F. M. Şİrzadov tribotexniKİ avadanliq və vasiTƏLƏR

Çuqunlar
tərkibində olan qrafitin formasından və 
mexaniki xassələrindən asılı olaraq, yarpaqşəkilli, 
kürəşəkilli, lentşəkilli çuqunlara, bərk çuqunlara və s. 
bölünürlər. Çuqunlar da poladlar kimi maşınqayırma 
sənayesində geniş tətbiq olunub, tribotexniki 
baxımdan çox əhəmiyyətlidir. Poladlarla müqayisədə 
əsas üstün cəhətı material xərcinin aşağı olması və 
texnolojiliyidir. Sərbəst qrafitin tərkibdə olması qəza 
vəziyyətində nəm mühitdə (vakuumda sürtünmə 
əmsalı artır) səthin quru yağlanmasına xidmət edir. 
Amma, çuqunlarda Hers təzyiqinin aşağı olması 
onların 
bir 
çox 
məsul 
hissələrdə 
tətbiqini 
mədudlaşdırır.
Çuqunların 
tribotexniki 
xüsusiyyətlərini 
yüksəltmək üçün şək. 1.5.- də verilmiş müxtəlif emal 
növləri tətbiq olunur. 

---

18 
Tədqiqatlar nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, 
tökmə çuqunlarla müqayisədə səthi ağ çuquna malik 
nümunələrin yeyilməyədavamlılığı 10 dəfəyə qədər 
yüksəldilə bilər. Belə çuqunlarda bərklik tökmə 
çuqunlara nisbətən 2 dəfə artır.
 
Şəkil 1.5. Cuqunların yeyilməyədavamlılığının artırılması 
üsulları. 
Müxtəlif markalı çuqunların tədqiqindən sonra 
aşağıdakı nəticəyə gəlmək olar: 
-
ən yüksək yeyilməyədavamlılığa martensit 
mikrostrukturlu çuqunlar malikdirlər; 
-
legirli 
çuqunların 
tabının 
alınması 
ilə 
yeyilməyədavamlılıq yüksəldilir; 
-
Alovla 
-
İnduksiya (YTC) 
-
Müqavimətlə 
-
Elektron axını 
-
Lazerlə 
Termofiziki üsullar 
Qızdırıb tablama ilə səth təbəqəsində 
martensit və/və ya ledeburit strukturu 
əldə etməklə 
Termokimyəvi üsullar 
Səthə elementlərin diffuziya edilməsi ilə
Martensitlə 
Ledeburitlə 
- Səthi lazer, elektron 
axını və plazma üsulları 
ilə qoruyucu mühitdə 
əritməklə 
-
Azotlama 
-
Borlama 
-
Sulfidləmə 
-
Xromlama