Individual rivojlanish biologiyasi fani zigota hosil bo‘lishidan organizmning tabiiy
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Yo’ldosh Embrion bilan ona organizmi o‘rtasida aloqa bog‘lash plantasiya deyiladi. Bu aloqa yo‘ldosh yoki bola o‘rni hosil bo‘lishi orqali o‘rnatiladi. Yo‘ldosh hosil bo‘lishda embrionning vaqtincha organlari ishtirok etadi. Urug‘lanish sodir bo‘lgandan keyin blastosist 1 hafta davomida implatsiya, ya‘ni bachadon devoriga trofoblastlarning vorsinkalari orqali yopishadi va katta havfli davr o‘tadi.Ammo bu havf yo‘ldosh hosil bo‘lguncha davom etadi. (68- rasm) Homila bilan ona organizim o‘rtasidagi aloqa yo‘ldosh orqali mustaxkam bo‘lmaydi. Ikkinchi tomondan,trofablast embriondan kelayotgan toksin moddalarni neytrallay olmaydi. Bu moddalar ona jigariga kelib neytrallanadi. Shuning uchun yo‘ldosh hosil bo‘lguncha ona organizimda taksiko‘z, ya‘ni embrion qonidagi zaxarli moddalardan zaxarlanish, ya‘ni ko‘ngil aynish, qayt qilish kabi holatlar kuzatiladi. Shunday holatlarda ko‘ngli istgan narsalar 139 68 – rasm. Embrion va vaqtinchalik organlar o‘rtasidagi aloqaning o‘zgarishiB. Karlson, 1983 bo‘yicha) 1- amnion bo‘shlig‘I; 2 2- embrion gavdasi; 3-sariqlik haltasi; 4- vaqtinchalik sellom; 5- trofoderma; 6- tana oyog‘I; 7- xarion; 8- allantios; 9 va 2- amnion (VvaG da); 10 kindik ipi; 11- kindik (allantios) tomiri. iste‘mol qilinsa, bu hodisaning oldi olinadi. Odamlarda homiladorlikning 78- 80- kunlariga kelib yo‘ldosh hosil bo‘ladi. Imlatsiyadan keyin blastodermik pufakchaning o‘sishi bilan yo‘ldoshli hoyvonlarda embrionning oziq moddalarga boy bo‘lgan ehtiyoji ortadi. Rivojlaninshning boshlng‘ich davrlarda embrion oziq moddani ona organizimdan 140 trofoblast orqali oladi. Trofoblast ikkta bosim kuch ta‘sirida bo‘ladi. Ya‘ni unga tashqi tomondan ona organizmi to‘qimalarning bosimi ta‘sir etsa, ichki tomonidan amnion suyuqligining bosimi ta‘sir etadi. Bu bosimlarning ta‘siri trafoblast devoridagi hujayralarning normal o‘sishi va ko‘payishiga halaqit beradi. Natijada trofoblastning ustki tomoni tugunchali, o‘simtali , vorsinkasimon bo‘ladi. Bu birlamchi vorsinkalar bo‘lib . ularga mezenxima qo‘shilishi natijasida tashqi epiteliy bilan qoplan o‘simtaga aylanadi. Trofo blastda vorsinkalar hosil bo‘lgandan keyin bu tuzulma xorion yoki seroza deb ataladi.Xorion vorsinkalarining joylashiga qarab yo‘ldoshlar har xil bo‘ladi. Ular embrion qorin qisminig ro‘parasida yoki atrofida joylashadi. Xarionning ichkari tomonini allantios qoplaydi. Shuning uchun yo‘ldoshni xorioallantios deb birgalika ham nomlanadi (69 rasm ). 69- rasm. 5 oylik embrion va bachadon o‘rtasidagi aloqa(B.Karlson, 1983 bo‘yicha). 1- tushib ketuvchi bazal qobig‘I; 2- tarmoqlangan xarion; 3- sariqlik xaltasi; 4- tushib ketadigan yopishib turuvchi qobiq; 5- amnion;6- silliq xarion; 7- bachadon bo‘yining bezlari; 8- shilliq qopqoq. Amnion bo‘shlig‘I qora rang bilan, bachadon bo‘shlig‘I oqish rang bilan ko‘rsatilgan. Sut emizuvchilarda kindik yo‘l quydagi yo‘ l bilan hosil bo‘ladi . Tuxum qo‘yib ko‘payadigan amniotalarga qaraganda sutemizuvchilarda tuxumning sariqlik xalrasi kichikroq bo‘ladi. Yo‘ldoshli sut emizuvchilarda entoderma 141 qavatining asosiy qismi ichakning hosil bo‘lishiga sarflanadi. Shuning uchun sariqlik haltasi kichik bo‘lib, asta –sekin hajmi kamayib boradi. va ichak blian bog‘lanib, ingichka poyacha hosil qiladi. Allantios ichakning orqa qismidan xaltasimon o‘simta sifatida kattalashib, bir tomoni bilan xarion devoriga yopishadi. Natijada shu yerda mezenxima to‘qimasi orqali alllantios qon tomirlar hosil qiladi. Allantios o‘sib, ichak bilan ingingichka yo‘l orqali bog‘lanadi. Bu yo‘llarning biri sariqlik xaltasining yo‘li , ikkinchisi esa allantios yo‘lidir. Amnion embrionnini hamma tomondan o‘rab olib, alllantios va sariqlik xalta yo‘larini qisib, bir-biriga yaqinlashtiradi. Natijada entodermadan hosil bo‘lgan ikkta yo‘lni ekdodermadan hosil bo‘gan ikkta ektoderma bilan qoplaydi va kindik yo‘li hosil qiladi. Sariqlik xalta va allantios mezenxima bilan qoplanganligi uchun kindik yo‘lida qon tomirlar paydo bo‘ladi va ular orqali ona embrioni o‘rtasida moddalar almashinuvi amalga oshadi (70 rasm). Tuxum qo‘yuvchi sut emizuvchilarda tuxumi ona organizmida turgan paytda uning teshiklari ona organizimida oziqlananadi. Shuning uchun bola ularning tuxumi qo‘yishini ‗ erta tug‘ush‖ deb atasa bo‘ladi. 70- rasm. Yo‘ldoshning tuzilishi ( Yu.I. Afanasev, 1990 bo‘yicha). A- yo‘ldoshning tuzilishi ( qonning sirkulyasiyasi strelkalari bilan ko‘rsatilgan); B- yo‘ldosh vorsinkalarining tuzilishi; V uch oylik homiladorlik davrlarida qon- yo‘ldosh vorsinkalarining tuzilishi. 1- amnion epiteliysi; 2- xarion; 3- vorsinka; 4- fibrinoid;5- sariqlik xaltasi; 6- kindik ipi; 7- yo‘ldosh chegarasi; 8-lakun; 9- spralsimon arteriya; 10- endometriyning bazal qavati; 11- miometriy; 12- simplastotroflastlar; 13- 142 sitrofoblast; 14 – bazal menbrana; 15- kapilyar; 16- fibroblast; uzun chiziqli joylar qon –yo‘ldosh to‘sig‘ining qalinligini bildiradi. 71- rasm. Yo‘ldosh tiplari(K.G.Gazaryan, L.V. Belousonv, 1983 bo‘yicha) A- epitelioxorial; B- desmoxorial;V-endotelioxorial; G-gemoxorial. Xaltali sutemizuvchilarda xarion bachadon shillimshiq qavati bilan oddiy birikadi. Bularda embrion bachadon bezlarida ajralib chiqadigan, xarion epiteliysi bilan so‘rilib kindik tomirlari orqali embrionga o‘tadigan oziq moddalar hisobiga oziqlanadi,. Bular oziq moddalar oqib turadigan maxsus organ yo‘q. shuning uchun xaltalilar yo‘ldoshsiz hayvonlar hisoblanadi. Shunday qilib, embrionning ona organizimi hisobiga oziqlanish yo‘ldosh orqali amalga oshadi. Yo‘ldosh bachadon shilimshiq qobig‘dan va xarion vorsinkalardan hosil bo‘ladi va u bo‘la o‘rni ham deb ataladi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|