Individual rivojlanish biologiyasi fani zigota hosil bo‘lishidan organizmning tabiiy

Embrion va muhitning biotiк omillari 
 
Har qanday organizmning rivojlanishi biotic omillar ta‘sirida bo‘ladi. 
Ko‘pchilik organizmlar rivojlanishi sterellanmagan (tuproq, suv, quruqlik) 
sharoitda, ya‘ni hayvonlar o‘simliklar va mikroorganizmlar ta‘sirida o‘tadi. Ular 
embrionga bevosita ta‘sir etadi va embrion yashayotgan muhitning haroratini, tuz 
va gazlar tarkibini o‘zgartirishi mumkin. Embrion uchun tabiiy muhit hosil bo‘ladi 
va ko‘plab organic moddalar shu muhitda yashayotgan organizmlarmahsulati 
hisoblanadi va embrion rivijlanishiga ma‘lum darajada ta‘sir etadi. 
Ko‘pchilik mollyuskalar, chuivalchanglar, baliqlar, amibiyalar va bioshqa 
hayvonlar tuxumini suvga qo‘yadi. Bunday suvda ko‘plab bakteriyalar, 
zambrug‘lar yashaydi. Ba‘zi hasharotlar infeksion muhitda, hatto o‘lgan o‘simlik 
va hayvonlarning gavdasiga rivojlanadi. Hayvonlar embrioni va o‘simliklar 
o‘rtasidagi munosabat quyidagicha bo‘ladi. Bu yo‘nalish fitonsitlar aniqlanishi 
bilan yo‘lga qo‘yildi (B.P.Tokin 1928-1930). O‘simliklar ishlab chiqargan 
fitonsidlar (atmosferaga, tuproqqa, suvga) mikro- va makroorganizmlarni o‘ldirishi 

---

217 
yoki ko‘payishni sekinlashtrishi mumkin. Fitonsitlar grekcha fito- o‘simlik, sid- 
o‘ldiraman degan ma‘noni anglatadi. 
Fitonsidlar o‘simliklar imunitetining asosiy omili hisoblanadi. Fitonsidlar 
uchuvchi organic modda bo‘lib, tuxum po‘stidan kira oladi. Jumladan , piyozning 
fitonfidlari uzoq masofadan mollyuskalar embrionini o‘ldira oladi. Physa fontinalis 
degan mollyuska embrionining rivojlanishini suv yoki suv bo‘yida o‘sadigan 
o‘simliklar fitonsidi sekinlashtiradi yoki o‘ldiradi. Rana temporaria degan baqa 
tuxumlarining bor qismini petri kosachada akvorium suviga, ikkinchi qismioni 
shunday suvga ossilyariya suv o‘ti solib qo‘yiladi . 5 kundan keyin akvarium 
suvidagi tuxumdan lchinka chiqa boshlaydi, suv o‘ti solingan suvdagi embrion hali 
gastrulyasiya va neyrulla bosqichida bo‘ladi, o‘ninchi kunga kelib ular o‘ladi. 
Ba‘zi o‘simliklar fitonsidi mollyuskalar rivojlanishini tezlashtiradi.F.A.Gurevich 
(1949) fikricha, ba‘zi mollyuskalar ayrim o‘simlik bargi yoki poyasida tuixum 
qo‘yadi. Ba‘zi mollyuskalar o‘simliklarda ayrim holatlarda kam miqdorda tuxum 
qo‘yadi. Ba‘zi hasharotlarning hayoti bevosita o‘simliklar bilan bog‘liq. 
O‘simliklarning har xil organlarida turli xil tirik organizmlar bo‘rtmalar hosil 
qiladi. Dub o‘simligining bargidan ajraladigan fitonsid ko‘plab hayvonlar 
hujayrasining protoplazmasini zararlaydi. Kanalar va ba‘zi pashshalar embrioni 
ayrim yuksak o‘simliklar fitonsidiga sezgir bo‘lib,tuban o‘simlklar, bakteriyalar va 
zambrug‘lar antibiotiklarga chuidamli bo‘ladi. Evolyusiya jarayonida bu hayvonlar 
embrioni va tuban o‘simliklarning toksin moddalari aloqada bo‘lib, ularda 
moslanish paydo bo‘lgan. 
XX asrning 60-70- yillarda olib borilgan tadqiqotlardan ma‘lum bo‘lishicha, 
ba‘zi hayvonlarning embrionnal rivojlanishi mikroorganizmlar bilan simbioz 
holda o‘tadi.K.D.Spindler va V.A.Myuller (1972) aniqlashicha, Hidractinia 
echinata ning planula lichinkasining metamorfozi uchun bakteriyalar ishtiroki shart 
ekan. Tadqiqotlardan ma‘lum bo‘lishicha, ba‘zi kovakichlilar, paypaslagichlilar, 
ninatanlilar lichinjkasining metamorfozi, substratgayopishihsi mikroorganizmlar 
ishtirokida 
sodir bo‘ladi. Ssifistomalar jinsiz ko‘payishida simbiotik 
mikroorganizmlar katta ahamiyatga ega. Cassiopea andromeda meduzasi simbiotik 
mikroorganizmlardan ajralsa, strobilyasiya jarayoni to‘xtaydi. Agar medusa yana 
mikroorganizm bilan simbioz holda yashay boshlasa, strobilyasiya jarayoni 
qaytadan tiklanadi. Kurtaklanish yo‘li bilan ko‘payishda simbiont ishtiroki shart 
emas. 
Shunday 
qilib, 
kelajakda 
hayvonlar 
embrional 
rvojlanishi 
va 
mikroorganizmlar o‘rtasidagi munosabat yanada kengroq o‘rganilishi va bu 
munosabatni ifodalaydigan nazariyalar yaratilishi lozim.