Geologiyasi
rasm. Neft suv tutash yuzasi qiya
Yüklə 1,48 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 7.4. QATLAM TEMPERATURASI
|
7.29 rasm. Neft suv tutash yuzasi qiya
bo’lganda neftlilikning ishki chegarasi holatini aniqlash sxemasi 1 – mahsuldor qatlam tubining izogipslari, m; 2 – neft suv tutash yuzasining joylashgan shuqurligining izoshiziqlari, m; 3 – neftlilikning ishki chegara si 187
neftlilikning tashqi chegarasini anglatadi. Neftlilikning ichki chegarasining holatini aniqlash uchun mahsuldor qatlamning ostki qismining struktura xaritasi tuziladi va bu xaritaga avval olingan neft-suv ajralish yuzasining izochiziqlari tushiriladi (7.29-rasm). Qatlamning ostki qismi va suv-neft tutash yuzasining bir xil qiymatli izogipslarining kesishgan nuqtalarida neftga to’yingan foydali qalinlik miqdori qatlamning foydali qalinligiga teng bo’ladi. Agarda qatlam qalinligi bo’yicha o’tkazuvchan bo’lsa, u neftlilikning ichki chegarasi holatiga mos keladi. 7.4. QATLAM TEMPERATURASI Qatlam temperaturasi deganda mahsuldor qatlamlarning tabiiy (boshlang’ich) temperaturasi tushuniladi. Uning qiymati temperaturaning ma’lum qonuniyatga ko’ra kon kesimi bo’yicha o’zgarishiga qarab aniqlanadi. Boshlang’ich temperatura mahsuldor qatlamdagi uglevodorodlarning fazoviy holatiga, qatlam suyuqliklari va gazlarining qovushqoqligiga va ularning filtrlash sharoitlariga kuchli ta’sir etadi. Uyumlarni ishlatish jarayonida dastlabki temperaturadan past yoki yuqori bo’lgan temperaturadagi turli eritmalarni qatlamga haydash orqali uning tabiiy termodinamik sharoitlarini keskin o’zgartirib yuborish mumkin. Bundan tashqari quduq tubidagi va atrofidagi tog’ jinslarida issiqlik almashinish jarayonlari yuzaga keladi va bu qatlamdagi dastlabki temperaturaning o’zgarishiga sabab bo’ladi. Qatlam nefti, suvi va gazining xususiyatlarini o’rganishda (qatlamni ishlatish, tahlil qilish va loyihalashda), qatlamning ishlash rejimini aniqlashda va yer osti suvlarining harakatlanish dinamikasini tadqiq qilishda, neft va gaz uyumlari hosil bo’lgan sharoitlarni bilishda va ularning turli strukturalarda joylashishini belgilashda, shuningdek, yer qobig’ining issiqlik maydonini (geofizik tadqiqotlar yordamida) aniqlashda qatlam temperaturasi muhim rol o’ynaydi. SHu bilan birga qatlam temperaturasi mustahkamlash quvurlarini sementlash va perforatsiyalash bilan bog’liq turli texnik masalalarni hal etishda katta yordam beradi. Quduqdagi temperatura maksimal termometr yoki elektrotermometr bilan o’lchanadi. Maksimal termometr bilan qatlamning faqat ma’lum nuqtasidagi temperatura o’lchanadi. Termometr quduqqa ingichka po’lat simi bilan YAkovlev chig’irig’i yordamida tushiriladi. Temperaturani yaxshi sezishi uchun o’lchanayotgan intervalda termometr 1-2 soat ushlab turiladi. Maksimal termometrdan foydalanishda uni turli zarbalardan saqlash uchun u metall g’ilof-gilzaga joylashtiriladi. Agar havo temperaturasi quduqdagi temperaturadan yuqori bo’lsa, termometrni quduqqa tushirishdan avval sovitish kerak bo’ladi. Temperaturani o’lchash qatlamning yuqori nuqtalaridan boshlanadi. Bunday sharoitda termometrni quduqqa tushirish va ko’tarishda eritmani u bilan aralashib ketishidan saqlash kerak. Buni nazorat qilish uchun quduqqa bir vaqtning o’zida 2-3 ta termometr tushiriladi. Elektrotermometrdan foydalanish ancha qulay. Quduqqa elektrotermometr karotaj kabelida tushiriladi. Temperaturani o’lchash vaqti maksimal termometrda o’lchashga nisbatan ancha qisqa. Temperaturani mustahkamlash quvurlari bilan jihozlangan hamda jihozlanmagan quduqlarda ham o’lchash mumkin. O’lchashdan oldin quduq 20-25 sutka mobaynida tinch qoldiriladi. Bunda quduqni burg’ilash va 188
ko’pincha quduqni ishlatishdan to’xtatilgandan so’ng 4-6 soat o’tgach temperatura o’lchanadi. Burg’ilash jarayonida temperatura quduqda geofizika ishlarini o’tkazish vaqtida bajariladi. Ishlatish quduqlarida nasos yuqoriga ko’tarilgandan so’ng temperatura o’lchanadi. Bunday o’lchashlar faqat mahsuldor qatlam yotgan intervallarda amalga oshirilsa ishonchli bo’ladi. Qatlamning boshqa intervallari bo’yicha ishonchli ma’lumotlar olish uchun quduq gilli eritma bilan to’ldiriladi va uzoq vaqt (goho 20 sutkaga) to’xtatib qo’yiladi. Bunday hollarda temperaturani butkul ishlamayotgan yoki vaqtincha to’xtatib qo’yilgan quduqlarda o’lchash ma’qul. Temperaturani o’lchashda gaz namoyonlanishini inobatga olish kerak, chunki bunday paytda qatlamning tabiiy temperaturasi pasayishi mumkin. Temperaturani o’lchash natijasida olingan ma’lumotlardan geotermik bosqich va geotermik gradientni aniqlashda foydalanish mumkin. Geotermik bosqich , ya’ni chuqurlik bo’yicha temperaturaning 1 0 S ga qonuniy ortish masofasi (metrda) quyidagi formula bilan aniqlanadi: t T h H G , (7.17) bunda G geotermik bosqich, m/ 0 S; N temperatura o’lchangan chuqurlik, m; h doimiy temperaturali qatlam chuqurligi, m; T N chuqurlikdagi temperatura, 0 S; t yer yuzasidagi havoning o’rtacha yillik temperaturasi, 0 S. Geotermik bosqichni aniq tavsiflash uchun temperatura quduq tanasi bo’yicha o’lchanadi. Bunday ma’lumotlar kesimning turli intervallarida geotermik bosqich qiymatini hamda geotermik gradient qiymatlarini aniqlash imkoniyatini yaratadi. Geotermik gradient doimiy temperaturali zonaning pastki chegarasidan boshlab temperaturaning har 100 m chuqurlikda ortishini ko’rsatadi. Geotermik gradient miqdori (G) quyidagicha aniqlanadi: h H 100 t) (Т G ga teng, (7.18) demak, geotermik bosqich bilan geotermik gradient orasidagi bog’liqlik quyidagi nisbat orqali aniqlanadi: G 100 G . (7.19) Termik tadqiqotlardan olingan ma’lumotlardan foydalanib, quduq kesimidagi gazli, neftli, suvli qatlamlar, shuningdek, neft konining geologik tuzilishi ham o’rganiladi. V.M. Nikolaev geotermik ma’lumotlardan yer osti suvlari dinamikasini va ular oqimining yo’nalishini kuzatish uchun foydalanish mumkinligini ta’kidlagan. Rus olimi G.M. Suxarev Tersk-Dog’iston neft-gazli oblastidagi chokrok gorizontining III guruh qumtoshlari bo’yicha yer qa’rining neft-gazliligini bashoratlash maqsadida geoizoterm xaritasini tuzadi. Olim suv almashinishi qiyin bo’lgan zonalardagi suvli majmualarda geotermik gredientning qiymati uning gipsometrik holatiga bog’liq bo’lishini aniqladi. Agar suvli majmua manfiy belgili 189
aksincha, suvli majmua musbat belgili bo’lsa, geotermik gradient miqdori ham yuqori bo’ladi. Suv sust harakatlanadigan, ya’ni suv almashinish jarayoni sezilarli bo’lmagan zonalarda, geotermik bosqich mo’’tadil bo’ladi. Maydonning litologik tuzilishiga va strukturaviy sharoitlariga bog’liq holda suv harakati sust bo’lgan zonalarda geotermik bosqichning miqdori suv almashinishi kuchsiz va suv almashinmaydigan zonalar oralig’idagi qiymatlarga mos keladi. Geoizoterm xaritasida qumtoshlarning o’tkazuvchanligining kamayishi natijasida yer osti suvlari oqimi tezligining pasayishi, shuningdek, yer osti suvlarining dinamikasini va yer osti suvlarining harakatlash yo’nalishi va sh.o’. to’g’risida fikr yuritish mumkin. Amerikalik olim Van Orstrand AQShdagi neft konlari geotermiyasi borasida regional tadqiqotlar olib bordi. Uning fikricha, geotermik gradient antiklinal zonalarda ortib borib, sinklinal zonalarda kamayadi. Demak, antiklinallarda yuqori temperaturali zonalar, sinklinallarda esa past temperaturali zonalar bo’lar ekan. Ma’lumki, yer qobig’ining yuqori qatlamlarida (10-20 km) geotermik bosqich o’rtacha 33 m/ 0 S ga teng va u yer sharining turli uchastkalarida har xil bo’ladi. Chunonchi, Rossiyaning Grozniy neftli oblastida geotermik bosqich 8-12 m/ 0 S, Apsheron yarim orolida 21-37 m/ 0 S, Moskvada 39,3 m/ 0 S, Parijda 28,2 m/ 0 S, Donbassda 28,0 m/ 0 S, Bakuda 26,0 m/ 0 S, bir qator Volga-Ural neft-gazli provintsiyalarida 80-100 m/ 0 S, Janubiy Afrikadagi oltin konlarida 110 m/ 0 S ga teng. Yuqorida qayd etilganlardan ma’lum bo’lishicha, neftning fizik holati va xususiyatlari (qovushqoqligi, sirt tarangligi, gazni yutish qobiliyati) temperaturaning past yoki yuqoriligiga qarab keskin o’zgarar ekan, binobarin neftning qatlam bo’ylab quduq tubi tomon harakatlanish qobiliyati ham o’zgaradi. Yüklə 1,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|