MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 55
bütün «İttihadi-İslam» tərəfdarlarını deyil, yalnız onun mötədil- orta mövqedən çıxış edən «ağıllı ünsürlər»ini nəzərdə tutmuşdu. Bunu sonralar Ə.Ağaoğlunun «panislamizm» anlayışına dəyişən münasibəti də göstərir. O, sonralar bu anlayış ətrafında Avropa, o cümlədən Rusiya millətçilərinin yaratdığı mənfi obrazı aradan qaldırmaq üçün qeyd edirdi ki, «müsəlmanlar qardaşdırlar» prinsipini irəli sürən İslam dini müsəlmanlar arasında qardaşlığa, ittifaqa və ittihada əsaslanır: «Fəqət bu ittihad və ittifaqımız avropalıların ixtirası və onları təqlid yolu ilə Rusiya erməni- lərinin də istilah etdikləri «panislamizm» deyildir. Yəni bizim «ittihadımız» slavyan milləti arasında mövcud olan «panslavizm» fikri kimi ümumislamları da bir dövlətə ilhaq etmək və yaxud bir nöqtəyə ictima edərək, aləmi-xristianiyyəyə qarşı qiyam etmək fikri deyildir» [7]. Hətta, Ağaoğlu qeyd edirdi ki, müsəlmanlar arasında belə bir əsaslı fikir və ictimai mərkəz olardısa da, bu məsləkə xidmət etməklə iftixar edərdi. Bu baxımdan, o, müsəlmanların bir xəyaldan ibarət bulunan «panislamizm» fikrini bir kənara qoyub, heç olmazsa İslam dininin qanunlarına əməl etməyə çağırırdı. M.B.Məmmədzadə, M.Ə.Rəsulzadə, və H.Baykaranın mülahizələrinə görə, Azərbaycan türkləri arasında ilk dəfə Ə.Ağaoğlu islamçılığa daha çox üstünlük vermiş, geniş və dərin, nəzəri şəkildə «İslam millətçiliyi»ni təbliğ etmişdir. Onların fikrincə, 1900-1910-cu illərdə Ağaoğlu bir müsəlman ziyalısı kimi əsasən, İslamda islahatlar aparmaqla müsəlman millətlərinin tənəzzüldən qurtarıb tərəqqisinə və yüksəlişinə çalışmışdır [52, 112; 154, 40-41]. Bu isə o anlama gəlir ki, M.Ə.Rəsulzadənin təbrincə desək, həmin dövrdə «milliyyət- pərvərliyin ən adlı-sanlı mürşidləri, başda Ağaoğlu Əhməd bəy olmaqla, islamçılıqla türkçülüyü çox da ayırmır, türklük namına |