MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

            Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 

161 

düşünüş  sistemindən  qurtularaq  milli  kültür  sisteminə  doğru 

böyük  bir  devrim  yapır.  Milliyyət,  türklük  davası  istəyilə 

yaradılan  qəzetlərdən  («Açıq  söz»)  başqa  milliyyət  prinsipi, 

türk birliyi ideyası ilə qurulan siyasi bir partiya yaranır: Türk 

Federalist  Müsavat  Xalq  Partiyası.  «Açıq  söz»lə  «Müsavat 

Partiyası»nın  siyasi  bir  ideologiya  kimi  düşüncələrə  yeritdiyi 

türkçülük  1917-ci  il  devrimindən  sonra  gələn  illərin 

ürünüdür» [189, 54].  

Əlbəttə,  bu  o  demək  deyildir  ki,  türkçülük  ideyası 

Türkiyədən  Azərbaycana  ixrac  olunmuşdur.  Yuxarıda  da 

dəfələrlə qeyd etdiyimiz kimi, türkçülük bütün türk ölkələrin-

də,  o  cümlədən  Azərbaycan  və  Türkiyədə  eyni  zamanda 

yaranmış 

və 

inkişaf 

etmişdir. 

Hətta, 

yeni 

dövr 

tədqiqatçılarından  Yaşar  Qarayev,  Aydın  Balayev,  Rasim 

Mirzə  və  başqaları  qeyd  edirlər  ki,  türkçülük  şüuru  öncə  çar 

Rusiyasının  türk  xalqları  arasında  yaranmış,  siyasi 

türkçülüyün  əsasların  isə  «Həyat»  və  «Füyuzat»da 

Azərbaycan  türklərindən  Ə.Hüseynzadə  işləyib  hazırlamışdır 

[127,  363-364;  51,  17-18;  158,  33].  Y.Qarayev  yazır: 

«Azərbaycanda milli bir ideologiya səviyyəsində türkçülüyün 

ilk  dəfə  hərəkətə  gəldiyi  qatarın  sükanı  arxasında  hamıdan 

əvvəl 

Əli 

bəyi 

görürük» 

[127, 

276]. 

Türkiyə 

tədqiqatçılarından  M.Ertuğrul  Düzdağ  da  hesab  edir  ki, 

Osmanlı dönəmində türkçülük cərəyanının yaranmasında «çar 

Rusiyası  idarəsindəki  Türk  diyarlarından  gəlmiş  fikir  və 

hərəkat adamlarının təsiri olmuşdu» [237, 18]. 

1910-cu  illərdə  Türkiyədə  mövcud  olan  milli 

cərəyanların kökünün eyni zamanda, çar Rusiyası, o cümlədən 

Azərbaycanla  bağlı  olmasını  vaxtilə  M.Ə.Rəsulzadə, 

Z.Gökalp, Y.Akçuraoğlu, M.B.Məmmədzadə, Ə.Cəfəroğlu və 

---