Guliston davlat universiteti pedagogika va psixologiya kafedrasi oila pedagogikasi

Abu Ali Ibn 
Sino
ning ilmiy merosida ham muhim o’rin egallaydi. Allomaning 
“Tadbiri al-
manozil”
nomli asarining alohida bobi oila tarbiyasini samarali tashkil etish 
masalalariga bag’ishlangan. Mutafakkir o’zining tibbiyotga oid bilim va hayotiy 
tajribalariga asoslangan holda “Tadbiri al-manozil” asarida “Alla” qo’shig’ining 
bolani ruhiy va jismoniy kamolotga etishida muhim ahamiyatga ega omillardan biri 
sifatida e’tirof etadi. Abu Ali ibn Sino “Alla” qo’shig’i ikki muhim vazifaning hal 
qilinishini ta’minlaydi. Birinchisidan, bolani tebratish unga jismoniy orom 
bag’ishlaydi; ikkinchisidan, beshikning bir maromda tebranishidan onaning mehri 
jo’sh uradi, farzandiga bo’lgan muhabbatdan onaning yuragida orzu, umidlar 
uyg’onadi. Sehrli, jozibali qo’shiq bolasi uchun qasida kabi yangraydi va 
farzandining murg’ak qalbiga singib boradi. Shu tarzda bolada u hali anglamagan 

---

46 
holat paydo bo’ladi, asta-sekin borliqni anglay boshlaydi. Borliqning bu tarzda 
dastlabki anglanishi o’rganishning ilk bosqichidir. Bu bosqichda o’rganish asosida 
bola shaxsi shakllanib boradi. Alloma o’rganishning sezgiga asoslanini ilmiy 
jihatdan asoslab beradi. Qolaversa, Abu Ali Ibn Sinoning yosh bolaning sezgirlik 
quvvati katta yoshli kishining sezgirligiga teng degan fikrni ilgari surgan. 
Alloma bolani sekin-sekin tebratish va unga ohang yordamida alla aytish bola 
mijozining shakllanishida ham muhim ahamiyat kasb etishini ko’rsatadi:
“Bolaning mijozini kuchaytirmoq uchun unga ikki narsani qo’llamoq kerak. Biri 
bolani sekin-sekin tebratish, ikkinchisi, uni uxlatish uchun odat bo’lgan musiqa va 
allalashdir. Shu ikkisini qabul qilish miqdoriga qarab, bolaning tanasi bilan 
badantarbiyaga va ruhi bilan musiqaga bo’lgan iste’dodi hosil bo’ladi”
43
.
Ibn Sinoning yondashuviga ko’ra, bola tarbiyasida oila boshlig’i sifatida ota 
alohida rol o’ynaydi: “Agar oilada oila boshlig’i tajribasizlik, no’noqlik qilsa, u 
oila a’zolarini yaxshi tarbiyalay olmaydi va oqibatda bundan yomon natijalar kelib 
chiqishi mumkin”. Bola tarbiyasi samarali yo’lga qo’yilgan oilalargina baxtli 
bo’ladi. Zero, oilaning eng muhim vazifasi bolani har jihatdan to’g’ri kamolotga 
etkazishdir. Ota-ona kim bo’lishidan qat’iy nazar ushbu ma’suliyatli vazifani to’la-
to’kis ado etishi lozim.
“Tadbiri al-manozil” asarida farzandlarning to’g’ri kamolot topishi, kelajak 
taqdirining belgilanishida ular uchun ibrat bo’ladigan ota-onalar qiyofasida aks 
etishi zarur bo’lgan ijobiy fazilatlar sanab o’tiladi.
Ibn Sinoning alohida qayd etishicha, mehnat oilada bolani ma’naviy-axloqiy 
tarbiyalashda eng muhim vosita sanaladi. Bolalarda mehnatsevarlikni xislatini 
tarbiyalashda 
ota-onalarning 
farzandlar 
tomonidan 
muayyan 
kasb-hunar 
asoslarining o’rganilishiga e’tibor qaratishlari muhimdir. Alloma mehnat insonni 
ulug’lasa, mehnat qilish ko’nikmalarini yoshlikdan o’zlashtirmaslik bolada salbiy 
odatlarning rivojlanishiga sharoit yaratadi. 
Mutafakkir er-xotinning bir-birlariga bo’lgan munosabatlari, bir-birlarini hurmat 
qilishlari bola axloqining shakllanishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi, deb hisoblaydi. 
Buning uchun ota-onaning har biri oilada ma’lum vazifalarni bajarishi zarur. Xususan, 
erkak kishi, asosan, oilaning ta’minotini yaratishi, ayol kishi esa oila boshlig’i topib 
kelgan mablag’, moddiy ne’matlarni tejab-tergashi, uy-joylarni saranjom-
sarishtaligini ta’minlashi, farzandlar tarbiyasi bilan shug’ullanishi zarur.
Ibn Sino bola tarbiyasiga oid o’z fikr va mulohazalarni bildirar ekan, bola 
tarbiyasini unga ism qo’yishdan boshlashni lozim topadi hamda bolalarga yaxshi ism 
tanlashni ota-onaning dastlabki olijanob vazifalaridan hisoblaydi. 
XI asrda yashagan mutafakkirlardan biri