F. M. Şİrzadov tribotexniKİ avadanliq və vasiTƏLƏR

1. Tribotexniki materiallar
ın təsnifi və 
səthin yeyilməyədavamlılığının 
yüksəldilməsi üsulları 
1.1. Materi
alın seçilməsində sistem metodu 
Fənnin 
tədrisində 
tribotexniki 
materiallar 
tribotexniki vasitə olaraq qəbul olunur və detalın 
yeyilməyədavamlılığının yüksəldilməsi üçün onların 
tədqiq olunması mütləqdir.
Ümumiyyətlə, materialın seçiməsi problemi, iki 
əsas məqsədə əsaslanır: 
1.
Axtarılan xüsusiyyətlərə uyğun olan materialın 
müəyyənləşdirilməsi, ondan detalın hazırlanma 
mümkünlüyünün və tətbiqinin texniki baxımdan 
əsaslandırılması;
2.
Səmərəli material və istehsal metodlarının 
kombinasiyası ilə problemin iqtisadı baxımdan 
səmərəli olan üsulla həllinə nail olmaq.
Tribotexnikada tətbiq olunan materialların coxsaylı 
çeşidi və tətbiq sahələrinin geniş spektri nəticəsində 
materialın seçilməsi müxtəlif tələblərə uyğun 
aparılmalıdır. Hissələr tribotexniki və həmçinin başqa 
gərginlik şəraitində istifadə olunduğundan, müxtəlif 
təsir faktorları nəzərə alınmalıdır.
Sistemli material seçilməsi üçün ümumi sxem şək. 
1.1.- də təqdim olunmuşdur. 

---

8 
Tribotexniki problemin sistemli analizində
, ilkin 
olaraq detalı xarakterizə edən funksional parametrlər, 
tribotexniki sistemin strukturu və gərgnliklı vəziyyəti 
mümkün qədər tam və aydın formada tədqiq və tərtib 
edilməlidir.
Şəkil 1.1. Materialın seçilməsi üçün ümumi sistem 
metodikası. 
Tələb profilində
sistem üçün səciyyəvi olan, 
ümumi 
tələblər 
tərtib 
edilir. 
Bu 
tələblərə 
mövcud/hazır/əldə 
olma mümkünlüyü, istifadə 
müddəti, istehsal vasitələri, mühit, təhlükəsizlik, 
dövriyyə aspektləri və s. daxildir. 
Material probleminin sistemli analizi 
I Funksia 
II Sistemin strukturu 
III Gərginliklər 
Detalın material üçün axtarılan texniki funksional vəzifəsi 
Funksiyanı təmin edə biləcək material xüsusiyyətləri 
Sistem parametlrəri, hansı ki, detal bunlarla kontaktdadır 
Detal və başqa sistem komponentləri arasında qarşılıqlı təsir 
Təsirlərin (məsələn: mexanik, termik, kimyəvi və s.) zamanla dəyişmə 
Materialın zədələnməsi prosesi və imtina hipotezi 
I dən III- ə qədər sistem analizinə uyğun xüsusi sistem tələbləri 
Ümumi tələblər: Mövcudluq, istifadə müddəti, möhkəmlik tələbi, 
enerji tələbi, təhlükəsizlik aspekti, ətraf mühiti qoruma, iqtisadi 
Əldə olan materialın 
xarakteristikası 
Materialın sınaq verilənləri, sorğu 
kitabları, verilənlər bankı və s. 
Tələb profili 
Seçmə üsulları və 
kriteriyaları 
Tələbin yerinə
yetrilə bilməsi 
Materialın inkişafı 
Ən yaxşı yararlı materialın seçilməsi 
Yox 
Hə 
Laboratoriyada sınaq 
Real sınaq 
Sənayedə praktik sınaq 

---

9