F. M. Şİrzadov tribotexniKİ avadanliq və vasiTƏLƏR

Qalay 
Məişət, qida məhsulları sənayesi. 
Qurğuşun 
Kimya sənayesi üçün hissələr. 
 
Cədvəl 11.2. Mayeyə batırmaqla alınan örtüklərin müxtəlif 
materiallarda tətbiqi. 
Mayeyə batırmaqla alınan 
örtüklər 
Mayeyə batırılan detalın materialı 
A
lü
m
in
iu
m
Az
le
g
ir
li
p
o
la
d
Cr
- 
po
la
dl
ar
ı 
C
rN
i-
p
ol
ad
la
rı
Ni
- 
və
Co
- 
mat
er
ia
l.
Mis
B
aş
qa
Al, Al- legirlənməsi 
X 
X 
X 
X 
Çuqun, bürünc 
Zn, Zn- legirlənməsi 
X 
X 
Çuqun, bürünc, 
tunc 
Sn, Sn/Pb- legirlənməsi 
X 
X 
X 
X 
Çuqun, bürünc, 
tunc, Zn, Ag, 
Cd, Au, Pt, Pb 
Pb, Pb- legirlənməsi 
X 
X 
X 
Zn 
Cədvəl 11.3. Mayeyə batırmaqla alınan örtüklərin 
tətbiqində məqsəd və onların sərhədləri. 
Örtük 
Tətbiq məqsədləri 
T
əb
əq
ən
in
m
ax
im
al 
is
tis
m
ar
tem
p
er
atu
ru
, 
0
C
Korroziyaya 
davamlı 
Oksidləşməyə 
davamlı 
Sürüşmə 
təbəqəsi 
Başqa 
Alüminium 
X 
X 
850 
Sink 
X 
200 

---

195 
Qalay 
X 
X 
Lehim təməli 
100 
Qurğuşun 
X 
X 
Lehim təməli, 
axına davamlı 
200 
 
11.4. Ö
rtükçəkmə texnikası və vasitələri 
Səthin örtükçəkməyə hazırlanması üç müxtəlif 
üsullarla həyata keçirilir: 
•
su, həlledici, kimyəvi maddələrlə təmizləmə 
(məsələn, yüksək təzyiqli su ilə, buxar axını ilə, 
turşu ilə aşılama); 
•
mexaniki üsul (məsələn, qırma axın üsulu); 
•
alovla. 
Şəkil 11.4. Yüksək təzyiqli su ilə səthin təmizlənməsi. 

---

196 
Üsulun seçilməsi əsasın materialından, onun 
çirklənməsindən və səthin topoqrafiyasından asılıdır. 
Növbəti şəkildə təmizləmə üsulları və onlara aid 
əməliyyatlar qısa təqdim olunmuşdur. 
Şəkil 11.5. Səthin örtükçəkməyə hazırlanmasının əsas 
üsulları. 
Sətin örtükçəkməyə hazırlanması zamanı yuma-
təmizləmə əməliyyatları da nəzərə alınmaqla aşağıdakı 
şəkildə göstərilmiş mərhələlər vacibdir. 
Yağsızlaşdırıcı 
maddə kimi adətən sulu qələvi və 
ya turşu istifadə olunur. Yağsızlaşdırıcı maddənin 
təmizlənməsi üçün hissələr qısa müddətə su vannasına 
batırılır.
Şəkil 11.6. Səthə sink vannasında örtüyün çəkilməsinin əsas 
mərhələləri. 
Mexaniki üsul 
Təmizləmə və 
yağsızlaşdırma 
Aşılama, yandırma,
parıldatma və s. 
Yağsızlaşdırma və
aşılama effektlərinin
kombinasiyası 
Aralıq və sonrakı emal 
Pardaqlama, fırçalama, 
cilalama 
Alkohol təmizləyici 
Həlledici təmizləyici 
Emulsiya 
yağsızlaşdırma 
Axın üsulu 
Əl ilə təmizləmə 
Silmə 
Süpürmə 
Elektrolit üsulu ilə 
yağsızlaşdırma 
Plazma üsulları 
Turşu qarışığı ilə 
yandırma 
Elektrolitik aşılama, 
parlaqlaşdırma, cilalama 
Kimyəvi aşılama 
Alovla, 
hidrodinamiki 
üsularla, ultrasəs 
tezlikli, yağ aşılayıcı 
ilə 
Stend, batırma və 
püskürmə ilə yuma, isti 
su ilə yuma 
Havada, konveksiya- 
üsulu ilə istilik 
şkaflarında, İQ 
Neytrallaşdırma, turşu 
ilə təmizləmə, 
aktivləşdirmə 
Passivləşdirmə 
Yağsızlaşdırma 
vannası 
Yuma 
vannası 
Aşılama 
vannası 
Yuma 
vannası 
Posa 
vannası 
Qurutma 
sobası 
Maye
vannası 
Su vannası 

---

197 
 
Poladların səthində örtükçəkmə keyfiyyətinə mənfi 
təsir edib, təmizlənməsi tələb olunan əsas hissə pasdır. 
Paslanan təbəqədə dəmirin oksidləşmə formaları şək. 
11.7.- də təqdim olunmuşdur. Bu təbəqələr 44-100 
mq/m
2
sahədə və 8-20 mkm qalınlıqda olur. Pas dəmir 
oksidin qarışığıdır və HCl- da yaxşı həll olur. Pasın 
FeO- vüstit, FeO·Fe
2
O
3
- maqnetit və Fe
2
O
3
- hematit 
kimi növləri vardır.
Şəkil 11.7. Poladın səthində pasın əmələ gəlməsi. 
Aşılamaqla 
hissələri pasdan təmizləmək üçün 
onları adətən otaq temperaturunda durulaşdırılmış 
xlorid turşusuna daxil edirlər.
Yuma 
əməliyyatı turşu və duz qalıqlarının 
təmizlənməsi üçün, su vannasında aparılır.
Posa 
vannasında sonuncu intensiv narın təmizləmə 
aparılır. Posa həmçinin səthin nəmlənməsini 
Aşılayici 
Boşluq 
Polad 

---

198 
yaxşılaşdırır. Tətbiq üsulundan asılı olaraq posalar 
maye və toz şəkilli tətbiq oluna bilər. Posa vannası 
ayrıca ola və ya sinklənən detallar sink mayeyə onun 
üzərində üzən köpükşəkilli posa örtüyünün içərisindən 
keçirməklə batırıla bilər.
Posalar əsasən xloridlərin sulu məhlulundan ibarət 
olur, daha çox sink və ammonium xloridlərin qarışığı 
tətbiq olunur (şək. 11.8.).