MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

         

Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)

 

152 

152 

yeni  bir    məfkurədən  çıxış  edən  əsas  siyasi  qüvvə  milli 

demokratlar olmuşdur. Həmin dövrün özündə M.Ə.Rəsulzadə 

«millətçi  demokratlar»ın  digər  cərəyanlardan,  xüsusilə 

«sosialistlər»dən  fərqini  belə  izah  etmişdi:  ««Sosialistlər»lə 

bizim  fərqimiz  bundadır  ki,  onlar  beynəlmiləlçidirlər,  biz  isə 

demokratik millətçi. Millətçi  demokratlığın  nə qədər camaata 

faydalı,  zamanın  tələbinə  müvafiq  olduğunu  Qafqaz 

təcrübəsilə  göstərərək,  isbat  edərək  göstərə  bilərəm  ki, 

məsələn,  gürcü  sosial-demokratiyası  camaata  nicat  vermək 

üçün nasional-demokratlıq üsulundan başqa bir çarə tapmadı» 

[34, 260]. 

Beləliklə,  20-ci  əsrin  əvvəllərində  Milli  məfkurənin 

formalaşması  istiqamətində  irəli  sürülən  ideyaları  və  onların 

tanınmış  nümayəndələrinin  mülahizələrini  ümumiləşdirərək 

hesab  edirik  ki,  bu  üç  böyük  şəxsiyyətin  –  Ə.Ağaoğlu, 

Ə.Hüseynzadə  və  Ə.Topçubaşının  timsalında  və  onların  irəli 

sürdükləri  ideyalar  ümumi,  hətta  bəzən  qeyri-müəyyən 

mahiyyət  daşısa  da  milli  ideyanın  müəyyənləşməsi 

baxımından  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  etmişdir.  Belə  ki, 

Ə.Ağaoğlu  «islam  millətçiliyi»  adı  altında  bütün  müsəlman 

xalqlarının  ən  azı  mənəvi-ideoloji  birliyinə,  Ə.Hüseynzadə 

islam-türk birliyinin vəhdəti şəklində «osmanlı türkçülüyü»nə, 

Ə.Topçubaşı  isə  eyni  ideyalarla,  ancaq  daha  çox  liberal-

demokratik  dəyərlərlə  bütün  Rusiya  müsəlmanlarının-

türklərinin,  o  cümlədən  müəyyən  qədər  də  Azərbaycan 

türklərinin  birliyinə  çalışmaqla  Azərbaycan  türkçülüyü 

ideyasının  –  azərbayançılığın  yaranmasında  mühüm  rol 

oynamışlar. 

Ə.Cəfəroğlu  da  qeyd  edir  ki,  1-ci  rus  inqilabı  (1905) 

Azərbaycan türklərinin milli özünüdərk prosesində mühüm rol 

---