Kasbiy psixologiya
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Temperamentlarning tiplari
|
71 TEMPERAMENTNING PSIXOLOGIK XARAKTERISTIKASI Oliy nerv faoliyatining tiplari Qo‘zg‘alish va tormozlanish nerv jarayonlarining xarakteristikasi Temperament turlari Kuchi bo‘yicha Muvozanati bo‘yicha Harakatlanishi bo‘yicha Kuchli Kuchli Muvozanatli Harakatchan Sangvinik To‘xtatib bo‘lmaydigan Kuchli Muvozanatsiz Harakatchan Xolerik Inert Kuchli Muvozanatli Kam harakatchan Flegmatik Kuchsiz Kuchsiz Muvozanatsiz Kam harakatchan Melanxolik Temperamentlarning tiplari “Temperament” termini antik davr fanining individual-psixologik farqlari tabiatiga bo‘lgan qarashlariga borib taqaladi. Qadimgi yunon tibbiyotining yirik vakili Gippokrat (er.ol.V asr) fikricha organizmning holati asosan “sharbat”larning, ya’ni, organizmda mavjud suyuqliklarning (qon, limfa, o‘t) miqdoriy nisbatiga bog‘liqdir. Bu sharbatlarning aralashtirilgandagi nisbati grekchasiga “krasis” (“go‘zal” ma’nosida) so‘zi bilan atalgan. Bir necha asr keyinroq ishlagan rimlik vrachlar bu tushunchani lotincha temperamentum so‘zi bilan ataganlar, “qismlarning tegishli nisbati” degan ma’noni bildiradi. Bundan “temperament” degan termin kelib chiqqan. Asta-sekin antik fanda odamlarning ruhiy xususiyati krasisga yoki temperamentga, organizmda asosiy “sharbat”lar aralashib ketgan nisbatga bog‘liq, degan fikr qaror topdi. Eramizdan ilgari II asrda yashagan rimlik anatom va vrach Galen birinchi bo‘lib temperamentlarning kengaytirilgan tasnifini berdi: u 13 turni o‘z ichiga qamrab oladi. Temperament turlari soni qadimgi tibbiyot vakillari tomonidan keyinchalik to‘rttaga qadar kamaytirildi. Ularning har biri qandaydir suyuqlikning boshqalardan ko‘pligi bilan ajralib turadi. 72 Organizmda suyuqliklarning aralashuvi (u qonning ko‘pligi bilan xarakterlanadi) sangvinik temperament deb ataldi (lotin tilidagi “sangvis”-qon so‘zidan); limfa ko‘p bo‘lganda flegmatik temperament (grekcha “flegma”- shilimshiq parda degani); sariq o‘tning ko‘payganini xolerik temperament (grek tilidagi “xole”-o‘t so‘zidan) va nihoyat, qora o‘t ko‘p bo‘lgan melanxolik temperament deb (grekcha “meloyna xole”-qora o‘t) ataladi. Antik fan yaratgan temperamentning organik asosi to‘g‘risidagi ta’limot hozir faqat tarixiy jihatdan qiziqish uyg‘otadi, xolos. Kishining temperamenti qanaqaligi haqidagi tasavvur odatda shu shaxs uchun xarakterli bo‘lgan ayrim psixologik xususiyatlar asosida vujudga keladi. Har bir kishining o‘z temperamenti bo‘ladi. Lekin har qaysi odamning temperamentlarida mana shunday individual tafovutlar bo‘lishi bilan birga, bu temperamentlarning umumiy, o‘xshash belgi va alomatlari ham bo‘ladi. Hamma xilma-xil temperamentlarni mana shunday umumiy belgilariga qarab ajratish, ya’ni klassifikatsiya qilish mumkin. Barcha temperamentlarni qadimdan to‘rt tipga: 1) xolerik, 2) sangvinik, 3) melanxolik va 4) flegmatik temperamentga ajratish rasm bo‘lgan. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|