Genom mutatsIYalari. Reja



Yüklə 30,47 Kb.
səhifə4/5
tarix07.01.2024
ölçüsü30,47 Kb.
#207950
1   2   3   4   5
12-maruza (2)

Insertsiyalar. Xromosomalar ichida ma’lum bir kichik qismining o’rin almashinishlari sodir bo’lishi mumkin. Bunday o’zgarishlarni insertsiyalar deb atash qabul qilingan. Insertsiya natijasida birorta gen bitta xromosoma ichida bir joydan boshqa joyga ko’chib o’tishi mumkin. Bunday holda shu genning xususiyati saqlanishi yoki o’zgarishi mumkin. Bu gen qanday genlar bilan birikish guruhida joylashishiga bog’liq bo’ladi. Insertsiya tipidagi mutatsiyalar genlarning birikish guruhidagi joylashish tartibini o’zgartirish bilan birga gomologik xromosomalar o’rtasida ketadigan genlar rekombinatsiyasini pasaytirishi mumkin.


Xromosomalararo qayta tuzilishlar bilan bog’liq mutatsiyalar. Turli xil qayta tuzilishlar faqat xromosomalararo ham ketishi mumkin. Bunday qayta tuzilishlarga nogomologik xromosomalarning ma’lum qismlarini almashib olishlarini yoki birorta xromosoma qismining uzilib boshqa bir xromosomaga ulanib qolishini aytish mumkin. Bunday qayta tuzilishlarni translokatsiya deb atash qabul qilingan. Trans-lokatsiyalar natijasida birikish guruhlari o’zgaradi. Bunday mutatsiyalar natijasida organizmlarda turli irsiy o’zgarishlar vujudga keladi. Ko’pchilik hollarda translokatsiyalar tufayli meyozning kechishida xromosomalarning normal kon’yugatsiyasi buzilishi natijasida turli xil anomaliyalar sodir bo’ladi. Bunday anomaliyalar esa to’la yoki yarim pushtsizliklarga olib keladi. Bunday mutatsiyalar birinchi marta 1915 yilda Dj.Belling tomonidan aniqlangan. U dastlab yarim pushtsizlikni dukkakdoshlarda aniqlagan bo’lsa, keyinchalik (1925 y) bangidevona o’sim-ligida aniqladi. 1926 yilda Shtern birinchi marta drozofila pashshasida Y–xromosoma ma’lum qismining X xromosomaga ulanib qolganligini ya’ni o’ziga xos translokatsiyani aniqladi. Tez orada makkajo’xori o’simligining so’tasi va changining yarim pushtsizligi bo’yicha translokatsiya aniqlandi.
Shuni ta’kidlash kerakki, har qanday xromosomada qayta tuzilish-lar ketishi uchun ikkita jarayon sodir bo’lishi kerak: 1) xromosomada ma’lum qismining uzilishi va 2) uzilgan qismining yana o’sha xromosomaga qayta birlashishi (xromosoma ichida qayta tuzilish) yoki boshqa bir xromosomaga ulanishi (xromosomalararo qayta tuzilish) yoki trans-lokatsiya.
Aytaylik A,V,S va D genlari bir juft xromosomada AVSD tartibda joylashgan, xromosomaning boshqa bir juftida esa EFGH joylashgan deylik. Bu holda nogomologik ikkita xromosomada bir vaqtniing o’zida uzulishlar sodir bo’lsa, ularning o’z o’rinlarini almashib qayta o’rnashishlari natijasida xromosomalarda quyidagi tuzilishlar sodir bo’ladi:ABGH G’ ABCD va EFCD G’ EFGH. Buning natijasida almashishlar teng yoki teng bo’lmasligi mumkin. Xromosomalarning bunday tartibda ma’lum qismlarini almashlab olishini retsiprok translokatsiya deb atash qabul qilingan.
Retsiprok translokatsiya natijasida ayrim hollarda bitta xromosoma ikkita tsentromeraga ega bo’lib qolishi mumkin. Ikkinchi xromosoma esa tsentomersiz qolib, hujayraning bo’linish davrida yo’qolib ketadi.
Shuni ta’kidlash kerakki, translokatsiyalar hamisha ham bir xilda pushtsizlikka olib kelmasliklari mumkin. Bu translokatsiyalarning hajmiga, qaysi xromosomalarda yuz berganliklariga va boshqa sabablarga bog’liq bo’ladi.
Translokatsiya hodisasi hayvonlarda ham uchrab turadi. Bu hodisani ayniqsa chigirtka va chayonlarda ko’p kuzatiladi. Ular o’simliklarda uchraydigan translokatsiyalardan deyarli farq qilmaydi.
Translokatsiya hodisasini o’rganish nazariy ahamiyatga ega bo’lish bilan birga amaliy ahamiyatga ham ega. Masalan, tut ipak qurtida tuxum qobig’ining rangini belgilovchi gen autosomadan jinsiy xromosomaga translokatsiya yo’li bilan o’tkazilib, tuxum rangiga qarab, undan qaysi jinsga mansub lichinka chiqishini aniqlash mumkin.
Shunday qilib, biz translokatsiya yordamida hayvon va o’simliklarda birikish guruhlarini o’zimizga ma’qul tushadigan tartibda o’zgartiri-shimiz mumkin.

Yüklə 30,47 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin