MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

            Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 

159 

düşünmüşdür. Bu ün (şərəf – F.Ə.) isə türkçülüyündür» [189, 

55].  

Qeyd edək ki, milli ruhlu ziyalıların 1911-ci ildə milli-

ideoloji  partiyalarını  («Müsavat»ı)  yaratmaları  və  etnik 

türkçülüyü  –  azərbaycançılığı  bir  doktrina  halına  gətirmələri 

milli-demokratik  məfkurənin  formalaşmasında  həlledici  rol 

oynamışdı.  Onu  da  qeyd  etməliyik  ki,  «Müsavat»  ilk 

dövrlərdə  (1911-1913),  zamanın  hakim  zehniyyəti,  yəni 

«islam  millətçiliyi»  şüarı  altında  fəaliyyət  göstərmiş  və  ilk 

proqramında  da  İslam  və  sosial  bərbarəlik  ruhu  əsas  yer 

tutmuşdur  [226,  29].  Ancaq  M.B.Məmmədzadənin  də  qeyd 

etdiyi  kimi,  «Müsavat»  «islam  millətçiliyi»  ideologiyasına 

qapanıb  qalmamış,  «Azərbaycan  cəmiyyəti  ilə  birgə  dinamik 

təkamül  yolu  keçmiş  və  Azərbaycan  cəmiyyətinin  milli 

şüurunu  tənzim  və  idarə  etməklə  onu  özü  ilə  birlikdə 

millətçiliyə,  türk  millətçiliyinə  və  Azərbaycan  istiqlalçılığına 

qovuşdurmuşdur»  [154,  42].  «Müsavat»ın  yalnız  islamçı 

deyil, həm də türkçü, yenilikçi və istiqlalçı bir partiya olması 

M.Ə.Rəsulzadənin 1913-cü ildə İstanbuldan Bakıya dönüşün-

dən sonra baş vermişdi. 

1910-cu  illərdə  millətə  verilən  yeni  tərifdə  etnik 

mənsubiyyət,  dil  və  mədəniyyətə  üstünlük  verilməsi  İslam 

ümmətçiliyindən  etnik-milli  türkçülüyə  keçiddə  mühüm  rol 

oynamışdı.  Bu  yöndə  Ə.Hüseynzadənin  «Füyuzat»ından 

sonra,  «Türk  Yurdu»nda  Y.Akçuraoğlu  və  Z.Gökalpın  

milliyyətçi və türkçülük baxışları Azərbaycan türk aydınlarına 

mühüm təsir göstərmişdi. 1912-1913-cü illərdə «Türk yurdu» 

jurnalında  dərc  etdirdiyi  «Türkləşmək,  islamlaşmaq  və 

müasirləşmək» başlıqlı silsilə məqalələrində Z.Gökalp yazırdı 

ki,  Türkiyədə  üç  fikir  cərəyanı  var:  müasirləşmək, 

---