Мавзу: Бадиий асар тахлили ва унга қўйилган талаблар
Boshlang'ich sinflarda qush va hayvonlarni tasvirini ishlash
Yüklə 1,09 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2. Boshlang'ich sinflarda qush va hayvonlarni tasvirini ishlash.
Boshlang'ich sinf o'quvchilari tasviriy san'at darslarida san'at olamiga kirib kelar ekan, ular avvalo borliqni, Ona tabiatni xis qilishni o' rganadilar. Bu yoshdagi bolalarning tassavur va hayolot olami juda ham o'ziga xos bo'ladi. Ular kattalar singari turli bahonalarni o'ylab topmaydilar, aksincha har bir topshiriqqa chin ko'ngildan yondoshadilar. Ularga to'g'ri tushuntirish va amalda ko'rsatib berish lozim bo'ladi. Ular o'zbek xalq ertaklari, xalq og'zaki ijodi qahramonlarining obrazlarini rassom asarlari, kitob illyustratsiyalari orqali tanishib chiqqanlaridan keyin o'zlarining ham tassavvuridagi hosil bo'lgan siymolarni qog'ozga tushirishga harakat qiladilar. Odatda boshlang'ich sinf o'quvchilari laylak, turna, o'rdak, qaldirg'och, kabutar kabi qushlar bilan bir qatorda ot, eshak, sigir, it, mushuk kabi uy hayvonlarini hamda tulki, bogri, chiya bo'ri, sher, yo'lbars singari yovvoyi hayvonlar tasvirini ertak qahramonlari siymosida, ya'ni —yaxshi” va —yomon” deb tasavvur qiladilar va tasvirlaydilar. Chunki, boshlang'ich sinf o'quvchilari maktabgacha ta'lim muassasalarida asosan ertak eshitib katta bo'lish bilan birgalikda ertak qahramonlari tasvirini ham ishlash bilan birgalikda plastilin yordamida yasaydi. Qolaversa, boshlang'ich sinf o'quvchilari alifboni o'rganish jarayonida ham har bir harfni ma'lum bir hayvon ko'rinishida eslab qoladilar. Jumladan, —b" harfini —bo'ri", —y" harfini —yo'lbars", —t" harfini tulki kabilarni bunga misol qilib keltirish mumkin bo'ladi. Bu esa o'z navbatida o'quvchilarning tasavvur olamini boyishiga olib keladi. Natura asosida ishlash tasviriy san'atning asosi bo'lganligi bois o'quvchilar qush va hayvonlar tasvirini ham natura asosida ishlashlari kerak bo'ladi.
Qushni tasvirlash usuli. Qush va hayvonlar rasmini jonli naturadan chizishga o'tishdan oldin ularning qotirmasi (tulum)da mashq qilish kerak. Chunki, doimiy harakatda yuradigan hayvonlar va samoda parvoz qilib yuradigan qushlar tasvirini ishlash boshlang'ich sinf o'quvchilari uchun ancha murakkablik qiladi. Qimirlamay turadigan qush va hayvonlar tulumi esa bolalar uchun ancha qiziqarli hisoblanadi. Bunday mashg'ulotlar o'quvchilarni hayvonot olamining xarakterli shakllari bilan tanishtiradi, yaxlit ko'ra olish qobiliyatini o'stiradi.
Turli qushlarning tuzilishi.
ئرب
1 Л
آنهحينت ب ٠ د,
م م
ربك مي
Yovvoyi qushlarni chizish usuli. Modelning umumiy shaklini, unga taalluqli xarakterlarni tez ilg'ab olishga harakat qilish kerak. Ishni boshlashdan oldin tasvirlanuvchi hayvon yoki qush skeleti tuzilish xususiyatlari bilan tanishish maqsadga muvofiq bo'lib, bu keyingi ishni ongli ravishda bajarish, hamma vaqt tashqi qatlam ostidagi skelet suyaklarini his etishga imkon yaratadi. Qo'llanmada qush va hayvonlarning bir qator skelet asoslari, rassomlar, talabalar tomonidan bajarilgan ishlardan namunalar keltirilgan. O'qituvchi - rassom uchun muhim bo'lgan sinf doskasida rasm ishlash ko'nikmasini hosil qilish uchun qush va hayvonlar qotirmasi yuzasini bo'yashda tus munosabatlarini va modelni yoritish sharoitlarini hisobga olmay, xomaki rasmlar bajarilishi tavsiya qilinadi.
Qushlarni turli holatdagi tasvirini ishlash. Hayvon yoki qush shakli togrisida to'liq tasavvurga ega bo'lish uchun turli burilishlarda qo'yilgan qotirmalarning o'ziga qarab, so'ng xotira va tasavvur asosida
xomaki rasmlar bajarish kerak. Hayvon va qushlar qotirmasi asosida tasvirlar bajarishda ma'lum tajribaga ega bo'lib, keyin jonli naturadan rasmlar bajarishga o'tish mumkin. Hayvon va qushlarni turli holatlarda diqqat bilan kuzatish ularning gavdasi, harakatlari aniqligi tufayli tomoshabinda kuchli taassurot qoldiradi. Mahorat bilan bajarilgan ishlarni ko'rganda chizuvchi rassomlarning natura ustida ishlash hamda ko'ruv xotirasi kuchi boyligiga guvoh bo'lamiz. Ularning tasvirlanayotgan qush va hayvonlarga xos xarakterli xususiyatlarni va plastikani chuqur bilishlari ko'rinib turadi. Rassom qush va hayvonlarni chizishda o'z oldiga dastlab umumiy shakllarni aniqlashni, keyinchalik esa shaklning xarakterli chiziqlarini aniqlashtirib ifodalash vazifasini qo'yish kerak. Qush va hayvonlar muntazam harakatda bo' lganligi bois xomaki rasmlar bir necha variantda ularning o'ziga qarab chiziladi. Keyin muvaffaqiyatli chiqqan ish keyingi ijodiy faoliyat uchun qabul qilinadi. Mashhur animalist rassom V.A.Vatagin o'zining —Hayvonlar tasviri” kitobida qush va hayvonlar xomaki rasmini ishlashda quyidagi usulni qo'llashni taklif qiladi: —Siz, masalan, o'tirgan quyonni chizyapsiz, u holatini o'zgartiradi, siz uni chizib olishga ulgurmadingiz. Rasmni tugatmay qoldiring va darhol quyon qabul qilgan ikkinchi holatni chiza boshlang, so'ng uchinchisini va h.z. Sizda bir hayvonning turli holatlardagi va turli darajadagi bir guruh rasmlari zaxirasi hosil bo'ladi. Hayvonlar hayvonot bog'i sharoitida chegaralangan harakatlarga ega bo'lib, ko'pincha bir xil holatlarni takrorlashadi. Chizuvchi tugatilmagan holatlarga qaytib, ularni nihoyasiga yetkazish imkoniga ega". Sokin holatdagi hayvonlarning xomaki rasmini ishlashda shaklni aniqlovchi asosiy yorug' - soya munosabatlarini ifodalash mumkin. O'quv topshiriqlarida qush va hayvonlarning qoralamalarini bajarish ko'zda tutilgan. Vazifani bajarishdan ko'zlangan asosiy maqsad qushlar va hayvonlarning umumiy ko'rinishi va ularning asosiy xarakterli holati, harakatlarini tasvirlashdir.
Hayvonlarning harakatlari odam harakatlari singari turli-tumandir. Lekin qush va hayvonlarni naturachi kabi ma'lum bir holatda turishga majbur qilib bo'lmaydi. Shu sababli rassom - pedagogning qush va hayvonlar anatomiyasini yaxshi bilishi naturaning umumiy holatini tez ilg'ab olishga yordam beradi. Qush va hayvonlarning ١ ي
قيزمع ل
xomaki rasmini bajarish talabalarda ko'pgina foydali malakalarni, jumladan naturani kuzatgan holda grafik vositalar yordamida tez va malakali rasm chizishni shakllantiradi. Biror qushni chizishdan oldin o'qituvchi o'quvchilarga uni kuzatishni tasviya qiladi va uni gavda tuzilishi, bosh qismi nisbati qanday ekanligini, tumshug'i qaysi shaklda, u qanday harakatlanadi, uchadi?-kabi savollar bilan murojaat qiladi. Qushlar tez harakatlanuvchi bo'lganligi sababli ularning tulumidan foydalanish mumkin. Masalan, qarg'a qanday chiziladi? Biz quyida uni chizish bosqichlarini keltiramiz. Qarg'aning bosh qismi katta, gavdaga birlashib ketgan, o'rtacha kattalikda tumshuq, uzun dum va qanotlardan tashkil topgan. U o'zi qo'ngan butaga oyog'ini qattiq bosib, panjalari bilan qisib turibdi. Bosh qismi xuddi allaqanday ovozni eshitayotgandek diqqat bilan burilgan. Bosh qismi cho'ziq sharsimon, qorin qismi tuxum shaklida. Yuqoridagilarga asoslanib, bosh shakli va gavdani o'zaro nisbatlarini saqlagan holda belgilab olamiz. Bosh, gavda, dum holatlariga qarab, taxminiy o'q chizig'ini o'tkazamiz. Tumshuq o'rtasidan chiziqni, dum uzunligini va uning gavdaga nisbatan o'lchamini belgilab olamiz. Nisbatlar togriligini yana bir bor tekshirib, belgilangan shakllarni aniq chizamiz. Ko'krak qafasi, qanotlarni chizib olamiz. Oyoqlar shaklini aniqlaymiz. Panjalar to'rtta: uchtasi oldinda, biri orqaga qayrilgan. Har bir panjada uzun tirnoq. Shundan so'ng tumshuq, ko'z rasmini chizamiz. Chiziq, shtrixlar vositasida xarakterli joylarni beramiz. Eng asosiysi esa boshlang'ich sinflarda mutaxasis bo'lmagan o'qituvchi tasviriy san'at darsini o'qitadi. Ya'ni, boshlang'ich sinf o'qituvchisini o'zi tasviriy san'at mashg'ulotlarini olib boradi. Hozirda boshlang'ich ta'lim yo'nalishida tasviriy san'at metodikasi o'qitlmaydiku, u qanday qilib bu fandan mashg'ulot olib boradi? Mutaxasis bo'lmagan boshlang'ich sinf o'qituvchisi yuqorida aytilgan tasvirlash uslublarini o'zi egallamay turib o'quvchilarga qanday qilib o'rgatadi? - degan haqli savolga olib keladi. Halqimizda —chumchuq so'ysa ham qassob so'ysin!”-degan naql
bejiz aytilmaganligini ta'lim tizimiga mas'ul kishilar unutgan bo'lsa! Bizningcha boshlang'ich sinflarda tasviriy san'at darslarini mutaxasis o'qituvchi o'tishi maqsadga muvofiq bo'ladi. SHundagina o' quvchi-yoshlarni tasviriy san'atga bo'lgan qiziqishlarini oshirish mumkin.
|