Mavzu: byudjet hisobining schyotlar tizimi va ikkiyoqlama yozuv

chizma. Schyotning umumiy ko’rinishi.

Tashqi ko’rinishi bo’yicha schyotlar ikki ustundan iborat bo’lgan jadval shaklida bo’ladi. Schyotning nomi jadvalning yuqori qismida yoziladi. Ushbu jadvalning chap qismi ―Debet‖ (D-t), o’ng qismi
―Kredit‖ (K-T) deb ataladi. ―Debet‖ va ―Kredit‖ so’zlari buxgalteriya hisobiga uning rivojlanish davri boshlanishida kiritilgan bo’lib, bu so’zlar
XII asrlarda sotuvchi va bankir o’rtasidagi hisob-kitob hamda kredit munosabatlarini aks ettirgan.
―Debet‖ so’zi lotincha bo’lib ―u qarzdor‖, ―Kredit‖ so’zi esa
―ishondi‖ degan ma‘noni bildiradi.
Schyotlarda mol-mulk va uning manbasining hisobot davri boshi hamda oxiridagi holati aks ettiriladi. Schyotlarga hisobot davrining boshiga ma‘lumotlari buxgalteriya balansining aktiv va passiv qismlari moddalaridan olib yoziladi. Ushbu ma‘lumotlar qoldiq yoki saldo deb ataladi. Ayrim hollarda ba‘zi bir schyotlarda saldo bo’lmasligi ham mumkin. Debet va
kreditda aktiv yoki passsivlarning tarkibidagi o’zgarishlar aks ettiriladi. Hisobot davri ichida schyotning debet qismida yozilgan summalar debet oborot, kredit qismiga yozilgan summalarini kredit oborot deb ataladi.
Buxgalteriya hisobi schyotlarini turkumlashdan asosiy maqsad amalga oshirilgan xo’jalik muomalalarini umumlashtirish, olinadigan ma‘lumotlarni soddalashtirishdan iboratdir. Shu bilan birga mablag’lar harakati yuzasidan nazorat ishlarini to’g’ri tashkil qilishni ta‘minlashdir.

6-jadval Buxgalteriya hisobi schyotlarining turkumlanishi

№	Schyotlar turkumlanish xususiyatlari	Xususiyatlardan kelib chiqqan holda schyotlar tarkibi
1.	Schyotlarning tuzilishiga ko’ra	Doimiy schyotlar	Aktiv (A)
			Passiv (P)
		Vaqtinchalik schyotlar	Tranzit schyotlar (T)
		Balansdan tashqari schyotlar (Bt)
2.	Ko’rsatkichlarni aks ettirilishiga ko’ra	Sintetik schyotlar
		Analitik schyotlar
3.	Balansda aks ettirilishiga ko’ra	Balansli schyotlar
		Balansdan tashqari schyotlar (Bt)
4.	Tayinlanish– mo’ljaliga ko’ra	Asosiy schyotlar	Aktiv schyot (A)
			Passiv schyot (P)
		Tartibga soluvchi schyotlar	Kontr-aktiv (KA)
			Kontr-passiv (KP)
			To’ldiruvchi schyotlar
		Taqsimlovchi schyotlar	Yig’ib taqsimlovchi
			Hisobot davrlari bo’yicha taqsimlovchi
		Kalkulyatsiya schyotlari
		Taqqoslovchi schyotlar