F. M. Şİrzadov tribotexniKİ avadanliq və vasiTƏLƏR
Yüklə 10,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1 Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Bakı Mühəndislik Universiteti F.M. ŞİRZADOV TRİBOTEXNİKİ AVADANLIQ VƏ VASİTƏLƏR (Dərs vəsaiti) Bakı Mühəndislik Universitetinin 04.01.2018- ci il tarixli 609 nömrəli əmri ilə təsdiq edilmişdir. BAKI – 2018 2 UOT 621.89:621.7. Rəyçilər: Bakı Mühəndislik Universitetinin, “Mexanika Mühəndisliyi” kafedrasının müdiri dos., t.f.d. Y.Ə. Babayev; Azərbaycan Texniki Universitetinin “Tribotexnika” elmi-tədqiqat laboratoriyasının müdiri, prof., t.e.d. Ə.H. Sadıxov. F.M. Şirzadov. Tribotexniki avadanlıq və vasitələr . Dərs vəsaiti, Bakı- BMU 2018. 304 səh. Dərs vəsaiti 050630 – “Mexanika mühəndisliyi” ixtisası (proqramı) üzrə bakalavr hazırlığı üçün nəzərdə tutulmuş, “Tribotexniki avadanlıq və vasitələr” fənninin tədris proqramına müvafiq olaraq yazılmışdır. Burada tribotexniki səthlər almaq üçün tribotexniki avadanlıq və vasitələr haqqında məlumatlar verilmiş, aparılmış eksperimentlərin nəticələri qiymətləndirilmiş və üsulların tətbiqinin aktuallığı əsaslandırılmışdır. Kitab maşınqayırma və materiallar texnologiyası istiqamətində təhsil alan və işləyən oxucular üçün tövsiyyə oluna bilər. Dərs vəsaiti Bakı Mühəndislik Universitinein “Mexanika Mühəndisliyi” kafedrasında hazırlanmışdır. BMU - 2018 3 Ön söz Qədim tarixə malik olan Azərbaycan, uzun illərdir çoxmillətli vətəndaşları ilə avropaya nümunə olacaq sülh şəraitində yaşamış, demokratiyanın min illik tarixini qoruyub saxlayaraq, zəngin enerji resurslarına malik ölkə imperialst ölkələrinin müdaxiləsi əsasında münaqişələrin hökm sürdüyü bir mühitdə, Hörmətli Prezidentimiz İlham Heydər oğlu Əliyev və onun ətrafında olan ziyalılarımız tərəfindən müstəqilliyimiz, dayanıqlığımız və inkişafımız qorunub saxlanılır və bunun təməli olan elm-təhsil sahələri inkişaf etdirilir. Müasir dünyada sülhsevər, zəhmətkeş, vətənpərvər insanlarımızın yalnız xoşbəxt olacağı Azərbaycanın inkişafında görəcəyi işlər müstəqilliyimizin təməlini daha da möhkəmləndirməkdədir. Ölkənin texniki potensiyalı, hər zaman sonda müharibələrə gətirib çıxaran münaqişələrdə həlledici rol oynamış və ölkəmizə qarşı olan məkrli siyasi prosesləri tam dəyişmə gücünə malikdir. Cəmiyyətin gələcək inkişafında sivilizasiya etmiş ölkələr sırasında ulu demokratik keçmişə malik Azərbaycanın yerini görür və belə bir sivilizasiyada ziyalılarımızın məsuliyyətini dərk edirik. Dünyanın beş qlobal problemlərindən biri olub, demoqrafik problemdən sonra gələn enerji resurslarından səmərəli istifadə olunması, tribotexnika elminin də məşqul olduğu problemdir. Nəzəri biliklərə əsaslanan tribologiya elminin tətbiq olunduğu tribotexnikanın ən geniş bir sahəsi olan 4 tribotexnologiya, tribologiyanın və tribotexnikanın tədqiqat obyektlərinin reallaşdırılması istiqamətində qabaqcıl mərhələdir. Belə ki, burada çoxsaylı variantlar içərisindən əsaslandırılmış, praktiki səmərə verəcək texnologiyalar və bu texnologiyaları həyata keçirəcək, tribotexniki avadanlıq və vasitələr işlənib hazırlanmalıdır. Tərtib olunmuş dərs vəsaiti, oxuculara tribotexniki problemlərin həllində tətbiq oluna biləcək tribotexniki materiallar, mütərəqqi texnologiyalr, bu texnologiyaları reallaşdıracaq avardanlıqlar və vasitələr haqqında ətraflı məlumat verəcəkdir. “Tribotexniki avadanlıq və vasitələr” geniş sahədir. Bu baxımdan sürtünmə və yeyilmənin tədqiqi üçün maşınlar elmi-tədqiqat işləri ilə bağlı olduğundan, bakalavr peşə istiqamətində dərindən öyrənilməsi tövsiyyə edilməmiş, dərs vəsaitində ölkəmiz üçün daha da səmərə verə biləcək səthin davamlılığının yüksəldilməsi texnika və texnologiyalarına geniş yer ayrılmışdır. Bundan əlavə elmi-tədqiqat maşınları haqqında “Tribologiyanın əsasları” və “Tribotexnika və tribotexniki sınaqlar” fənnlərində verilən məlumatlar bakalavr peşə təhsili üçün kifayət edir. Dərs vəsaiti 2005-2012 ci illərdə Almanıyanın Berlin Texniki Universitetində və “BAM”- da („Bundesanstalt für Materialforschung und –prüfung“, yəni „Materialların tədqiqi və sınağı üçün federal institut“) işlədiyim və təhisl aldığm dövrdə toplanan materiallar əsasında tərtib olunmuşdur. 5 Giriş Texniki hissələrin səthlərinin gərgin vəziyyətləri ilə əlaqədar olaraq, səth təbəqəsində tətbiq olunan materiala yüksək tələblər qoyulur. Hissələrin yeyilməyədavamlılığının təminatı, ilkin olaraq onlarda nisbətən iqtisadi baxımdan səmərəli üsullarla əldə olunan materialların tətbiqi ilə həyata keçirilir ki, bu da məsələnin konstruktiv həllində öz əksini tapır. Yeni maşınların layihələndirilməsində və mövcud maşınların müasirləşdirilməsində materiallara daha da yüksək tələblər qoyulduğundan, istismar şərtlərini təmin edən yeni xüsusiyyətlərə malik materialların axtarılması tələb olunur ki, buradan da yeni texnologiyaları reallaşdıracaq texnikanın tətbiqi potensialı yarnır. Texnikanın etibarlılığı və uzunömürlülüyü, ona daxil olan hissələrin gərgin vəziyyətdə olan səthlərinin quruluş və xüsusiyyətlərindən əhəmiyyətlı dərəcədə asılıdır. Bu səbəbdən son zamanlar hissələrin səthlərində texnoloji üsullarla yeyilməyədavamlı təbəqələrin alınması ilə optimal gərginlik vəziyyətinin yaradılması mühim əhəmiyyət kəsb edir. Tribotexnikanın beş bölməsindən biri olan, sürtünən maşın hissələrinin etibarlıq və uzunömürlülüyünü artırmaq üçün texnoloji tədbirlər, sürtünən cütlərdə tələb olunan xüsusiyyətlərə malik material və örtüklərin alınmasını əhatə edir. 6 “Tribotexniki avadanlıq və vasitələr” fənni bu sahəyə daxil olub, onun tədqiqat obyekti tələb olunan xüsusiyyətlərə malik tribotexniki səth alınması üçün, texnika və vasitələrdir. Fənnin tədrisində tribotexniki avadanlıq olarq səthin emalı texnoloji prosesində istifadə olunan əsas örtükçəkmə texnikası, belə ki, səthin plastiki deformasiyası, termiki emalı, elektroqövs emalı, termomexaniki püskürtmə və s. avadanlıqları nəzərdə tutulmuşdur. Tribotexniki vasitələr olaraq, yeyilməyədavamlı materiallar, örtükçəkmə əməliyyatlarında istifadə olunan qoruyucu posalar, emaledici və qoruyucu qazlar, örtük materialları və s. tədris olunacaqdır. 7 Yüklə 10,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|