MahirəNərimanqızı

1.3.

 

Azərbaycan milli ideyasının – azərbaycançı-

lığın yaranması  

 

Azərbaycan  türkçülüyü  ideyasının,  indiki  anlamda 

azərbaycançılığın  yaranmasında  1910-cu  illərdə  dünyada  və 

Qafqazda baş verən mühüm hadisələr (Balkan müharibəsi, 1-

---

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

         

Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)

 

158 

158 

ci Dünya müharibəsi, 2-ci Rusiya burjua inqilabı və s.) və bir 

sıra  digər  amillər  (milli  özünüdərk,  inqilabi  ideyaların 

güclənməsi,  çar  Rusiyasının  əsarəti  altında  olan  müxtəlif 

xalqların azadlıq hərəkatı və s.) mühüm rol oynadı. Məhz bu 

tarixi  olayların  və  milli  azadlıq  hərəkatlarının  təsiri  altında 

Azərbaycandakı  milli  ruhlu  islamçılar-türkçülər,  liberallar, 

inqilabçılar vahid əqidə ətrafında birləşərək milli və müstəqil 

taktika  yürütməyə  başladılar.  Bu  dövrdəki  hadisələrin  gedişi 

isə  ideya  baxımdan  milli  liberalların  və  türkçülərin,  taktika 

baxımından  isə  milli  inqilabçıların  düzgün  yol  tutduğunu 

təsdiq  etmişdi.  M.B.Məmmədzadə  yazırdı:  ««İttiifaqçılar»ın 

liberal millətçilik taktikası məğlubiyyətə uğramışdı. Hadisələr 

inqilabçı  millətçilərə  haqq  verirdi.  Türklər  milli  haqlarını, 

milli  varlıqlarını  savaşda  qazana  biləcəklərdi.  İnqilabi 

taktikanı  seçən  millətçilər  ideoloji  baxımdan  ittifaqçıların 

milli  məsələdəki  ideologiyasından  fərqli  bir  ideologiya 

izləmirdilər. Onlar inanırdılar ki, çarizm yıxılmadıqca, türklər 

digər əsir millətlərlə birlikdə siyasi haqq və hürriyyətə malik 

olmadıqca bu proqramın tətbiqi qeyri-mümkündür» [154, 36].  

M.Ə.Rəsulzadə də bu məsələ ilə bağlı qeyd  edirdi  ki, 

əvvəllər  türk  ziyalıları  rus  inqilabçıları  və  rus  liberalistləri 

arasında  gedən  mübarizədə  dolayısıyla  iştirak  etsələr  də, 

sonralar  milli  ideyasını  irəli  sürdülər:  «1910-cu  ilə  kimi  rus 

liberalizmi ilə rus sosializmi arasında seçim qovğası ilə keçən 

siyasi  yaşam  bu  çağdan  etibarən  Qafqaz  türklərində  yeni  bir 

səhifəyə  girir,  üçüncü  müstəqil  bir  siyasi  düşüncə  axını  ilə 

yeni qurum  çalışmaları  başlayır, bu da milli  demokratizm  və 

milli  devrim  ideologiyasıdır.  …Bu  ideologiya  birinci  olaraq 

Qafqaz  türklərinin  siyasi  gələcəyini  Rusiyadan  ayrı 

---