Humanitar fənər

Müvafiq ixtisaslar üzrə Azərbaycan dilində şifahi və yazılı kommunikasiya.

Peşə etikası və etiket qaydaları.

İşgüzar karyeranın idarə edilməsi.

Komunikativ məzmunlu sual və tapşırıqlar üzərində praktik işlər.

Müvafiq ixtisaslar üzrə Azərbaycan dilində şifahi və yazılı kommunikasiya.
Müxtəlif meyarlara əsasən işgüzar ünsiyyət aşağıdakı növlərə bölünür:

• 
  şifahi və yazılı işgüzar ünsiyyət
  
• 
  dialoq və monoloji işgüzar ünsiyyət
  
• 
  insanlararası və ictimai işgüzar ünsiyyət
  
• 
  birbaşa və dolayı işgüzar ünsiyyət
  
• 
  əlaqə və uzaq işgüzar ünsiyyət
  

Ölkəmizdə bazar münasibətlərinin inkişafı, kompüter elmləri sahəsindəki təkamül nəticəsində sahibkarlıq ünsiyyətinin bütün səviyyələrində müşahidə olunan intensivləşmə, bütün bunlar işgüzar məlumatların sürətli və maneəsiz yayılmasını, buna görə də işgüzar ünsiyyətin innovativ formalarının təşkilini və aparılmasını zəruri edir. Məsələn, təqdimatlar, dəyirmi masalar, mətbuat konfransları, səhmdarların yığıncaqları, brifinqlər, sərgilər, yeni məhsullar üçün yarmarkalar və s. Kortəbii şifahi nitqin ən vacib xüsusiyyəti onun kobudluğu, hazırlıqsızlığıdır. Ancaq yazılı mətnləri, yazılı nitqi yaratdıqda hər bir ifadə bu və ya digər dərəcədə düşünülür. Müqavilə, sərəncam kimi mürəkkəb mətnlər yaradılarkən bu ağrılı və mürəkkəb bir işə çevrilir. Belə mətnlər əvvəlcə qaralama şəklində yazılır, sonra müzakirə olunur, redaktə olunur və təsdiqlənir. Kortəbii şifahi nitqdə hər şey fərqlidir: nitqin istehsalı (yaradılması) anı müzakirə müddətinə və söyləmə anına təsadüf edir. Başqa sözlə, danışma prosesində “nə danışacağımızı” və “necə deyəcəyimizi” düşünsək də, şüur ​​bu ağır işlə o qədər məşğul olur ki, kortəbii nitqin qüsurlarını düzəldə bilmir. Yəni özümüz də tez-tez necə danışdığımızı bilmirik.
Şifahi nitqi yazılı dildən fərqləndirən ikinci ən vacib xüsusiyyət onun birbaşa ünsiyyətə xidmət etməsidir. Yazılı nitq dolayı bir ünsiyyətdir. Yəni ünsiyyət yazılı bir mətn (məktub, müqavilə, inzibati sənəd ...) vasitəsi ilə baş verir. Eyni zamanda yazılı ünsiyyət quranlar yenidən soruşmaq, nəyisə dəqiqləşdirmək və ya həmsöhbətin reaksiyasını görmək imkanından məhrum olurlar. Ancaq birbaşa ünsiyyətdə olan, danışan, yəni şifahi ünsiyyət quran yalnız həmsöhbətin reaksiyasını görmür, həm də onu nəzərə almaq qabiliyyətini göstərir. Doğrudan da, şifahi ünsiyyət prosesində yazılı vasitəçilikdən fərqli olaraq, məlumat mübadiləsi eyni vaxtda bir neçə kanaldan keçir: eşitmə, vizual və s. Bu da öz növbəsində ünsiyyətdə olanların aralarındakı məlumat yükünün yenidən bölüşdürülməsini müəyyənləşdirir. Bundan başqa, şifahi ünsiyyətdə məlumat keçiriciləri paralinqvistik vasitələrdir: jestlər, üz ifadələri, intonasiya, ton və nitqin tempi. Şifahi nitqdə klişeylənmiş ifadələrdən də istifadə edirik. Lakin işgüzar üslubda klişeylənmiş ifadələrlə danışmırıq. Rəsmi işgüzar üslubu təmsil edən işgüzar yazı ilə şifahi iş dialoqu arasındakı fərqlər daha da nəzərə çarpır. İşgüzar yazılı mətnlər açıq mətn xarakteri daşıyır. Yazılı mətnin sərt mətn çərçivəsi onun hər bir hissəsinin təşkilati rəsmi məntiqi prinsipi, sənəd tərtibatı qaydalarının sərtliyi ilə müəyyən edilir. Dizayn və məzmun elementlərinin birləşməsi olan tərkibi, həcmi, ardıcıllığı, yeri və qarşılıqlı əlaqəsi yazılı işin hər hansı bir mətni üçün mütləqdir.
Şifahi işgüzar nitqin yuxarıda göstərilən bütün xüsusiyyətləri sənədlərin dili üçün dəqiqlik tələbini təmin etməyə imkan vermir. Daimi fasilələr, təkrarlar, natamam sintaktik quruluşlar və predikativ vahidlərin quruluşundakı yerdəyişmələr şifahi işgüzar nitqin qüsurları kimi görünür. Buna baxmayaraq, işgüzar dilin şifahi forması, Azərbaycan dilinin özünəməxsus bütün üslub xüsusiyyətlərinə riayət etməyi tələb edən rəsmi iş üslubudur. Bu gün işgüzar ünsiyyət ictimai həyatın bütün sahələrinə nüfuz edir. Bütün mülkiyyət formalarındakı müəssisələr, fərdi şəxslər ticarət, işgüzar münasibətlərə girirlər. İşgüzar ünsiyyət sahəsindəki səriştəlik hər hansı bir işdəki uğur və ya uğursuzluqla birbaşa əlaqəlidir: elm, sənət, istehsal, ticarət və s. sahələrdə.
Beləliklə, nitqin şifahi və yazılı növləri olmaqla onlar arasında əlaqə, bağlılıq vardır. Nitqin şifahi və yazılı formalarında görmə, eşitmə kimi hiss üzvləri iştirak edir. Bütün deyilənləri nəzərə alaraq şifahi nitqin aşağıdakı əsas xüsusiyyətlərini bilmək lazımdır:

• 
  şifahi nitq danışılır və eşidilir;
  
• 
  şifahi nitqdə ümumişlək sözlər özünə daha çox yer alır;
  
• 
  şifahi nitqdə cümlələr daha çox sadə quruluşda olur;
  
• 
  şifahi nitq danışıq dilinin xüsusiyyətlərini qoruyur;
  
• 
  şifahi nitqdə mimika, jest və başqa hərəkətlər özünü göstərir;
  
• 
  şifahi nitqin axını surətli olur. Məsələn, adi vəziyyətdə insan bir dəqiqədə 80-100 söz, bəzən isə 120-dən çox söz tələffüz edir.
  

Yazılı nitqin isə aşağıdakı özünəməxsus xüsusiyyətlərini bilmək lazımdır:

• 
  yazılı nitq yazılır və oxunur;
  
• 
  yazılı nitqdə elmin, texnikanın, siyasətin və digər sahələrin terminləri işlənir;
  
• 
  yazılı nitq ədəbi dilin əsasında yaranır və inkişaf edir;
  
• 
  yazılı nitqdə durğu işarələrindən istifadə olunur;
  
• 
  yazılı nitq istənilən bir məlumatın nəsldən-nəslə ötürülməsində körpü rolunu oynayır.
  

Yeri gəlmişkən dil və nitq anlayışlarına da aydınlıq gətirmək lazımdır. Dil hər bir millətin milli varlığını təsdiq edir. Nitq öz mənbəyini dildən alır. Dil olmasa, nitq və bütövlükdə nitq prosesi təzahür edə bilməz. Hər bir şəxs şifahi və yazılı nitqində dilin imkanlarından məqsədəuyğun şəkildə istifadə edir. Dil ilə nitq arasında aşağıdakı fərqlər vardır:

• 
  dil həcm etibarı ilə nitqdən genişdir;
  
• 
  dil ümummilli, nitq isə fərdi səciyyə daşıyır;
  
• 
  dil ünsiyyət vasitəsidir, nitq isə ünsiyyət prosesidir.