Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №6 (76) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №6 (76)

  
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Abdinov E.Ə., Həsənov M.C. Peritonitin etioloji faktorlarından asılı olaraq peritoneal eksudatın 
toksikliyinin və lipidperoksidləşməsi məhsullarının miqdarının dəyişməsi // Sağlamlıq, 2006, № 2, 
s. 37-41 
2.
 
 Abdullayev  İ.Ə.  yayılmış  irinli  peritonitlər  zamanı  poliorqan  çatmamazlığının  inkişaf 
mexanizmi. Azərbaycan Respublikası Təhil Nazirliyi, Naxşıvan Dövlət Universiteti. Elmi əsəsrlər. 
Təbiət elmləri və tibb seriyası 
3.
 
Abdullayev  İ.Ə.  Peritonitlər  (etiologiyası,  patogenezi,  modelləşdirilməsi,  klinikası, 
diaqnostikası və müalicə taktikası) Bakı 2010, 487s.(Monoqrafiya) 

99 
4.
 
Abdullayev İ.Ə., Tarverdiyev M.N. Yayılmış peritonitlərin kompleks müalicəsi zamanı immun 
status və sitokin profili göstəriciləri pozğunluqlarının ozonlaşmış perftoran  və immunomodulyator 
qlutoksimlə tənzimlənməsi. Azərbaycan təbabətinin müasir nailiyyətləri. 2013, №3, s. 204-208 
5.
 
 Abdullayev  İ.Ə.,  Yayılmış  peritonitli  xəstələrin      müalicəsində  yerli  və  sistem  ozono  və 
immunoterapiya.  Azərbaycan-Türkiyə  Cərrahiyyə  və  Qastroenterologiya  günlərinin  materialları. 
Bakı, 6-7 iyun 2014, s.7-8 
6.
 
Əliyev  S.C.,  Əsgərova  H.E.  Peritonit  zamanı  bağırsaq  mikroflorasında  yaranan  bəzi 
dəyişikliklərin patogenetik əsasları // Sağlamlıq, 2006, № 7, s. 24-28 
7.
 
Белогривцев А.Н. Оценка эффективности комплексной коррекции энтерального статуса 
у больных перитонитом: Автореф. Дисс. … канд. Мед. Наук. Астрахань, 2008, 21с 
8.
 
 Бойко  В.В.,  Логачев  В.К.,  Соханьова  I.В.  и  др.  Вплив  методу  саанцii  черевноi 
порожнини на виникнення вторинних ускладнень у хворих на поширенi форми перитонiту // 
Харьковская хирургическая школа, 2009, № 3.1, с. 185-186 
9.
 
Быков А.Д. Новые технологии в диагностике и комплексном лечении распространенного 
гнойного перитонита: Автореф. Дисс. … докт. Мед. Наук. Иркутск, 2007, 35с 
10.
 
Михайленко  А.А.,  Коненков  В.И.,  Базанов  Г.А.,  Покровский  В.И.  Руководство  по 
клинической  иммунологии,  аллергологии,  иммуногенетике  и  иммунофармакологии.  М.: 
Тверь, 2005, 154с 
11.
 
 Мусселиус  С.Г.  Синдром  эндогенной  интоксикации  при  неотложных  состояниях.  М.: 
БИНОМ, 2008, 200с 
12.
 
 Плоткин  Л.Л.,  Бордуновский  В.Н.,  Парфенова  О.В.  и  др.  Прогностическая  роль 
интерлейкина-6 перитонеального экссудата у пациентов с распространенным перитонитом // 
Вестник хирургии, 2009, № 5, с. 17-19. 
13.
 
for the propulsion of gut contents in fetal mice // Gut, 2004, No 53, p. 1546-1547 
14.
 
 Balk  R.  Pathogenesis  and  management  of  multiple  organ  dysfunction  of  failure  in  severe 
sepsis and septic shock // Crit. Care med., 2000, No 2, p. 337-352 
 
ABSTRACT 
Abdullayev I.A. 
The role of the cytokinins profile mediators in the pathogenesis and treatment of diffused 
peritonitis. 
  The  main  recourses  of  the  endogenic  intoxication  in  diffuse  peritonitis  are  the  abdominal 
cavity  with  bacterial  and  dismetabolic  toxins  and  paralytic  intestines.  From  the  beginning  of  the 
diseases, the intestinal defense is becoming more weaker. The toxic products mix to blood passing 
through biological levels-intestinal walls, peritonea and livers.  
  As  the  results  of  the  violation  of  the  metabolic  process,  more  than  100  medium  metabolic 
products are gathering in bloods and complicating the endogenic intoxication.  
    
As it is known, beginning of the inflammation process and its progress is related to 
the  cytogene  cascade.  The  cytokinins  are  synthesized  by  monocytes,  macrophages,  neutrophil 
leukocytes, lymphocytes, endotheliocytes and fibroblasts. The cytokinins have an important role in 
forming of adaptive immune role and functional activities as the indicator of immunity reflection.   
  As  per  the  influences  to  the  inflammation  process,  the  cytokinins  are  divided  into  two 
groups – pro-inflammatory and anti-inflammatory cytokinins. During the surgical treatment of the 
diffused  peritonitis,  liquidation  of  the  source  of  infection,  sanation  of  the  peritoneal  cavities, 
preventing  of  the  blood  intoxication  from  the  initial  sources,  adequate  drainage  of  the  abdominal 
cavity, peritoneal sanation in postoperative periods and decompression of the gastrointestinal tract 
are included to the main problems of the treatment. 
  T-activine, immunofun, lysosime, decaris, metiluracile, likopid, galavite, splenin, interferon, 
immunifans,  ribotan  and,  omegaven  are  used  for  treatment  of  diffused  peritonitis  as  well  as 
traditional  medicines.  One  of  the  main  issues  for  solution  of  this  problem  is  to  have  pathogenic 
influence to the toxic products in abdominal cavities, to increase the products of this metabolism, to 
neutralize  these  products,  accelerate  their  evacuation,  to  prevent  the  progress  of  inflammation 

100 
process, and to strengthen the local immunity and to find more effective ways for strengthening of 
the regulation of the cytogenetic balance.   
 
РЕЗЮМЕ 
Абдуллаев И.А 
Роль медиаторов цитокинового профиля в патогенезе и лечении 
разлитого перитонита    
  Основными  источниками  эндогенной  интоксикации  при  разлитом  перитоните 
являются обагащенные бактериальными и дисметаболическими токсинами брюшная полость 
и  паралитический  кишечник.  Начиная  с  первых  дней  болезни  угнетаются  интестинальные 
механизмы зашиты, токсические продукты через кишечный, перитонеальный и печеночный 
биологические барьеры проникают  в кровь. 
  В  результате  нарушения  метаболизма  более  100  продуктов  межуточного  обмена 
накапливаются в крови аномальном количестве и  усугубляют эндогенную интоксикацию.  
  Как  известно,  начало  и  развитие  воспалительного  процесса  зависят  от  цитокинового 
каскада.  Цитокины  синтезируются  со  стороны  моноцитами,  макрофагами,  нейтрофилами, 
лимфоцитами,  эндотелиальными  клетками  и  фибробластами.  Цитокины  играют  огромную 
роль в формировании и функции адаптивного иммунитета как  их индукторы и регуляторы.  
Цитокины  воздействующие  на  воспалительные  процессы  разделяются  на  две  группы: 
провоспалительные и противовоспалительные.    
  В  хирургическом  лечении  разлитого  перитонита    важными  являются  устранение 
источника  инфекции,  санация  брюшной  полости  и    снижение  всасывания  токсических 
продуктов  в  кровь  из  первичного  очага,  адекватное  дренирование  брюшной  полости  и 
проведение послеоперационной санации, декомпрессия желудочно-кишечного тракта.  
  В  лечении  разлитого  перитонита  в  ряду  традиционных  лекарств  принимаются  и  Т-
активин, иммунофан, миелопид, лизоцим, декарис, метилурациль, ликопид, галавит, риботан, 
спленин, иммунофан,   риботан и омегавен. В этой проблеме имеются важные нерешенные 
вопросы,  такие  как  патогенетическое  воздействие  на  источник  токсичесих  продуктов, 
снижение  их  количества,  нейтрализация  и  ускорение  их  выделения,  предупреждение 
продолжения  локального  воспалительного  процесса  и  усовершенствование  регулирования 
цитокинового дисбаланса путем усиления местного иммунитета. 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  26  aprel  2016-cı  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 09) 
 
 
 

101 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 6 (76) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 6 (76) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 6 (76) 
 
 
GÜLTƏKİN ƏLİYEVA 
Naxçıvan  Dövlət Universiteti  
UOT:618.7 
 
FİZİOLOJİ VƏ CƏRRAHİ DOĞUŞDAN SONRAKI METROENDOMETRİTİN RİSK 
FAKTORLARI, DİAQNOZ 
VƏ MÜALİCƏSİ 
                                      
Tədqiqatın məqsədi: Fizioloji və cərrahi doğuşdan sonrakı endometritin anaların xəstələnməsi 
və  ölümünün  səbəblərindən  biri  kimi  MR  Doğum  mərkəzində  səbəbləri  araşdırmaq,  diaqnostika, 
müalicə və yaranma səbəblərinə diqqət çəkmək.  
Tədqiqatın aparıldığı yer: NDU, Naxçıvan MR Doğum mərkəzi 
Tədqiqatın obyekti: Naxçıvan MR Doğum mərkəzində fizioloji və Keser kəsiyi ilə doğuşdan 
sonrakı endometritli 12 zahı qadının doğum tarixi  
    Tibbi texnologiyanın  diaqnostik  və müalicə metodlarının sürətlə inkişaf etdiyi  son 20 ildə 
cərrahi doğuşların sayı 3-5 dəfə bəzi ölkələrdə 8-10 dəfə artmışdır. Danılmaz faktdır ki, doğuşdan 
sonrakı endometritlərin sayı da paralel olaraq artır. Cərrahi doğuşdan sonra infeksion ağırlaşma 52-
85 %-ə çatır. (A.H.Strijakov, A.İ.Davidova 2004) İnfeksiyanın generalizə olunması riski 6 dəfə artır 
və  doğuşdan sonrakı endomteritin yaranmasında stasionarın, həkim və tibbi personalın, əməliyatın 
aparılma  texnikasının  səviyyəsinin  I  dərəcəli  əhəmiyyəti    vardır.  Digər  tərəfdən  risk  qruplu 
qadınların şəkərli diabet, kollagenoz, piylənmə, arteriyal hipertenziyalı qadınların, anemiya, xronik 
infeksiya  ocaqlarının,  qadın  cinsiyyət  üzvlərinin  Iltihabi  xəstəlikləri.  Bətndaxili  infeksiyanın 
törədiciləri  tərəfindən  yaranan  spesifik  iltihabi  xəstəlikləri,  olanların  ayrılması  hamiləlik  müddəti 
vaxtında  müayinə,  müalicəsi  aparılmalıdır.  Üçüncü  faktor  dölyanı  mayenin  axmasına  səbəb  olan 
uşaqlıq  yolu  mikroblarının  təsirindən  pozulmuş  mikrogenoz    nəticəsində  fosfolipaza  A2  sintez 
olunur.  Bu  ferment  dölyanı  qişaların  araxidin  turşusu  ifraz  etməsinə  şərait  yaradır.  Nəticədə   
prostoqlandinlər  sintez olunur ki, vaxtından əvvəl doğuş təhlükəsi baş verir. 
     Yeni  risk  faktoru  dölyanı  qişanın  vaxtından  əvvəl  açılması,  çoxsaylı  vaginal  müayinələr, 
doğuşun  və  əməliyatın  uzun  sürməsi,  qanitirməni  aid  etmək  olar.  Məsələn  çoxsaylı  vaginal 
müayinələr  doğuşun  uzun  sürməsinə  səbəb  olur.    Susuz  dövr  6  saat  sonra  endometriya  dölyanı 
qişaların infeksiyalaşması başlayırsa 12 saat sonra infeksiya özünü endometrit  kimi  göstərir.  Bu    
zaman  klinik  gediş  mikrobların  assosiyasından  asılıdır.  5-ci  risk  faktoru  hüceyrə  humoral  
səviyyənin  vəziyyətindən  asılıdır  ki,  o  da  hamiləliyin  sonunda  limfositlərin  bakteriyal  agentlərə 
cavab  olaraq  profilerasiyası  kəskin  azalmış  olur.  Limfositlərin  proliferativ  reaktivliyinin  bərpası 
doğuşdan sonrakı 3 ayda baş verir.T və B limfositlərinin sayı azalır, T supressorlar aktivləşir. Yəni, 
doğuşdan  və  Keser  kəsiyindən  sonrakı  endometrit  zamanı  olan  dəyişikliklər  qadında  II 
immunodefisit  kimi  qiymətləndirilir.  Doğuşdan  sonrakı  qanaxma,  təkrar  abortlardan  sonrakı 
hamiləlik, diabet xəstəliyi və s. ilə müşaiət olunan doğuşdan sonrakı metroendometritin baş vermə 
ehtimalı  artır.  Daha    doğrusu  Gigiyenik  qaydalara  aseptikaya  riayət  olunmaması,  ölü  toxumanın- 
ölü dölün, ciftin hissəsinin uşaqlıq boşluğunda qalması, anemiya, qida pozğunluğu, uzun müddətli 
susuz  dövr,  ləngimiş  doğuş,  tez-tez  aparılan  daxili  müayinə,  doğuşun  cərrahi  aparılması,  doğuşa 
cərrahi müdaxilə, hamiləlikdən əvvəlki infeksiyalar, cinsi yolla yoluxan xəstəliklər qadının ikincili 
immunodefisiti infeksiyanın generalizə olunmasına şərait yaradır.  
Uşaqlığın fizioloji və cərrahi doğuşdan sonrakı involyusiyası  
                                   V= 0,5236ABC           
V-  uşaqlıq  həcmi            A-uşaqlıq  cisminin  uzunluğu                            B  -uşaqlığın  ön-arxa  ölçüsü           
C-uşaqlığın eni 

102 
Fizioloji doğuşun 7-ci günü uşaqlığın ölçülərinin kiçilməsi 46%, Keser əməliyyatından sonra 
isə 36 % təşkil edir.  Puerperal dövrdə yaranın və tikişlərin vəziyyətini 53 % halda aşkarlanır.  Bu 
zaman  infiltirasya  maye  qan  toplanması,  dəri  və  ya  apanevroz  altında  yerləşməsi  aşkarlanır.    
İnfiltirasyanın  diaqnostikası  81  %  halda  dürüst  çıxır.  Ancaq  erkən  günlərdə    diaqnoz  30  %  halda 
təstiq  olunur.  Fizioloji      puerperal  dövrün  ilk  günlərində  uşaqlığın  ön-arxa  ölçüsü  1,3-1,5  sm 
(boşluğun) olur. Sonrakı günlərdə 7-9 –cu günü 1,0-1,1 sm  Doğuşdan sonrakı endometritlər 2 yerə 
bölünür.  1-Uşaqlıq  boşluğunda  nekrotik  toxuma,  desidual  toxuma  qalıqları  plasentar  toxuma 
qalığının  olması  nəticəsində  baş  verən  endometrit  72  %  rast  gəlir.  Uşaqlığın  subinvolyusiyasına 
səbəb  olur.  Eynicinsli  olmayan  möhtəviyyatla  dolu  tərkibdə  uşaqlıq  boşluğunun  ön-arxa  divarı 
böyüyür.  Sonoqrafik olaraq şualı tac aşkarlanır. 2ci variant-endometrit təmiz formasıdır  28% rast 
gəlinir.  Bu  zaman  uşaqlıq    boşluğu  genişlənmir,  meye  toplanmır.  Ancaq  uşaqlığın  divarında 
hiperexogen fəsadlar aşkarlanır. Transvaginal exoqrafiyada abseslərin 2 cür yerləşməsi – uşaqlığın 
kəsik, tikiş yerində sidik kisəsi uşaqlıq qatı arasında və sidik kisəsinin arxa divarı və böyük piylik 
arasında  yerləşir.  1–  törəmə  aydın  konturlu  dairəvi  formada  olur.2ci  isə  uşaqlıq  qonşularının, 
piyliyin yerdəyişməsinə səbəb olduqlarından qeyri düzgün formada düzgün konturu olmadan tərkibi 
eynicinsli olmayan bəzən isə irinli törəmənin qarın boşluğuna drenaj olunması diqqəti çəkir. 1)8-10 
sm diametrdə hematoma zamanı cərrahi müdaxiləyə göstərişdir. Absesin kəsilməsi tikişlərin təftişi 
aparılır. Bu zaman absesin kəsilib drenaj olunması tikiş yerlərindən olmalıdır. 2) Exoqrafiya zamanı 
5-6 sm  hematoma iltihab əlamətləri olmadan  aşkarlanarsa   MSM nəzarətində konservativ müalicə 
aparmaq  olar.  Əksər  hallarda  hematoma  1ayın  sonunda  sorulur.  Qalanlarda  isə  sorulma  tədricən 
gedir  və 2-3 ayın sonunda başa çatır.  Keser kəsiyindən sonrakı endometritin müalicəsi kompleks 
aparılmalıdır.  Yerli  və  ümumi  müalicə  aparılır.Əvvəlcə  iltihab  prosesinin  törədiciləri  və  həssaslıq 
aşkarlanır.  Həssaslıq  göstərilən  antibiotiklərin  infeksiya  ocağında  optimal  konsentrasiyasını 
yaratmaqla  törədicilərin  artıb  çoxalmasına  mane  olmaq  lazımdır.  Antibiotiklər  seçilərkən  zahı 
qadına və süd verilən uşağa toksiki təsirin olub olmayacağı da aşkarlanır. Əksər hallarda I-II nəsil 
sefalosporinlər-ketzol,  çetomezin,  çetoksitin,  çeturoksim  işlədilir.  Əlavə  olaraq  metronidazol, 
klindamissin  də  təyin  edilir  ki,  anaerob  flora  inkişaf  etməsin.  Profilaktika  üçün  ampisillin-
metronidazol,  qentamissin  +  metronidazol  kombinasiyası  istifadə  olunur.  Ağır  tikişlərin  prosesə 
qoşulduğu  zaman  isə  II-III  nəsil  sefalosporinlər  təyin  edilir.  Geniş  spektrə  təsir  edən  klorotoran, 
sefaperazon-dardum, seftazudim-fortum təyin edilir. Vaxtında  aparılan antibiotiklərlə  müalicə belə 
çox  vaxt  effekt  vermir.  Buna  səbəb  1.İltihaba  məruz  qalmış  toxumalarda  mikrosirkulyasiyasının 
pozulması nəticəsində infeksiya ocağında yaranan fibroz baryer antibiotiklərin qanda olduğu qədər 
yüksək qatılığı ocaqda aşkarlanmır. Hətta 2-3 qat az rast gəlir.  2.Müalicənin effektinin olmaması 
səbəbi digər bir abses ocağının olmasıdır. Əgər effekt 48-72 saat sonra özünü biruzə verməssə - o 
zaman  digər  yerlərdə  absesin  və  vena  damarlarının  çanaqada  tromboflebiti  və  yenidən  ifrazatın 
törədicinin  xarakteri  həssaslığı  yaxlanılır.  Birinci  2-  ağırlaşma  yoxsa  törədicinin  antibiotiklərə 
həssaslığı,  laborator  olaraq  aşkarlanır.  Tez  –  tez  antibiotiklər  dəyişdirmək  kliniki  əlamətləri 
dəyərləndirəcək güclü klinik laboratoriyaların olduğu klinikalarda aprıla bilər.  Bu zaman III nəsil 
sefalosporinlər  və  klindamissin  kombinasiyasından  istifadə  edilir.  Uşaqlığın  boşluğunun 
mikroflorası  antibiotiklərə  həssaslığı  dinamikada  öyrənilir.    Çox  vaxt  5-ci  günündə  antibiotiklərə 
həssaslıq itir, rezistentlik başlayır. Ona görə də 4-5 gündən sonra həssaslıq yoxlanılır. Ana südündə 
linkomessin  və  klindomessinin  qatılığı  cüzi  olduğu  aşkarlanır  və  uşağa  təsir  eləmir.    Əksinə 
kanamissin ana südündə yüksək qatılıqda rast gəlir və uşağa toksiki təsir edir. Tetrasiklin almış 500 
mq  hər  6  saatdan  bir  3  gün  qadının  süd  verdiyi  uşağın  qanında  kliniki  olaraq  dəyişiklik  vermir.  
Ancaq  sonrakı  yaşlarda  uşağın  sümük  toxumasındakı  inkişaf  ləngiməsi  ola  biləcəyi 
unudumamalıdır. Süd verən və hamilə qadınara təyin olunmamalıdır.  Sümük iliyinə təsirinə görə 
levomystin  də  təyin  olunmamalıdır.  Bəzən  analara  sulfanilamid  preparatları  təyin  edilmir  ki, 
uşaqlarda kumulyasiya verib  hiperbilrubinemiyaya səbəb ola bilər. Hemolitik anemiya yarada bilər. 
Ancaq nəzərə alınmalıdır ki, bu qlukoza –fosfatdehidrogenazanın defisiti olan uşaqlarda baş verər.  
Antibiotik alan anaların uşaqlarına bifidum və laktobakterin verilməsi disbakteriozun profilaktikası 
kimi  məqsədəuyğun  olaraq  qiymətləndirilməlidir.  Doğuş  və  cərrahi  sonrası  endometriti  olan 
qadınlara  infeksion  –  toksiki  əlamətlərin  göründüyü  ilk  gündən  vena  daxilinə  dezintoksikasyon 

103 
terapiya  aparılır.  Hemodez,  aşağı  molekullu  plazmaəvəzedici,  reopoliglikin,  jelatin,  su  duz 
mübadiləsini bərpa etmək üçün izotonik məhlul, 5-10%li glükoza, laktozol, disol, trisol məhlulları 
köçürülür. 
     Zülal  mübadiləsinin  bərpası  üçün  5-10  ml  albumin  məhlulu,  təzə  dondurulmuş  plazma 
təyin  edilir.  İrinli  iltihabi  prosesin  baş  verməsində  və  ağırlaşmasında  böyük  ralu  olduğundan 
anemiyanın  müalicəsi  üçün  dəmir  preparatları  təyin  edilir.  Göstəriş  olarsa  qan  köçürülür.     
Koaqulyasiya  reolitik  pozğunluqların  baş  vermə  ehtimalı  iltihabi  infeksion  ağırlaşmalarda  yüksək 
olduğundan  trombofilik və xronik DDL sindromu çox   olduğundan belə xəstələrə antiaqreqantlar –
kurantil trcutal, az dozada aspirin, ağır hallarda isə heparin təyin olunur.  II immunodefisiti vitamin 
yetərsizliyinin  korreksiyası  da  əsas  yeri  almalıdır.  Lizosim,  Levomizol,  Timaln,  Stafilokok 
Anatoksini qamma qlobulini, vit C , B qrup vitaminlər təyin edilir. Eyni zamanda  uşaqlığı yığıcı – 
uterotonik dərmanlar təyin edilir. Ağır hallarda diskret plazmoferez tətbiq edilir. Prosesin generalizə 
olmağa başladığının ilk 12 saatı bunun üçün daha   məqsədə uyğundur. 
     Keser  əməliyyatından  sonra  iltihabi  prosesin  baş  verməsinə  şübhə  olan  xəstəliklərin 
aparılma  taktikası  tikişlərin  vəziyyətinə  görə  təyin  edilir.  Əgər  uşaqlıq  boşluğunda  abses  və 
tikişlərin tamamilə açılması baş veribsə iltihab və peritonit əlaməti olmasa   belə təcili laparotomiya 
aparılmalı, uşaqlığın ekstripasiyası və periton boşluğu drenaj olunmalıdir. İltihabi proseslər tikişləri 
əhatə  edibsə  tikişlərin  ½  qalınlığını  əhatə  edən  taxça  aşkarlanarsa  o  zaman  uşaqlıq  boşluğundakı 
möhtəviyyat  və  törəmələri  kənarlaşdırmaq  üçün  histereskopiyanın  köməyi  ilə  nekroz,  toxuma  və 
qan  laxtaları  xric  edilir.  Vakum  aspirasiya  apaıb  uşaqlıq  boşluğunu  yumaq  yaxşı  effekt  verir. 
Uşaqlıq  boşluğunun    cərrahi  işlənməsi  tezliklə  klinik  yaxşılaşma  verir.  Temperatura  enir  uşaqlıq 
yaxşı  yığılır.    Loxilərin    xarakter  və  miqdarı  normallaşır.    Uşaqlıq  boşluğunun    cərrahi  işlənməsi 
hökmən  antibkterial  və  infuzyon  terapiya  ilə  paralel  aparılmaıdır.  Sabahısı  günü  uşaqlıq  boşluğu   
soyuq  antiseptik  məhlulla  şırınqa  edilir.  Sonra  antiseptik  tərkibli  maz  uşaqlıq  boşluğuna 
yeridilir.Şərti təmiz formalı endometritdə uşaqlıq boşluğu 8-10C ə dək soyudulmuş furasilin 0,9 % 
fizioloji məhlul+ 10-20 ml dioksidin + 200ml lavaj edilməsindən sonra dioksikol-hidrofil mazı ilə 
uşaqlığın boşluğuna yeridilir. 1-5 prosedur aparıla bilər. Yerli müalicə küsü  5 gün davam edə bilər . 
Müalicədən 48-72 saat keçməsinə bxmayaraq yaxşılaşma olmasa təkrar histerosopiya aparılmalıdır. 
Diaqnostik kriteriyalara : 
•
 
Dəfələrlə temperaturanın 37,5  və yuxarı qalxması 
•
 
Leykositoz 1200 və yüksək  
•
 
Çubuqşəkilli neytrofillər 10 % və yuxarı  
•
 
Uşaqlığın pastoz və ağrılı olması  
•
 
İrinli iyli loxilər. 
    Bakterioloji  müayinə  endometriti  yaradan  mikrofloranın  təyinində  USM  spesifik  50% 
effektiv diaqnoz  qoymağa  yardım  edir. Ancaq bir çox ölkələrdə USM  əsas  diaqnostik üsul hesab 
olunmur. Ən geniş  yayılan əsas  diaqnostik  üsul sayılan uşaqlığın  boşluğunun qaşıntısının histoloji 
və  bakterioloji  müayinə  götürülür.  UDS  təşkilatının  məlumatına  görə  doğuşdan  sonrakı 
endometritin diaqnozunda 50 % səhvə yol verilir. Endometrit polimikrob mənşəəli olduğuna  görə 
antibiotikoterapiya    müalicədə  əsas  yeri  tutur.  Ancaq  antibiotiklərin  təyini  zamanı  aşağıdakılara 
əməl etmək vacibdir. 
•
 
Ifrazatda aşkarlanan törədicinin antibiotiklərə həssaslığı öyrənilməli 
•
 
Infeksiya ocağında antibiotikin yetərli konsentrasiyasını təmin etmək 
Antibiotikin ana və döl üçün təsiri bilinməlidir.  
Əgər  əməliyyatın  aparılma  taktikasında  səhvlər  varsa  peritonit  sepsisin  inkişafına  səbəb  ola 
bilər.  Cərrahi doğuşdan sonra 1-3 gündə xoryoamnionit fonunda peritonitin erkən fazası başlayır. 
4-7ci  günündə  gecikmiş  peritonit-metroendometrit  və  kişilərinn  tutarsızlığı  fonunda  baş  verir. 
Klinik gedişinə görə 3 variant diqqəti çəkir. I klassik əlamətli peritonit, intoksikasiya, bağırsaqların 
parezi  peritoneal  əlamətlərlə  özünü  büruzə  verir.  II  gizli  klinik  əlamətli  gedişli  peritonit 
bağırsaqların parezinin simptomları yoxmuş kimi inkişaf etdiyindən vaxtında diaqnoz qoyulması 
  

104 
mümkün  olmur.  Ancaq  davamlı  ağrılar  müxtəlif  intensivlikli  yüksək  hərarətli  anemiya  tikişlərin 
erkən  infeksiyalaşması  intoksikasiyanın  ağırlıq  dərəcəsi  ilə  periferik  qanın  göstəriciləri  arasında 
uyğunsuzluq  olması  diaqnozu  çətinləşdirir.  III  ləng  gedişli  peritonit.  Qarın  və  çanaq  boşluğunda 
abseslərin  əmələ  gəlməsi  ilə  kəskinləşmə    verən  variantdır.  Əsas  əlamət  sistemli  iltihabı  cavab 
sindromu ilə infeksiya ocağı birlikdə olduğu zamn isə sepsis təhlükəsi gözlənir. Əgər aşağıdakı iki 
və  daha  çox  simptom  birlikdı  olarsa  SİC  sindromu  təstiq  olunur.  Əgər  temperatura  38  dərəcədən 
artıq,36  dan  aşağıdırsa  taxikardiya  90  vurğu\dəq.  Dəqiqədə  20  taxipnoe,  leykositlərin  periferik 
qanda dəyəri böyükdür 12x 10
9
/l və ya kiçikdir 4x 10
9
\l və yetkin olmayan forma 10 % çoxdursa. 
Antibiotikoterapiyani o zaman effektli saymaq olar ki, xəstəliyin əsas simptomları 48-72 saat 
ərzində  itsin.  Ancaq  bu  zamn  simptomların  azalması  həkimi  arxayınlaşdırmamalıdır.  Çünki  yeni 
infeksiya  ocaqları  aktivləşə,  yeni  abseslər  əmələ  gələ  dərin  damarların  trombozu  baş  verə  bilər. 
Zaman  itkisi  xəstənin  düzgün  qiymətləndirilməməsinə  və  ağırlaşmasına  səbəb  ola  bilər.    Klinik 
effektin  olmadığı  hallar  tez  aşkarlanmalı  uşaqlıq  boşluğunun  yuyuntusu  bakterioloji  müayinə 
antibiotiklərə həssaslığı  öyrənildikdən sonra  yeni antibiotiklər təyin  edilir. Antibiotiklərin kəsilmə 
kriteriyası  ocağın  sanasiyası  və  temperaturanın  normallaşması  2-3  gündə  baş  verir.  Ləngimiş 
diaqnostika  və  qeyri  rasional  müayinə  aparılmasa  generalizə  olunmuş  proses  baş  verə  bilər. 
Doğuşdan  sonraki  endometritin  kompleks  profilaktikasi  3  etapda  aparılır.  I-doğuşdan  sonrakı 
infeksion xəstəliklərə görə risk daşıyan xəstələri ayırmaq .II-Hamiləlik doğuş və zahılıq dövründə 
infeksiyalaşmanı  minimuma  endirmək  üçün  tədbirlərə  əməl  etmək.  III-Doğuşdan  sonrakı  irinli 
septiki xəstəliklərin erkən diaqnostikasına, terapiyasına nail olmaq. 
Vaginal  müayinələri  əsaslandırılmış  və  steril  şəraitdə  aparmaq.  Doğuş  və  cərrahi  blokda 
sterilliyə  rəiyət  etmək  əsaslandırılmamış  epizyotomiya  və  sidik  kisəsi  kateterizasiyasını 
aparmamaq.puerperal infeksiyanın 3-5 ci günündə skreninq müayinənin alqoritmi. 1.Umumi daxili 
müayinə,  loxilərin  mikroskopik  analizi  qanın  klinik  müayinəsi  USM.  Patologiya  aşkarlanarsa 
histereskopiya  təyin  edilir  və  alınan  möhtəviyyat  bakterioloji,  sitoloji  müayinə  üçün  götürülür, 
loxilərin  pHı  destruktiv  toxumaların  məhsullarının  loxi  və  qanda  təyini  aparılır.  Müalicə 
1.antibiotikoterapiya- 
a)  ümumi,  b)  invaziyon,  C)  uterotonik,  d)  antukoaqulyant,  immunokorreksiya,  efferent, 
plazmofarez,  hemabsorbsiya,  qanın  lazer  şüalanması.  2.yekun  aspirasiya.  3.Qaşınması.uşaqlıq 
boşluğu aspirasiyası yuyulması qaşınması drenaj qoyulması 0,9 % NaCl  1,5-2 l histereskopiya ilə 
hidrofil əsaslı çox komponentli maz levomikol, dioksikol, levocin 4-5 gün katetrlə 5-7 ml uşaqlıq 
boşluğuna preteolitik ferment protezin 4-9 ml. nekrolitik təsirli fizeyoterapiya. 
doğuşdan  sonrakı  metroendometritin  səbəbləri.  Gigiyenik  qaydalara  aseptikaya  riayət 
olunmaması  ölü  toxumanın  ölü  dölün,  ciftin  hissəsinin  uşaqlıq  boşluğunda  qalması  anemiya  qida 
pozğunluğu,  uzun  müddətli  susuz  dövr,  ləngimiş  doğuş  tez  tez  aparılan  daxili  müayinə,  doğuşun 
cərrahi aparılması, doğuşa cərrahi müdaxilə hamiləlikdən əvvəlki infeksiyalar, cinsi yolla yoluxan 
xəstəliklər. Doğuşdan sonrakı qanaxma təkrar abortlardan sonrakı hamiləlik, diabet xəstəliyi və s. 
ilə  müşaiət  olunarsa  doğuşsan  sonrakı  metroendometrit  ehtimalı  artır.  Əgər  əməliyyatın  aparılma 
taktikasında səhvlər varsa peritonit sepsisin inkişafına səbəb ola bilər. Cərrahi doğuşdan sonra 1-3 
gündə xoryoamnionit fonunda peritonitin erkən  fazası  başlayır. 4-7ci  günündə gecikmiş  peritonit-
metroendometrit və kişilərinn tutarsızlığı fonunda baş verir. Klinik gedişinə görə 3 variant diqqəti 
çəkir.I  klassik  əlamətli  peritonit,  intoksikasiya,  bağırsaqların  parezi  peritoneal  əlamətlərlə  özünü 
büruzə  verir.  II  gizli  klinik  əlamətli  gedişli  peritonit  bağırsaqların  parezinin  simptomları  yoxmuş 
kimi  inkişaf  etdiyindən  vaxtında  diaqnoz  qoyulması  mümkün  olmur.  Ancaq  davamlı  ağrılar 
müxtəlif  intensivlikli  yüksək  hərarətli  anemiya  tikişlərin  erkən  infeksiyalaşması  intoksikasiyanın 
ağırlıq dərəcəsi ilə periferik qanın göstəriciləri arasında uyğunsuzluq olması diaqnozu çətinləşdirir. 
III  ləng  gedişli  peritonit.  Qarın  və  çanaq  boşluğunda  abseslərin  əməmləl  gəlməsi  ilə  kəskinləşmə  
verən  variantdır.  Əsas  əlamət  sistemli  iltihabı  cavab  sindromu  ilə  infeksiya  ocağı  birlikdə  olduğu 
zamn  isə  sepsis  təhlükəsi  gözlənir.  Əgər  aşağıdakı  iki  və  daha  çox  simptom  birlikdı  olarsa  SİC 
sindromu  təstiq  olunur.  Əgər  temperatura  38  dərəcədən  artıq,36  dan  aşağıdırsa  taxikardiya  90 
vurğu\dəq.  Dəqiqədə  20  taxipnoe,  leykositlərin  periferik  qanda  dəyəri  böyükdür  12x  10
9
/l  və  ya 
kiçikdir 4x 10
9
\l  və  yetkin  olmayan  forma  10  %  çoxdursa.  Antibiotikoterapiyani  o  zaman  effektli 

105 
saymaq olar ki, xəstəliyin əsas simptomları 48-72 saat ərzində itsin. Ancaq bu zamn simptomların 
azalması  həkimi  arxayınlaşdırmamalıdır.  Çünki  yeni  infeksiya  ocaqları  aktivləşə,  yeni  abseslər 
əmələ  gələ  dərin  damarların  trombozu  baş  verə  bilər.  Zaman  itkisi  xəstənin  düzgün 
qiymətləndirilməməsinə  və  ağırlaşmasına  səbəb  ola  bilər.  Klinik  effektin  olmadığı  hallar  tez 
aşkarlanmalı  uşaqlıq  boşluğunun  yuyuntusu  bakterioloji  müayinə  antibiotiklərə  həssaslığı 
öyrənildikdən  sonra  yeni  antibiotiklər  təyin  edilir.  Antibiotiklərin  kəsilmə  kriteriyası  ocağın 
sanasiyası  və  temperaturanın  normallaşması  2-3  gündə  baş  verir.  Ləngimiş  diaqnostika  və  qeyri 
rasional  müayinə    aparılmasa  generalizə  olunmuş  proses  baş  verə  bilər.  Doğuşdan  sonraki 
endometritin  kompleks  profilaktikasi  3  etapda  aparılır.  I-doğuşdan  sonrakı  infeksion  xəstəliklərə 
görə  risk  daşıyan  xəstələri  ayırmaq.  II-Hamiləlik  doğuş  və  zahılıq  dövründə  infeksiyalaşmanı 
minimuma  endirmək  üçün  tədbirlərə  əməl  etmək.  III-Doğuşdan  sonrakı  irinli  septiki  xəstəliklərin 
erkən diaqnostikasına, terapiyasına nail olmaq. 
Vaginal  müayinələri  əsaslandırılmış  və  steril  şəraitdə  aparmaq.Doğuş  və  cərrahi  blokda 
sterilliyə rəiyət etmək əsaslandırılmamış epizyotomiya və sidik kisəsi kateterizasiyasını aparmamaq. 
puerperal  infeksiyanın  3-5  ci  günündə  skreninq  müayinənin  alqoritmi.  1.Umumi  daxili  müayinə. 
loxilərin mikroskopik analizi qanın klinik müayinəsi USM.   Patologiya aşkarlanarsa histereskopiya 
təyin  edilir  və  alınan  möhtəviyyat  bakterioloji,  sitoloji  müayinə  üçün  götürülür.  Loxilərin  pH-ı 
destruktiv 
toxumaların 
məhsullarının 
loxi 
və 
qanda 
təyini 
aparılır. 
Müalicə
 
1.Antibiotikoterapiya-  a)  ümumi,  b)invaziyon,  C)  uterotonik,  d)antukoaqulyant. 
immunokorreksiya,  efferent,  plazmofarez,  hemabsorbsiya,  qanın  lazer  şüalanması.  2.yekun 
aspirasiya. 3.Qaşınması.uşaqlıq boşluğu aspirasiyası  yuyulması  qaşınması  drenaj  qoyulması  0,9 % 
NaCl  1,5-2 l histereskopiya ilə hidrofil əsaslı çox komponentli maz levomikol, dioksikol, levocin 
4-5  gün  katetrlə  5-7  ml  uşaqlıq  boşluğuna  preteolitik  ferment  protezin  4-9  ml.  nekrolitik  təsirli 
fizyoterapiya.  
Amoksillin/klavulonat 
Ampisillin/sulbaktam)  
Çefoperazon/sulbaktam 
Çefoperazon/sulbaktam 
 
1,2q × 3 dəfə sut vena daxilinə 
1,5q × 3 – 4 dəfə sut vena daxilinə  
1,5q × 3 dəfə sut vena daxilinə  
2- 4q × 2 dəfə sut vena daxilinə  
 
Çeftriakson------------------- 
 Çefotaksim----------------- 
Cefepim----------------------- 
 
Ciprofloksacin----------------- 
1 – 2q × 1 dəfə /sut v\ 
dax  
1 –2q×3 d v\d sut  
1 – 2qr × 2d v\ d 
200-400mq 2\sut v/d 
 
+ Metronidazol 
500mq×3d/sut