaşəkilli,  boz  tüklərlə  örtülmüşdür. 
Yarpaq  ayaları  enli  yumurtavari  əsasından  lansetşəkilli,  aşağıdan  qalın,  yuxarıdan  nazik  8-9  mm 
uzunluğunda, 7 mm enində lifli-tüklüdür. Yarpaqları 4(8) cüt 15 mm uzunluğunda, 5 mm enində 
ellipsvari, bəzən təpəsində qısa tikanları var. Ləçəkləri 6-7 mm uzunluğunda, düzxətli, qayıqvari, 
başlanğıcı  çılpaq,  yuxarısı  liflidir.  Kasacıq  6-9  mm  uzunluğunda,  xətvari,  ağ-  liflidir.  Dişicik  13 
mm  uzunluğunda,  tündçəhrayıdır  və  kasacıqdan  2  dəfə  uzundur.  Qanad  və  qayıqcıqlar  dişiciyin 
səthinə  bərabərdir.  Toxumluq  boz  tüklərlə  örtülüdür.  İyul-avqust  aylarında  çiçəkləyir  və  toxum 
verir. Coğrafi areal tipi məlum deyil (Şəkil 1).  
 
 
Şək. 1. Astracantha meyeri (Boriss.) Podlech 
Culfa rayonunun Aracıq dağında, Şahbuz rayonunun Keçili, Kolanı, Biçənək kəndləri ərazisinin 
orta dağlıq qurşaqlarında əsasən cənub yamaclarında, qayalı yerlərdə yayılmışdır. 
10.    A.  karjaginii  (Boriss.)  Podlech  -  Karyagin  astrakantası.  Hündürlüyü  20-40  sm-ə  qədər 
olan alçaq boylu koldur. Qısa budaqlı, sıx tikanlıdır, yarpaq oxu ilə birlikdə cavan tikanları ağımtıl-
sarıdır,  3-7  sm  uzunluqda  olub,  qaidəsi  2  mm  qalınlıqdadır.  Yarpaqaltlıqarı  dərivaridir,  sətbəst 
hissəsi ensiz neştərvaridir, 1-2 mm uzunluqda və 8 mm enindədir. Yarpaqları 4-5 cütdür, ellipsvari 
və ya uzunsov-neştərvaridir, çiçəkləri 5-6 ədəd olmaqla yarpaqların qolyuğunda sıx, demək olar ki, 
4-5  sm  enində  kürəşəkilli  çiçək  qrupuna  yığılmışdır.  Kasacığı  13  mm-ə  qədər  uzunluqdadır,  ağ 

54 
tükcüklərlə örtülmüşdür, dişcikləri bizvaridir və borucuqdan uzundur. Tacı bənövşəyidir, bir qədər 
kasacıqdan  artıqdır,  yelkəni  2  sm-ə  qədər  uzunluqda,  7  mm-ə  qədər  enindədir.  Yumurtalıq  sıx 
tükcüklüdür, yumurtavaridir. Paxlası açıqyaşıl rəngdədir. İyul ayında çiçəkləyir, avqust ayında isə 
toxum  verir.    Kserofitdir.  Endemikdir.  Şimali-İran  coğrafi  areal  tipinə  daxildir.  İyul  ayında 
çiçəkləyir,  avqust  ayında  isə  toxum  verir.  Naxçıvan  MR-in  əksər  rayonlarının  orta  dağlıq 
qurşaqlarında, otlu, daşlı yamaclarında yayılmışdır.  
11.  A.  microcephala  (Willd.)  Podlech  -  Xırdabaşlıqlı  astrakanta.  Hündürlüyü  60  sm,  qalın 
budaqlı koldur. Yarpaq ayaları və yarpaq oxları ilə örtülmüş qısa budaqları vardır. Tikanları 2-3,5 
sm uzunluğunda, yana əyilmiş, cavanları yaşıl və ya sarımtıl, müstəqil hissəsi kirpikli-tüklü sonrası 
çılpaq  və  sarımtıldır.  Yarpaqları  4-6  cüt,  uzunsov  ellipsvari  və  ya  ellipsvari-lansetşəkilli,  hər  iki 
ucu yığılmış, təpəsi qısa bizvari sarımtıl tikanlı adətən mürəkkəb və ya yastı qalın, sıx ağ-tüklü 5-8 
mm  uzunluğunda  2  mm  enindədir.  Yarpaqları  4-6  cüt  uzunsov  ellipsvari  və  ya  ellipsvari-
neştərşəkillidir. Çiçəkləri yarpaqların içində iki-iki (üç-üç) toplanmışdır. Ləçəkləri damarvari yastı, 
yuxarısı  qalın ağ-pırpızlı, başlanğıcı isə çılpaqdır və kasacığın  uzunluğuna bərabərdir. Toxumluq 
uzunsov  qalın  tüklü  və  ya  çılpaqdır.  Kserofitdir.  Kiçik-Asiya  coğrafi  areal  tipinə  daxildir.  İyul-
avqust aylarında çiçəkləyir və toxum verir. Naxçıvan MR-in əksər rayonlarının orta dağlıq, bəzən, 
yüksək dağlıq qurşaqlarında, daşlı yamaclarda yayılmışdır.   
12.  A.  oleifolia  (DC.)  Podlech.-  Zeytunyarpaq  astrakanta.  Hündürlüyü  10  sm  uzunluğunda 
gövdəcikli  kolcuqdur.  Yarpaq  ayaları  üçbucaqlı,  ağ-pırpızlı,  kənarı  kirpikli,  sonrası  çılpaqdır. 
Yarpaqları  25  sm  uzunluğunda,  uzunsov-ellipisvaridir.  Çiçəkləri  çoxsaylıdır  və  silindrik  çiçək 
qrupunda  toplanmışdır.  Ləçəkləri  enli,  uzunsov-  xətvari,  kasacığa  bərabər,  arxası  ağ-tüklüdür. 
Kasacıq 13-15 mm uzunluğunda, ağ-tüklüdür və kasacığın borucuğundan 3 dəfə qısadır. Dişicik 25 
mm uzunluğunda, kasacıqdan 2 dəfə uzundur. Erkəkcik ağ-pırpızlıdır. Gövdəcik ancaq başlanğıcda 
pırpızlıdır. İyul ayında çiçəkləyir, avqust ayında isə meyvələri yetişir. Kserofitdir. Ermənistan-İran 
coğrafi areal tipinə daxildir (Şəkil 2).  
 
Şək. 2. A. oleifolia (DC.) Podlech 
Culfa  rayonunun  Ərəfsə  kəndi  ərazisinə  yaxın  olan  Aracıq  dağında,  Şahbuz,  Ordubad  və 
Babək  rayonu  ərazisinin  orta  dağlıq  qurşaqlarında,  quru,  daşlı,  bəzən  çox  və  ya  az  rütubətli 
yamaclarında yayılmışdır. 
13.  A. stenonychioides (Freyn et Bornm.)  Podlech - Düzyarpaq astrakanta. Hündürlüyü 12-
16  sm  olan  kolcuqdur.  Yarpaqaltlıqları  yumurtavari  olub,  sonradan  çılpaqlaşır.  Saplaqları  sıx 
tikanlıdır.  Yarpaqları  6-8  cüt,  uzununa  yatmış,  iki  tərəfi  ağ-pırpızlı,  ellipisvari  və  ya  uzunsov-

55 
ellipisvari, küt və ya qısa itiucludur. Çiçək qrupu uzunsov və sıxdır. Tacı qırmızı, quruduqda sarı 
olub,  kasacıqdan  uzundur.  Ləçəkləri  yumurtavari,  şişkin,  çılpaq,  azacıq  qatlanmış,  itiuclu, 
samanvari-sarıdır, kasacıqdan qısadır. Dişicik 18 mm uzunluğunda çəhrayı və ya çəhrayı xallı sarı 
olub,  kasacıqdan  2  dəfə  uzundur.  Erkəkciklər  pırpızlıdır.  Kserofitdir.  Şimali-İran  coğrafi  areal 
tipinə daxildir. İyul-avqust aylarında çiçəkləyir və toxum verir. Culfa rayonunun Qazançı, Milax, 
Ordubad rayonunun Bist, Tivi, Urmus, Biləv, Şahbuz rayonunun Keçili, Nursu kəndləri, Qapıcıq, 
Qaranquş, Soyuqdağ,  ərazilərinin orta və  yüksək dağlıq qurşaqlarında, daşlı, çınqıllı  yamaclarda 
yayılmışdır.  
14.  A.  vedica  (Takht.)  Czer.-Vedi  astrakantası.  Hündürlüyü  12  sm  olan  düz,  yuxarı  qalxmış, 
yarpaq  oxları  ilə  qalın  örtülmüş  çox  böyük  olmayan  qalın  budaqlı      kolcuqdur.  Tikanları  8  sm 
uzunluğunda,  incə  yaşılımtıl,  pırpızlıdır.Yarpaq  ayaları  12  mm  uzunluqda,  yuxarı  hissəsı  şişkin, 
kənarları kirpiklidir. Yarpaqları 6-12 cüt, ellipisvaridir. Çiçəkləri 5-10 ədəd yarpaqların içində, 3 sm 
diametrli,  kürəşəkilli  başcıq  çiçək  qrupudur.  Ləçəkləri  uzunsov-yumurtavaridir  və  kasacığın 
borucuğundan uzundur. Kasacıq 16 sm uzunluğunda, ipəkvaridir və dişicikdən uzundur. Dişicik 14 
mm  uzunluğunda,  çəhrayıdır.  Qanadları  və  qayıqcıq  dişicikdən  qısadır.  Erkəkcikləri  ağ-tüklü 
bizvaridir. Paxlası yumurtavaridir, tüklü, gövdəciklərin aşağı yarısı tüklü, yuxarısı isə qatlanmışdır. 
İyun-iyul aylarında çiçəkləyir və toxum verir. Kserofitdir. Şimal-İran coğrafi areal tipinə daxildir.  
Şahbuz rayonunun Badamlı kəndi ətrafında tək-tək, Babək rayonuunun Çalxanqala kəndi ətrafında 
isə kiçik talalarala rast gəlinir.