Geologiyasi
Yüklə 1,48 Mb.
|
|
14.3. DENGIZDAGI NEFT KONLARI
Dunyo okeanlari tubidagi neft mahsulotlarining bashorat manbalari taxminan 300 mlrd.t neft ekvivalentiga teng, bu ko’rsatkich sayyoramizdagi neft zaxiralarining yarmini tashkil etadi. Dunyo dengiz konlaridan olingan neft miqdori (MDH davlatlari bundan istisno) 1982 yilda 25% ni tashkil etgan bo’lsa, 2000 yilda 50% ni tashkil etdi. 1970 yilda dunyo miqyosida dengizdan qazib olingan neft miqdori 1 mln.t/sutkani tashkil etgan bo’lsa, 1984-85 yillarga kelib 5,5 mln.t/sutkaga, 2000 yilda esa 15,1 mln.t/sutkaga etgan. Dastlab dengizda burg’ilash ishlari 75-90 m chuqurlikda amalga oshirilgan, keyinchalik (1984 yildan boshlab) 900 m chuqurlikda ham burg’ilash imkoniyati yaratildi. Neft konlari uchraydigan kontinental shelf maydoni okean suvlari yuzasining 8% ni tashkil etadi. Sobiq Ittifoqda dengizdagi konlar Artem, Bank-Darvin, Gyurgyana, Jiloy, Gryazevaya Sopka, Neftyanie kamni, Peschaniy va b. orollarda SHimoldagi dengizlarda va Kaspiy dengizida ochilgan. Dengiz suvlari ostidagi neft va gaz konlari sohildan bir necha kilometr masofada joylashgan bo’lishi mumkin. Ularni razvedka qilish, ishlatish, geologiyasi va geofizikasini o’rganish muhim va murakkab vazifalardan hisoblanadi. Bu ishlar asosan, metalldan tayyorlangan estakadalar orqali bajariladi. Estakada va yo’l bloklari sohilda tayyorlanib, kerakli joyga kranli kemalar yordamida o’rnatiladi. Tayanch bloklari bir-biridan 8 m masofada o’rnatiladi va ular prolyotlar orqali mustahkam temir sektsiyalar bilan qotiriladi. Bu turdagi estakada yoki platformalar, asosan, shamol, to’lqin yoki texnologik kuchlanishlar ta’sirida bo’ladi. Platformalar Qora dengiz, Azov va Kaspiy dengizlarida qurilgan bo’lib, bu erlarda suvning chuqurligi 10 m dan 84 m gacha boradi. Platformalar to’lqin balandligi 14 m, shamolning tezligi 40 m/s, suv ostidagi oqim tezligi 15 m/s bo’lgan sharoitga mo’ljallanadi. Platforma bloklarini o’rnatish asosan ko’tarish kuchi 250 t bo’lgan kema kranlari orqali bajariladi. Tayanch ustunlari og’irligi 220 t bo’lgan yuk bilan yumshoq zaminga bostiriladi, keyin mexanik bolg’a bilan uriladi. Dengizdagi neft konlarini o’zlashtirish quyidagicha amalga oshirilishi mumkin: 347
suvni to’sadigan damba qurib, so’ng undan suv tortib chiqariladi; 2) agar neft konlari sohildan ancha olisda bo’lsa, sohil bilan bog’laydigan estakada yoki mustaqil estakada quriladi; 3) sun’iy orolchalar (asos) qurilib, ularda yakka quduqlar yoki quduq guruhlari burg’ilanadi; 4) tunnellar ichidan turib neft uyumlari burg’ilanadi. Dengiz tubini tuproq bilan to’ldirish yordamida ishlatish eng qimmat metod hisoblanadi, shu sababli dengizning uncha chuqur bo’lmagan, sohil qismiga tutash uchastkalarda qo’llaniladi. Dengiz tubini tuproq bilan to’ldirish tajribasi dengizda joylashgan Bibi-Eybat maydoni qismida (Baku rayoni) o’tkazilgan, keyinroq bu yerda Ilich ko’rfazi koni bunyod etilgan. Dengiz tubini to’ldirish 1911 yilda boshlanib, 1918 yilda 2,1 km 2 maydon tuproq bilan to’ldirildi, 1922 yilda esa burg’ilashga kirishildi. Ma’lum sharoitlarda to’sqich dambalar yordamida dengiz tubi maydonlarini quritish, dengiz uchastkasini yoppasiga to’ldirishdan samaraliroqdir. Dengiz chuqurligi kam va nisbatan tinch bo’lgan zonalarda dengiz uchastkalarini ishlatish sohildan uzluksiz ko’tarilib boradigan damba qurish yo’li bilan ham amalga oshirilishi mumkin. Agar neft uyumlari dengizda suvdan chiqib turgan strukturalarga to’g’ri kelsa yoki dengizdagi neft konlari sohilga bevosita yaqin joylashgan bo’lsa, u vaqtda uni estakadalar yoki platformalar yordamida ishlatish joriy etiladi. Platformalarga quduqlar burg’ilanadigan minoralar joylashtiriladi. Maydoncha hajmi loyihalashtirilgan quduqlar soniga bog’liq bo’ladi. Ushbu holatda konlar qiya yo’nalgan quduqlar yordamida kust (ko’p tanali burg’ilash) ko’rinishda burg’ilanadi; odatda bir maydonchadan bitta (markazda) vertikal quduq va besh-oltita qiya yo’naltirilgan quduqlar qaziladi. Qiya yo’naltirilgan quduqlarni burg’ilash tajribasi shuni ko’rsatdiki, quduq tubining vertikaldan og’ishi 400 metrgacha bo’lib, qatlamning chuqurligi 2000 m bo’lganda ham ortiqcha qiyinchiliksiz etib boriladi. Uyumning neftlilik chegarasi aniqlangan, shunga muvofiq ravishda uyumning o’rta qismidan o’tadigan platformaning yo’nalishi belgilangan hollarda qiyalama yo’naltirilgan burg’ilash amalga oshirilishi mumkin. Shuni ta’kidlash kerakki, kustdagi quduqlar soni nafaqat uyum kengligi, balki u yotgan chuqurlik va quduq tubining ehtimol tutilgan og’ish qiymati bilan ham aniqlanadi. Ikkita yoki uchta ishlatish ob’ektlarida kustdagi quduqlar sonini ikki yoki uch baravar ko’paytirish mumkin (har bir kustda 10-15 ta va undan ko’proq). Neft uyumi shakli va konning tuzilishi xarakteriga qarab, platformadan uncha katta bo’lmagan uzunlikda, quduqlar joylashadigan yerda tugaydigan shoxobcha qurish mumkin. Sohildan olisda joylashgan konni burg’ilash platformalar yordamida amalga oshiriladi, ularni neftlilik chegarasi ichida joylashadigan qilib quriladi. Bunday hollarda dengiz transportiga va sohilda uskunalar va materiallarni qabul qilish uchun (bo’ronli ob-havo bo’lganda) maxsus baza bunyod etish zarurati yuzaga keladi. Dengizdagi neft konlari platformalar yordamida burg’ilanganda quyidagi hodisalar yuz berishi mumkin: bir platformadan qiyalama yo’naltirilgan 348
kustda bir nechta vertikal quduqlar burg’ilab, ularning har birini mo’ljallangan ob’ekt uchun loyihalash va h.k. Dengizdagi neft konlarini ishlatish muddatini qisqartirish maqsadida quduqlar burg’ilanganda mustaqil ishlatish uchun ajratilgan barcha neftli ob’ektlarni bir paytda burg’ilash maqsadga muvofiq. Shu bilan birga uyumni ishlatish sur’atlarini jadallashtirish maqsadida qatlamdagi bosimni saqlab turish uchun haydash quduqlarini (ishlatish quduqlari bilan bir paytda) burg’ilash va ularga suv haydash tavsiya etiladi, 14.4-rasmda Duvanniy Bulla oroli Sangachala dengizidagi konni qatlam bosimini saqlab ishlatish misol tariqasida keltirilgan. Dengizdagi neft konlarini ishlatishni boshlashdan avval barcha neft uyumlarini chegaralash maqsadida razvedka ishlarini amalga oshiriladi; bunda ishlatish quduqlari razvedka quduqlaridan avval burg’ilanmasligi kerak. Dengizdagi konlarni ishlatishda texnikaning yangi yutuqlaridan foydalaniladi: qiya yo’nalgan quduqlarni kustda burg’ilash, qo’sh tanali quduqni burg’ilash, bir asosdan ikki quduqni birin-ketin burg’ilash va b. Yuqorida qayd etilganidek, ob’ektlar soniga va ularning yotish sharoitiga qarab, ayrim kustlarda 3 tadan 15 tagacha va undan ko’proq quduq bo’lishi mumkin. Quduqlar og’zi orasidagi masofa 8 m va kustda 10- 15 ta quduq bo’lganda burg’ilash maydoni uzunligi 50-100 m ga yaqin bo’lishi kerak; bunda kustni shunday loyihalash kerakki, quduq tubining og’ish qiymati eng kam darajada bo’lsin va quduqlar tanasi bir-biri bilan kesishmasin. Bu shartlarga rioya qilish burg’ilanayotgan va favvoralanayotgan quduqlarning to’qnashuvining oldini oladi, maboda shunday ahvol yuz bersa, yaxshi holatda quduqlarning ishdan chiqishi, yomon holatda esa platformada favvora otilishi bilan tugashi mumkin. E.I.Tagiev, O.A.Mejlumov va boshqa tadqiqotchilar dengiz tubidan imkon qadar to’la foydalanish maqsadida bir joyda bir paytning o’zida ikkita quduq qazishni taklif qildilar. Qo’shquduqli burg’ilash metodining mohiyati shundaki, bitta burg’ilash minorasining o’zida bir stanokda va bir brigada bilan bir paytning o’zida ikkita quduq kavlanadi: bunda quduqlar og’zi bir biridan 1,5 m masofada bo’ladi. Birinchi quduq burg’ilanayotgan paytda ikkinchisida yordamchi ishlar bajariladi, ya’ni burg’ilash quvurlarining tag qismi jihozlanadi, dolotalar turi va markasi tanlanadi. Birinchi quduq chuqurlashtirilgandan so’ng ikkinchisiga tayyorlangan burg’ilash quvurlari tushiriladi. Birinchi quduqdan chiqarilgan burg’ilash quvurlari ikkinchisiga Yüklə 1,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|