Fяxrяddиn mustafayev

(«tikinti 
bloklarının»)
fərqli xassəyə malik olması ilə əlaqədardır. Amin turşuları zülalın 
tərkibində ciddi ardıcıllıqla düzülməklə onların birinin sonu peptid rabitəsi ilə 
digərinin başlanğıcı ilə birləşib uzun polimer zənciri yaradır. Hər bir zülal tipi 
yalnız onun özünə xas olan kimyəvi tərkibə, molekul çəkisinə və amin 
turşularının spesifik ardıcıllığına malikdir. Tərkibinə görə zülallar 2 sinifə-sadə 
(hidroliz zamanı yalnız amin turşuları əmələ gətirir) və mürəkkəb (hidroliz 
zamanı həm amin turşuları, həm də üzvi və qeyri-üzvi maddələr əmələ gətirir) 
bölünür.
Zülallar orqanizmin bütün hüceyrə, orqan və toxumalarının quruluşunun 
əsasını təşkil edir və onların başlıca elementi 20 amin turşusundan ibarətdir. 
DNT irsiyyətin əsas maddi daşıyıcısı olmaqla ilk dəfə 1868-ci ildə İsveçrə 
həkimi İ.F.Mişer tərəfindən kəşf edilib. O, hüceyrənin nüvəsindən turşu xassəli 
xüsusi maddə ayıraraq onu 
«nuklein»
adlandırmışdır. Nukleinin tərkibində isə 
çoxlu miqdarda fosfor aşkar olunmuşdur. Sonralar isə kimyaçı alimlər Altman 
1889-cu ildə mayadan, Lilenfeld isə buzovun qalxanabənzər vəzindən nuklein 
turşusu ayırmışlar. 1900-1932-ci illərdə nuklein turşusunun kimyəvi tərkibinin 
fosfat turşusundan əlavə purin (adenin, quanin) və pirimidin (timin, sitozin) 
əsaslarından və karbohidratdan ibarət olması aşkar olunmuşdur. Nuklein 
turşusunun tərkibində riboza olduğuna görə onu 
ribonuklein turşusu – RNT
adlandırmışlar. Buzovun timus vəzindən ayrılan nuklein turşusunun tərkibində 
dezoksiriboza 
aşkar 
olunduğundan 
həmin 
turşu 
dezoksiriboza 
(dezoksiribonuklein) turşusu (DNT)
adlandırılmışdır. DNT-də pirimidin əsası 
timin urasil ilə əvəz olunmuşdur. 1936-cı ildə rus alimləri A.N. Belozerski və 
İ.İ.Dubrovski ilk dəfə olaraq bitkilərdən tamamilə təmiz DNT ayırmışlar. 
Alimlər yeni fiziki, fiziki-kimyəvi və kimyəvi üsulların köməkliyi ilə sübut 
etmişlər ki, viruslar müstəsna olmaqla bütün canlı orqanizmlərin hüceyrələrində 
həm DNT, həm də RNT vardır. Onlar həm quruluşuna, tərkibinə, həm də 
əlamətlərinə görə bir-birindən xeyli fərqlənirlər 
(cədvəl 9)
. 1950-ci ildə 
E.Çarqaff xromatoqrafiya üsulu ilə sübut etmişdir ki, DNT-nin tərkibində 

---

139 
adeninin miqdarı timinin (A=T), quanininki isə sitozinin (Q=S) miqdarına 
bərabərdir: