mavzu soat juftlik Kognitiv rivojlanish: kognitiv jarayonlar nazariyasi

Vizual jarlik. Ushbu shisha bilan qoplangan stolning "chuqur" tomoniga o'tishni rad etib, go'daklar balandlikdan qo'rqishini namoyish etadilar.
Klassik tadqiqotda 6 oydan 14 oygacha bo'lgan chaqaloqlar ingichka jarlikning "sayoz" va "chuqur" tomonlari orasidagi tor platformaga joylashtirildi. Ularning onalari stolning bir chetida turishar va ularni oyna bo'ylab yurish uchun faol ravishda chaqirishgan. Garchi ko'pchilik chaqaloqlar bu yo’lakdan "sayoz" tomon emaklab yurishgan bo'lsa-da, juda ozchiligi "chuqur" tomonga borib, chaqaloqlar chuqurlikni idrok eta olishlarini namoyon qilishdi.
Albatta, nevrologik yetuklik chuqurlikni idrok etishda ishtirok etadi. Chaqaloqlar narsalarning qirralarini, moyilligini va ob'ektlar orasidagi masofani idrok etishlari uchun ko'rish keskinligi mos ravishda ishlab chiqilishi kerak. Tug'ilgandan so'ng deyarli yura oladigan ba'zi turlar (masalan, jo'jalar, qo'zilar, echkilar) hayotning birinchi kunlarida vizual jarlikning chuqur tomonidan qochishlarini ko'rsatadi. Balandlikdan qo'rqish bu nevrologik asoslarni nazarda tutadi va hayvonot dunyosida juda keng tarqalgan.
Evolyutsion nuqtai nazardan, merosxo'rlik va atrof-muhit sezgi rivojlanishida muhim rol o'ynashi kerak. O'zining atrofini idrok etish va tarbiyachilar bilan hissiy aloqalar yashash uchun zarur bo'lganligi sababli, insonda, shubhasiz, biologik idrok etish qobiliyatlari rivojlangan. Shu bilan birga, alohida bolalar moslashishi kerak bo'lgan aniq muhitlar har bir joyda o'zgarib turadi, shuning uchun inson miyasi ham mahalliy sharoitga javob beradigan darajada rivojlangan. Shunday qilib, chaqaloqlar tug'ilishidan boshlab barcha yuzlarga diqqat bilan qarashadi, lekin tezda o'zlarining sevimli tarbiyachilarining yuzlarini tanib olishni o'rganadilar va keyinchalik oiladan tashqarida turli xil odamlarning yuzlarini farqlaydilar.
Diqqat
Diqqatning rivojlanishi, qisman, miyaning kamolotiga bog'liq. Miyada bolalar o'sishi bilan rivojlanib, o'zaro bog'lanib turadigan kamida uchta diqqat tarmog'i mavjud. Yo'naltirish tizimi hayotning birinchi yilida rivojlanib, bolalarga aqliy kuchlarini qiziqarli narsalar va hodisalarga yo'naltirishga imkon beradi.
Yo'naltirish tizimi bolalar u yoki bu o'yinchoqqa qarashni afzal ko'rsatsalar, harakatlanayotgan to'pni aylanayotganda uni vizual tarzda kuzatganda, devor bo'ylab rasmni tekshirishni boshlaganlarida ishlaydi.
Uyg'otish tizimi bolalarga biron bir narsa haqida o'ylashda diqqatni jalb qilish holatini saqlashga imkon beradi. Bolalar o'yinchoqlarni o'rganayotganda, boshqalar bilan suhbatlashayotganda va maktabdagi mashg'ulotlarda ishtirok etishda uzoq vaqt davomida doimiy e'tiborni namoyon etishi sababli, qo'zg'alish tizimi aniq bo'ladi.
Nihoyat, ko'pchilikni talab qiladigan ijro etuvchi boshqaruv tizimi yetuk yoshga yetish, bolalarga oldindan rejalashtirish, maqsadlarini yodda tutish va chalg'itadigan yoki ahamiyatsiz bo'lgan stimullarni e'tiborsiz qoldirishga imkon beradi. Ushbu uchta diqqat tizimining yetukligi quyidagi rivojlanish tendensiyalariga yordam beradi.
Bolalarning diqqatiga rag'batlantiruvchi xususiyatlar va keyinchalik tanishish ta'sir qiladi. 16 oylik Anvarni qog'oz sumkachaga soladigan g'ayrioddiy, rang-barang o'yinchoq o'ziga jalb qiladi. Barcha odamlar singari go'daklar ham tezda o'zlarining e'tiborlarini yangi, g'ayrioddiy va ehtimol kuchli turtkilarga qaratadilar, masalan, nur, baland shovqin va hokazo. Ular o'zlarining kundalik hayotlari haqida bir oz ma'lumotlarga ega bo'lgandan so'ng tanishish ham muhim rol o'ynaydi.
Yoshi bilan chalg'ituvchanlik pasayadi va doimiy e'tibor kuchayadi. Bolalar
6 oylikgacha bo'lgan qisqa davrlar davomida diqqatni jamlashga qodir Shunga qaramay, katta yoshdagi bolalarning diqqat-e'tiborlari bir narsadan boshqasiga tezda o'tadi. Bolalar boshlang'ich maktab yillarida harakatlanayotganda, chalg'ituvchi stimullar mavjud bo'lishiga qaramay, o'zlarining e'tiborlarini ma'lum bir vazifaga yo'naltirish va qo'llab-quvvatlashga qodir bo'lishadi. Siz kutganingizdek, e'tiborning rivojlanishidagi o'zgarishlar ba'zi bir o'zgaruvchanlikni namoyish etadi. Yosh bolalarning e'tiborini qancha vaqt ushlab turishi qisman ularning temperamentiga bog'liq. Ba'zi kichkintoylar vazifani o'zi tanlaganda, qiziquvchan va boshqalar aralashuvidan xoli bo'lganida mashg'ulotlarga juda berilib ketishadi. Boshqalar bir faoliyatdan ikkinchisiga tezda o'tishga moyil bo`ladilar.
Diqqat borgan sari maqsadga muvofiq bo'ladi. Bolalar 3 yoki 4 oylik bo'lganida, ular yaqinda harakatlanuvchi ob'ekt paydo bo'lishini taxmin qilish qobiliyatlarini namoyon etishadi va ularning diqqatini o'zlariga qaratadilar. Maktabgacha yoshda ular qasddan biron bir narsani o'rganish va eslab qolishlariga yordam berish uchun diqqatni jalb qilishadi va diqqatni jamlash qobiliyati boshlang'ich va o'rta maktab yillari rivojlanib boradi.
Diqqatning maqsadga muvofiq tabiatiga misol sifatida quyidagi rasmda ko'rsatilgan oltita rasmdan foydalanish mumkin.

Sizga faqat kartalarning ranglarini eslab qolishingizni aytishadi. Endi rasmlar o'chirildi va sizdan yashil karta qayerda, binafsha rang karta qayerda deb so`rashdi. Keyin sizdan har bir rasm o`rnida paydo bo'lgan ob'ektni nomlashingiz so'raladi. Natijada Siz diqqat tufayli ranglarni ob'ektlarga qaraganda ancha aniqroq aytib bera olasiz. Yana bir tadqiqotda 1-7 sinf o'quvchilaridan yuqorida aytib o'tilganlarga o'xshash bir qator vazifalarni bajarish talab qilindi. Kattaroq bolalar fon ranglarini yosh bolalarnikiga qaraganda aniqroq esladilar.