MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 105
etməkdə haqlı olsa da, ancaq dövrünün antiislam, antitürk ruhlu rus, fars, erməni ideoloqlarının təsiri altında İslam dini ilə bağlı həqiqətəuyğun olmayan mülahizələr irəli sürməklə doğru etməmişdir. Bu isə Axundzadənin dini şüurda etmək istədiyi yeniləşmələri yarımçıq qoymuşdu. Başqa sözlə, o, dini dünya- görüşdə yeniləşmənin aparılmasının vacibliyini doğru müəyyən- ləşdirsə də (din dövlətdən ayrı olmalıdır və s.), ancaq ümumi- likdə müsəlman dünyasının bütün problemlərini yalnız İslam dini ilə bağlamaqla ciddi yanlışlıqlara yol vermişdi. Özəlliklə, onun dövrünün antiislam, antitürk ruhlu rus, fars, erməni ideoloqlarının təsiri altında olması Axundzadəni sözün həqiqi mənasında Şərqin Lüteri, Russosu olmağa imkan vermədi. Doğrudur, Axundzadənin özündən əvvəlki mütəfəkkirlər- dən fərqli olaraq İslam-Türk mədəniyyətindən çox Rus-Avropa- Qərb mədəniyyətini önə çəkməsi o dövr üçün bütövlükdə yenilik idi. Çünki Axundzadəyə qədər Şərq-İslam, o cümlədən, Azərbaycan türk mütəfəkkirlərinin (Füzuli, Nəsimi və b.) dünyagörüşlərində əsasən İslam-Türk və bunların əsasında Şərq mədəniyyəti üstünlük təşkil edirdi. Onlar həmişə klassik Şərq- İslam-Türk mədəniyyətinə əsaslanmış, ancaq yeri gəldikcə Qərb mədəniyyətinə də müraciət etmişlər. Sadəcə, onların dünyagörüşündə Qərb mədəniyyətinin ideallaşdırılmasına və İslam-Türk mədəniyyətinin inkarına demək olar ki, rast gəlinmir. Qeyd edək ki, İslam-Türk-Şərq mədəniyyətinin tənəzzülü, Rus-Qərb-Avropa-Xristian mədəniyyətinin tərəqqi dövründə olmasını M.F.Axundzadədən öncə A.A.Bakıxanov və M.Ş.Vazeh də görmüşdür. Xüsusilə, Mirzə Şəfi Vazehdə dinə radikal münasibətin bəzi cizgiləri özünü büruzə vermişdir [223 a ,
başında da Axundzadə gəlir. Azundzadə iddia edirdi ki, müəllimi |