Йусиф Вязир Чямянзяминли (Мягаляляр вя фелйатонлар)

* * *
Molla NƏsrƏddin haqqında

bir neÇƏ söz
Türkiyədə və şimal türkləri arasında Nəsrəddin Xoca adlı mə­ruf Molla Nəsrəddin haqqında əlimizdə bu gün lazımi məlumatımız yoxdur. Molla doğrudan tarixi bir şəxs olmuşmu, yoxsa uy­du­rulmuş bir simamı? Türkiyədə Molla Nəsrəddinin tarixi bir sima olduğunu ədd və Ağşəhərdəki türbəsini bir dəlil arayırlar.

Teymurləng və İldırım Bəyazid zamanıyla əlaqədar oldu­ğu­nu nəzərə alaraq, Molla Nəsrəddinin on beşinci əsri-miladinin əvvəl­lərində yaşadığı meydana çıxır. Halbuki qəbrinin üzə­rin­də yazı təzad təşkil eləyir. Yazı budur:

“Həza ət-türbə əl-mərhum əl-məğfur əl-möhtac ila rəhməti- rəbbihi əl-Ğəfur Nəsrəddin əfəndi ruhuna fatihə, 386.”¹⁾

Bizi inandırmaq istəyirlər ki, 386-nı tərsinə oxumalıymış: qə­­bir daşındakı rəqəm zarafat üçün tərs yazılmış imiş.¹

Türkiyədəki məlumatlara nəzərən Molla Nəsrəddin Ana­do­lu­­da Siv­rihasarda dünyaya gəlmiş, Ağşəhərdə vəfat etmişdir. Guya Ağ­şə­hər civarında bəzi qəsəbə və nahiyələrdə qazılıq yapmış, müdər­risliklə də məşğul olmuşdur.

Nə olursa-olsun, bu gün meydanda Molla Nəsrəddin adlı bir sima ətrafında bir çox lətifələr söylənməkdədir. Bu lətifələr ol qədər mərufdur ki, dünyanın bir çox dillərinə tərcümə olun­muş[dur].

Türk dilində ilk dəfə olaraq 1837-38-ci illərdə İstanbulda “Lətaifi-Nəsrəddin Xoca” ünvanlı [kitab] basılıb meydana çıx­mış[dır].

Şimal tatarları 1845-ci ildə basdırmışlar.²

Molla Nəsrəddinin məzhəkələri azəri ləhcəsinə çox son­ralar tərcümə olunmuş[dur]. 19..²⁾-cu ildə şair Abbas Müznibin farscadan tərcüməsi…………³⁾ ünvanlı Orucov mətbəəsində basılmış[dır]. Əl’an oxucularımıza təqdim etdiyimiz ikinci tə­bidir.

Əcnəbi tərcümələrinə gəldikdə “Lətaif”i müstəşriq Malov ilk dəfə olaraq fransızcaya tərcümə edib və ikinci dəfə 1859-cu ildə basıldığını bilirik.³

Yuxarıda zikr olunduğundan görünür ki, Molla Nəsrəddin bir Şərqdə deyil, bütün dünyada mərufdur. Yalnız bir iş var ki, Molla Azərbaycandakı kibi heç bir yerdə mənimsənilib sevil­mə­mişdir. Hər söz və söhbətimizdə “Molla Nəsrəddin demiş­kən” deyir, Mollanı xatırlayırıq. Hələ iyirmi ildən bəri davam etmədə olan “Molla Nəsrəddin” məcmuəsi nəfasət məzhəkəsi ilə tarixi Mollanı birə yüz məruf etdi. Xalqımız Mollanı o qədər sevir ki, onun azərbaycanlı oldu­ğunu belə ədd edir, Cəbrail qəzasında yaşadığını belə söy­ləyirlər. Orada bu gün “Molla Nəsrəddin gədiyi” adlı yer belə var.
Yusif Vəzir