MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

            Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 

153 

oynamış  və  millətin  həyatında  əsas  mərhələyə  daxil 

olunmuşdur.  Milli  oyanışın  inkişafında  isə  milli  mətbuatın 

aparıcı  qüvvəsi  olan  «Həyat»,  «İrşad»  və  «Füyuzat»  kimi 

qəzet-jurnallarda  milli,  islami  və  bəşəri  yazılarla  çıxış  edən 

Ə.Ağaoğlu  və  Ə.Hüseynzadə  olmuşdur  [87

a

, 

XIII]. 

Ə.Cəfəroğlunun  fikrinə  görə,  onlar  mətbuatda  milli  fikirin 

inkişafına xidmət etməklə yanaşı, işini ehtiyatlı tutaraq tədrici 

təkamül  yolu  ilə  getməyə  daha  çox  üstünlük  vermişlər.  Belə 

ki,  milli  ideya  onlar  tərəfindən  mətbuatda  müəyyən  üsul  və 

sistemə  tabe  tutulmadan  daha  çox  rəmz  və  işarələrlə  ifadə 

olunmuşdur:  «Bu  iki  azəri-türk  ziyalısı  dövrün  münəvvər  və 

milliyyətpəvər zümrəsinin fikirlərini öz mətbuatları vasitəsilə 

yayarkən,  cəhalət  və  təəssübkeşliyin  milli  inkişaf  və  istiqlal 

ideyası  önündə  böyük  maneə  olacağını  açıq  şəkildə 

görürdülər. Onlar milli varlığın təsdiqi yolundakı mübarizədə 

yeni  bir  cığır  açdılar  və  milli  mədəniyyət  üçün  yorulmadan 

çalışdılar»  [63,  235].    Ə.Cəfəroğlu  daha  sonra  qeyd  edir  ki, 

ümumilikdə  1-ci  rus  inqilabı  Azərbaycanın  həm  mədəni 

tərəqqisi  və  milli  ədəbiyyatının  inkişafı,  həm  də  milli 

məfkurənin  formalaşması  baxımından  böyük  bir  mərhələnin 

başlanğıcı  olmuşdur:  «Bu  tarixdən  etibarən  nisbətən  daha 

geniş nəfəs almaq imkanı qazanan Azərbaycan türkləri siyasi 

və  məfkurəvi  təşkilatlanma  istiqamətində  olduğu  kimi,  milli 

ədəbiyyat,  teatr,  musiqi,  mətbuat  və  maarif  sahələrində  də 

böyük addımlar atmaq imkanı əldə etmişdilər» [63, 149].  

Milli  ideologiyanın  formalaşması  məsələsinə  kompleks 

şəkildə  yanaşaraq  hesab  edirik  ki,  1900-1910-cu  ilərdə 

Ə.Ağaoğlu  («islam  millətçiliyi»),  Ə.Hüseynzadə  («osmanlı 

türkçülüyü»),  Ə.Topçubaşı  (Rusiya  türklərinin  milli-mədəni 

birliyi)  və  M.Ə.Rəsulzadə  (milli  inqilabçılıq)  kimi  milli 

---