F. M. Şİrzadov tribotexniKİ avadanliq və vasiTƏLƏR

Seçmə üsulları və kriteriyaları bölümündə
materialın 
sınaq 
parametrlərindən, 
material 
cədvəllərindən, sorğu kitablarından və verilənlər 
bankından istifadə edərək, əldə olan materialın 
verilənləri ilə 
tələb profilinin
parametrləri müqayisə 
olunur və qiymətləndirilir.
1.2. Tribotexniki materiallar 
Burada tribotexnika sahəsində tətbiq olunan 
materiallar, belə ki, alət, diyirlənmə və sürüşmə 
yastıqlarının materialları, digər yeyilməyədavamlı, 
friksin və antifriksion örtüklər və s. analiz 
olunacaqdır. Tribotexniki xüsusiyyətləri nazərə alaraq, 
materialları aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: 
1.
Tökmə və formaveriləbilən materiallar: 
poladlar, çuqunlar, bərk legirləyicilər; 
nikel və kobalt ərintiləri; 
mis, alüminium və titan ərintiləri. 
2.
Bişirilmiş (zinter) materiallar: 
bərk metallar;
keramik materiallar. 
3.
Səthi qoruma təbəqələri;
4.
Polimer materiallar. 
Metaldan olan materiallar çatların əmələ gəlməsinə 
qarşı müqavimətə, yüksək möhkəmliyə və istilik 
keçirməyə malik olurlar (şək. 1.2.).

---

10 
Keramik materiallar isə yüksək elastiklik 
moduluna və bərkliyə malikdirlər ki, bu xassələr də 
temperaturun artması ilə tədricən azalır. Əsas mənfi 
cəhəti çatlamaya qarşı müqavimətin az olmasıdır.
 
Şəkil 1.2. Materiallar qrupunun bəzi xüsusiyyətlərinin 
tribotexniki baxımdan müqayisəsi.
Ətalət qüvvələri:
Hers təzyiqi:
Sürtünmədən temperaturun artması:
Adheziya enerjisi:
Abraziv yeyilməyə qarşı davamlılıq:
Tribokimyəvi reaksiyalara meyllilik:
F
polimer
keramik
metal
P
polimer
metal
keramik 
T
metal
polimer
keramik 
Ad
polimer
metal
keramik 
Ad
keramik
polimer 
R
polimer
keramik
metal

---

11 
Yüngül 
konstruksiya 
baxımından 
polimer 
materiallarda aşağı sıxlıq maraqlıdır. Polimer və 
keramik materiallar nəcib metallardan başqa, digər 
metallarla müqayisədə korroziyaya qarşı yüksək 
davamlılığa malikdirlər. Amma, bu materialların 
temperatura qarşı davamlılığının az olması onların 
tətbiqini məhdudlaşdırır. 
Səthlərə örtük çəkməklə, müxtəlif materialların 
xüsusiyyətləri məqsədli şəkildə kombinasiya edilir və 
nəticədə səthi daha da gərgin vəziyyətlərdə yükləmək 
olar.
Sürtünmə 
və 
yeyilmənin 
materialların 
xüsusiyyətlərindən 
birbaşa 
asılı 
olmadığına 
baxmayaraq, onların tribotexniki xüsusiyyətlərinə 
kəskin təsir edir (cəd. 1.1.).
Poladlar 
texnikada tətbiq olunan materiallardan ən 
gərəklisidir. Belə ki, 1980- ci ildə avtomobil 
sənayesində tətbiq olunan materiallar içərisində 
poladlar 67% bu gün isə 50%- ə qədər təşkil edir. 
Poladların xassələri onlarda olan karbonun və 
legirləyici elementlərin miqdarından asılı olub, 
tribotexniki texnologiyalar vasitəsi ilə bu xassələr 
məqsədli dəyişdirilə bilir.
Poladlara qoyulan əsas tələblər onların möhkəmliyi 
yeyilməyə və korroziyaya qarşı davamlılığıdır.

---

12