Ishlab chiqarilgan mahsulot hajmining o‘zgarishiga mahsulotlar tuzulmasining ta’sirini aniqlash uchun “Zanjirli bog‘lanishˮ usulida birinchi navbatda 8-ustunda aks ettirilgan shartli ko‘rsatkich aniqlanib olinishi lozim. Ushbu ko‘rsatkich quyidagicha aniqlab olinadi:
MHshk = Ʃ (M1j × Mt0n × B0) = 562417 ming so‘m
Shartli ko‘rsatkich aniqlab olingandan so‘ng, mahsulot ishlab chiqarish hajmiga mahsulotlar tuzulmasining o‘zgarishini ta’sirini topish uchun haqiqatdagi ko‘rsatkichdan shartli ko‘rsatkichni chegirish lozim.
Hisob-kitoblardan ko‘rinadiki, “NAMUNAˮ mas’uliyati cheklangan jamiyatda rejaga nisbatan haqiqatda mahsulot turlarining jami ishlab chiqarilgan mahsulot hajmidagi tuzilmasining o‘zgarishi mahsulot hajmini 15303 ming so‘mga ko‘payishiga ta’sir ko‘rsatgan. Bu esa, mahsulotlar tuzulmasining o‘zgarishi jamiyatning ishlab chiqarish faoliyatiga ijobiy ta’sirini ko‘rsatganligidan dalolat beradi.
Xuddi shu ma’lumotlarni 7-ustunning har bir mahsulot turi bo‘yicha ko‘rsatkichini jamiyat bo‘yicha umumiy mahsulot ishlab chiqarish bo‘yicha reja bajarilishining shartli-natural birlikdagi (mehnat sarfida ham bo‘lishi mumkin) koeffitsiyentiga (KMX) ko‘paytirish yo‘li bilan olish mumkin:
KMX = 94842 / 84318 = 1,124813
Agarda mahsulot ishlab chiqarish rejasi barcha mahsulot turi bo‘yicha bir tekisda 112,4813 % ga oshirib bajarilganda va rejalashtirilgan tuzulma o‘zgarganida, umumiy mahsulot ishlab chiqarish hajmi reja baholarida 562417 ming so‘mni tashkil qilgan bo‘lar edi.
Bunda ham rejadagi mahsulotlar turlari bo‘yicha tuzulmasining o‘zgarishi jami mahsulot hajmining 15303 (577720 – 562417) ming so‘mga ko‘payishiga olib kelganligini ko‘rishimiz mumkin.
Xuddi shunday natija yanada soddaroq usul, ya’ni “Foiz ayirmasiˮ usuli bilan ham olinishi mumkin. Buning uchun ishlab chiqarilgan mahsulot qiymati (Kmxq = 577720 / 500000 = 1,15544) va shartli-natural hajmi (norma-soatlarda bo‘lishi ham mumkin) (Kmxshn= 94842 / 84318 = 1,124813) asosida hisob-kitob qilingan reja koeffitsiyentlari o‘rtasidagi ayirmani rejadagi ishlab chiqarilgan mahsulot qiymatiga (MH0) ko‘paytiramiz:
Mahsulot tuzulmasining mahsulot ishlab chiqarish hajmiga qiymat ko‘rinishidagi ta’sirini hisoblash uchun “Mutloq farqlarˮ usulidan foydalanish mumkin (4-jadval).
Bu usuldan foydalanganda dastlab mahsulot birligining o‘rtacha bahosi (∆Btuz) mahsulot tuzulmasining o‘zgarishi hisobiga qanday o‘zgarganligini aniqlab olish lozim. Ushbu ko‘rsatkichni aniqlash tartibini quyidagicha matematik formula ko‘rinishida ifodalash mumkin:
