MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yenilikçi və qərbçi M.F.Axundzadə.
|
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
102 102 nadanlığın baiskarı kimi İslam dinini və mühafizəkar milli adət- ənənələri görmüşlər.
Azərbaycan türkləri arasında ilk dəfə Mirzə Fətəli Axundzadə müdafiə etmiş və kosmopolitizmə yuvarlanmışdır. İslam dinini xurafat və mövhumat kimi dəyərləndirən, Türk mədəniyyətinə və Türk tarixinə əsasən aşağılayıcı gözlə baxan Axundzadə nicat yolunu faktiki ümümbəşəri ideya hesab etdiyi Avropa demokratiyasında və Hind-Avropa nəzəriyyəsində görmüşdü. Bu mənada, Avropa fəlsəfəsindən, demokratiyasından hərarətlə bəhs edən, Sasanilər dövrünü qızıl dövr adlandıran Axundzadənin Türk-İslam mədəniyyətinə və tarixinə isə əsasən, daha çox gerilik və barbarlıq kimi yanaşmasını təsadüfi saymaq yanlışlıq olardı.
Çünki Axundzadənin Rus-Avropa-Qərb-Sasani-Fars-Zər- düştizm sevgisi genetik-qan yaddaşının oyanmasından çox şüurunda baş verən dəyişikliklərin nəticəsi idi. Mütərəqqi hadisə kimi görünən «əlifba islahatı» (ilk baxışda mütərəqqi mahiyyət daşıyan ərəb əlifbasında ya dəyişikliklərin edilməsi, ya da latın əlifbasına keçilməsi ideyası müsəlman-türk birliyini parçala- mağa yönəlmişdir), «din islahatı» ideyaları altında əslində əsasən «İslam birliyi»nin, müəyyən qədər isə türk ruhunun zədə- lənməsinə yönəlmişdir. Hər iki məsələdə əsas məqsəd ortaq əlifbanı və ortaq İslam-Türk mədəniyyətini parçalamaq idi. Bu səbəbdəndir ki, M.F.Axundzadənin, M.A.Şahtaxtlının «əlifba və din islahatları», Mizə Kazım bəyin «dil islahatı» Rus-Avropa alimləri tərəfindən rəğbətlə qarşılanmış və onlara lazımı dəstəklər verilmişdir. Vaxtilə Əli bəy Hüseynzadə bu «islahat- lar»ın antislam, antitürk mahiyyətini görərək bildirmişdir ki, «əlifba islahatı»nın (Buna «din islahatı»nı da əlavə etmək |