Jahon tarixi

«M a’rifatli boshqaruv» davrining boshlanishi. 
Chetel 
davlatlari uchun «ochilish» Yaponiya iqtisodiga ham salbiy 
ta ’sir ko ‘rsata boshladi. Chunki Yaponiya bozorlarining 
chetel tovarlari bilan to ‘ldirilishi Yaponiya manufaktura va 
hunarm andchilik ishlab chiqarishiga katta zarba berdi. 
Natijada mamlakatda chetelliklarni quvib chiqarishni talab 
qiluchilar harakati kuchaydi.
Ayni paytda samuraylarning savodxon qismi va ziyolilar 
Yaponiya chetelliklar uchun yopiq bo‘lgan yillarda mamlakat 
taraqqiyoti AQSH va G ‘arbiy Yevropa davlatlaridan orqada 
qolganligini yaxshi tushunganlar. Shuning uchun ular chuqur
123

---

islohotlar o‘tkazish yo‘li bilan Yaponiyani zamonaviy davlatga 
aylantirish haqida o‘ylay boshladilar.
Im perator tarafdorlari Yaponiyani 
modernizatsiya
qilish 
uchun kurashuvchilar harakatidan syogun hokimiyatini tu- 
gatish va imperator hokimiyatini qayta tiklash uchun foyda- 
lanishga qaror qildilar.
Shu tariqa mamlakatning kuch bilan ochilishi va syogun 
hukumatining chet davlatlar bilan imzolagan noteng shart- 
nomalari mamlakatda fuqarolar urushi boshlanishiga turtki 
b o ‘ldi. Syogun hokim iyatini ag‘darish u chun ommaviy 
harakatning asosiy kuchini samuraylar tashkil etdi. Ularga 
qishloq va sharlarning boy ham da o ‘rta tabaqalari qo ‘- 
shilishdi. Fuqarolar urushi natijasida syogun hokimiyati 
ag‘darildi.
1867-yilda Tokugava sulolasining oxirgi syoguni imperator 
Musuxito foydasiga oliy hokimiyatdan voz kechdi. Shu yili 
unga imperator Meydzi («ma’rifatli boshqaruv») no mi bilan 
toj kiydirildi.
Meydzi islohotlarining boshlanishi. 
Yaponiya uchun moder­
nizatsiya davri boshlandi. Flukumat o‘z oldiga milliy an’ana- 
lardan voz kechmagan, mustaqillikni to ‘la saqlab qolgan 
holatda g‘arb namunasida Yaponiyani zamonaviylashtirish 
vazifasini qo‘ydi. Dastlab agrar islohot o‘tkazildi. Bu islohot 
yerni sotish va sotib olishga, uni xususiy mulkka aylantirishga 
ruxsat berdi. Natijada asrlar davomida katta yer egalari uchun 
m ehnat qilib kelgan dehqonlar chek yerga ega b o ‘ldilar. 
To‘g‘ri, yer uchun katta soliq ham belgilab qo‘yildi. Bu soliq 
qiymati hosildan olinadigan daromad haj mining 50 foiziga 
teng edi. Shuning uchun ham islohotdan 10 yil o‘tgach, yer 
olgan dehqonlarning atigi 1/3 qismi o‘zlariga berilgan yerni 
qo‘llarida saqlab qola oldilar. Qolganlari esa ijarachilarga 
aylandilar. Shunday b o ‘lishiga qaramay, islohot qishloq 
xo‘jaligida kapitalistik munosabatlarning rivojlanishini ta ’- 
minladi. M a’muriy sohada o ‘tkazilgan islohot mahalliy knyaz- 
lar hokimiyatini tugatdi. Knyazlar qudratini sindirish uchun 
dastlab yerlarining bir qismi musodara qilindi. So‘ng ular 
boshqaruv huquqidan ham mahrum etildi. Joylarda hokimiyat 
imperator tayinlaydigan gubernatorlar qo‘liga o ‘tdi.
Flarbiy islohotga ko‘ra, Yaponiyada umumiy harbiy maj- 
buriyat joriy etildi. Samuraylar awalgi qiyofasini yo‘qotdi.
124

---

Endi ular doimiy harbiy xizmatda bo‘lish imtiyozidan mah- 
rum b o ‘ldilar. Yevropacha nusxadagi yangi q o ‘shinning 
shakllantirilishi belgilandi.
Fransiyadan harbiy mutaxassislar taklif etildi. Q o‘shin 
Yevropadan sotib olingan zamonaviy qurollar bilan qayta 
qurollantirildi. Garchand qo‘shin yevropacha andoza asosida 
tuzilgan bo‘lsa-da, uning mafkurasi yaponcha bo‘lib qolaverdi. 
Chunonchi, qurolli kuchlarda xizmat qiluvchilar ongiga o‘z 
davlatining manfaatlariga sodiqlik, imperatorga muhabbat va 
o‘limni nazar-pisand qilmaslik g‘oyalari toqat bilan singdirildi. 
Bu xususiyatlar «yaponcha milliy ruh»ning qirralari, belgilari 
deb hisoblandi.
Bundan tashqari, yaponlar ongiga Yaponiyaning quyosh 
xudosi Amaterasu xohishiga ko‘ra paydo bodganligi, shuning 
uchun ham bu davlat Osmon va Yer kabi abadiy mavjudligi, 
imperatorga xudo Amaterasudek mehribonlik xos ekanligi, 
uning hech qachon n ohaq b o ‘lishi m um kin em asligi, 
imperatorga sodiqlik vatanparvarlikning oliy namunasi ekan­
ligi, yaponlarning boshqalardan ustunligi, millatning ulug‘ 
vazifasi kabi g‘oyalar ham undan-da kam boMmagan toqat 
bilan singdirila borildi. Ayni paytda G ‘arb davlatlari siquviga 
qarshi turmoq uchun barcha Osiyo davlatlari Yaponiya impe- 
ratori hokimiyati ostiga birlashishi lozimligi haqidagi g‘oyalar 
ham esdan chiqarilmadi.
Bu g‘oyalarni yoshlar ongiga singdirishda ibodatxona, 
qo‘shin va maktablarga katta e’tibor berildi. Bu g‘oyalar 
kelgusida Yaponiyaning Osiyo qit’asida olib borgan keng 
k o ‘lam li b o sq in ch ilik u ru sh larin i m afkuraviy jih a td a n
tayyorlash jarayonida muhim rol o‘ynadi.