Kasbiy psixologiya
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
temperament
- shaxs faoliyati va hulqining dinamik (o‘zgaruvchan) va emotsional-hissiy tomonlarini xarakterlovchi individual xususiyatlar majmuidir. Temperament - insonning turli vaziyatlarda narsa, hodisa, holat va insonlarning hatti-harakatlariga nisbatan reaksiyasini tushuntirib beruvchi xususiyatlari majmuidir. Temperament xususiyatlari shaxsning ichki - biologik, psixofiziologik tuzilmasi bilan bevosita bog‘liq bo‘lib, ularning namoyon bo‘lishi uning aniq bir vaziyatlarga munosabatini, ekstremal vaziyatlarda o‘zini qanday tutishini belgilab beradi. Masalan, inson turli vaziyatlarda o‘zini turlicha tutadi: talabalar safiga qabul qilinganligi to‘g‘risidagi axborotni eshitgan bolaning o‘zini tutishi, yoki hayotning og‘ir sinovlari (yaqin kishisining o‘limi, ishdan haydalishi, do‘stining xoinligi kabi) paytida odam beixtiyor namoyon qiladigan reaktsiyalari uning temperamentidan kelib chiqadi. Shuning uchun ham ikkala vaziyatni ham kimdir og‘ir - bosiqlik bilan, boshqasi esa o‘zini yo‘qotgudek darajada his - hayajon bilan boshdan kechiradi. Shuning uchun ham temperamentning shaxs shakllanishi va ijtimoiy muhitda o‘ziga xos mavqeini egallashidagi ahamiyati juda katta. Temperamental xususiyatlar aslida tug‘ma hisoblansa-da, shaxsga bevosita aloqador va anglanadigan bo‘lgani uchun ham ma’lum ma’noda o‘zgarib boradi. Shuning uchun ham tug‘ilgan chog‘ida sangvinikka o‘xshash harakatlar namoyon qilgan bolani umrining oxirigacha faqat shundayligicha qoladi, deb bo‘lmaydi. Temperament lotincha «temperamentum» degan so‘zdan olingan bo‘lib, uning ma’nosi «aralashma» demakdir. 70 Temperament deganda biz, odatda, kishining tabiiy tug‘ma xususiyatlari bilan bog‘liq bo‘lgan individual xususiyatlarini tushunamiz. I.P.Pavlov temperamentni quyidagicha ta’riflaydi. «Har bir ayrim kishining va shuningdek, har bir ayrim hayvonning ham eng umumiy xarakteristikasidir, har bir individning butun faoliyatlariga muayyan qiyofa beradigan nerv sistemasining asosiy xarakteristikasidir». (Polnoe sobranie sochineniy, III tom, 2-kitob, 103-bet). Temperament, psixologik jihatdan olganda, kishidagi hissiyotning qo‘zg‘alishlarida va kishidagi umumiy harakatchanlikda ko‘rinadigan individual xususiyatdir. Har qaysi kishidagi hissiyotning qo‘zg‘alish tezligi, kuchi va barqarorligi har xil bo‘ladi. Bir xil odamlarning hissiyoti tez, kuchli qo‘zg‘aladi va barqaror bo‘ladi. Ba’zi kishilarda esa bunday qo‘zg‘alish sust, zaif bo‘lib, uzoqqa bormaydi. Temperamentning bunday xususiyatlari kishidagi hissiyotning qo‘zg‘alishlari bilan birga, organizmning atrofdagi muhit ta’siriga javoban ko‘rsatadigan ixtiyorsiz reaksiyalarida ayniqsa yaqqol ko‘rinadi. Bu xususiyatlar tashqi tomondan kishining mimikalarida, pantomimikalarida, har xil beixtiyor ish- harakat va imo-ishoralarida ko‘rinib turadi. Kishi hissiyotining bunday qo‘zg‘aluvchanlik xususiyatlari diqqatning kuchi va barqarorligida, iroda sifatlarida, aqliy jarayonlar, jumladan, nutq tezligida aks etadi. Mana shunday ixtiyorsiz faollikning qanday yuz berishiga qarab, bir xil odamlarni «tez», «betoqat», «serg‘ayrat», «jo‘shqin» deymiz. Ba’zilarini esa «sustkash», «lapashang» va hokazolar deb yuritamiz. Bu xildagi individual xususiyatlardan kishining temperamenti (mijozi) tarkib topadi. Ayrim temperamentlarning alomatlari kishining bolalik chog‘larida yaqqol namoyon bo‘ladi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|