MəHƏRRƏm hüseynov poetik frazeologiYA

Yaxşı yuxularda Günəş var, Ay var, 
Üşüyən sirdaş da yuxuma sinsin. 
Piyl
əsin başımı yaxşı yuxular 
Piyada 
yığvalım ağ ata minsin (84, 89). 
 
Bu kimi 
sumbatların, 
Fikri yeddi 
qatların 
Söhb
əti çox uzundur. 
Onlar çöld
ə fərədir, 
Evd
ə ağbaş quzğundur (96, II, 182). 
 

---

          
 
 
136 
Novatorcasına yaradılmış frazeologizmlər obrazın siqlətinə, 
m
əna  tutumuna  tən  gələn  linqvistik  vahidlərdir.  Onların  üslubi 
l
əyaqətinin  biri  də  ondadır  ki,  onlar  boş  ritorikanın,  lüzümsuz 
hay-küyün 
meydanını daraldır. 
1960-1980-ci ill
ər şeirimizin timsalında görməmək olmur ki, 
dilin  frazeoloji  sistemind
ə  əmələ  gələn  yenilik  intəhasız 
assosiativ  imkanlara  z
əmin  hazırlayan  tükənməz  qaynaqdır.  O, 
öz  kökl
ərinə  görə  dilimizin  dərin  poetik  qatlarına  bağlıdır  və 
poeziya  öz  t
əbiətinə uyğun oxucunu ana dilinin ən dərin və saf 
gu
şələrinə aparmağa qadirdir. 
Frazeoloji novatorluqda da xalq dilinin durulu
ğunu və ətrini 
görm
ək  olur.  Sənət  dilinə  mükəmməl  bələd  olmayanlar 
novatorluq prosesinin 
iştirakçısı ola bilmirlər. Dil mədəniyyətinə 
kamil formada yiy
ələnmədən dilin frazeoloji fondundan səmərəli 
istifad
ə etmək mümkün deyil. 
Frazeoloji  birl
əşmələrdə olduğu kimi, onun novatorluğu da 
yığcam 
konstruksiyalarla 
müşayiət 
olunur. 
Yığcam 
konstruksiyaya  is
ə  ondakı  obrazlılığa  xüsusi  bir  kəskinlik  də 
əlavə  edir.  Bütün  hallarda  təbii  səslənməsi,  dilə  yatımlılığı  ilə 
xoş ovqat üçün stimul rolunu oynayır. 
 
Şirin gəlin, şirin gedin, cavanlar, 
«Can» - söyl
əyin, can eşidin, cavanlar. 
Qocalara hörm
ət edin, cavanlar, 
Ay qocalar, cavanlara yol verin (55, 112). 
 
H.Arifin  «Yol  verin» 
şeirindən  göründüyü  kimi,  şair  «Su 
kiçiyin, yol böyüyündür» frazeologizminin motivl
ərinə müdaxilə 
etm
əklə olduqca uğurlu ifadə yaratmışdır. Frazeoloji birləşməni 
yonub  onu  ist
ədiyi  üslubi  fiqurun  tərkibinə  salır. «Qəlpə»lər 
yerin
ə düşməklə onun məcazi mənaları daha güclənir. 
Xalq 
frazeologiyasından bədii məqsədlərlə istifadə etməyin 
özün
əməxsus  tələbləri,  dialektikası,  qanunauyğunluqları  vardır. 
Bu  t
ələblər,  meyarlar  mövqeyindən  1960-1980-ci  illər 

---

          
 
 
137 
m
ərhələsindəki  poeziyanın  axtarışlarını,  uğurlarını  göstərib  şeir 
s
ənətinin dili haqqında bütöv, sistemli mühakimə yürüdərkən bu-
nu  xüsusil
ə  nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  hazır  xalq  ifadələrini 
olduğu kimi şeir mətninə daxil etmək hələ yaradıcılıq yola sayıla 
bilm
əz.  Əsl  məsələ  qəlibləşmiş  frazeoloji  birləşmələr  üzərində 
yaradıcılıq  əməliyyatını  həyata  keçirməkdən  ibarətdir.  Hazır 
ibar
ə və tərkibləri özününküləşdirmək üçün onu müəyyən təbəd-
dülatlara 
uğratmaq  olduqca  mühüm  şərtdir.  Poetik  fikrin 
nüfuzediciliyi, t
əsirliliyi də məhz bu zəmində güclüdür. 
Sabit  söz  birl
əşmələrinin  forma  dəyişikliklərinə  məruz 
qalması,  şəkildən-şəklə  düşməsi  halları  şeir  üslubunun 
eksperimental 
faktı  kimi  meydana  çıxır  və  uğurlu  məqamlarda 
struktur  f
ərqi  keyfiyyət  fərqinə  də  təsir  göstərir.  Yeni  söz  və 
ifad
ə  yaradıcılığının  bütün  əlamətləri  –  konstruksiya,  kök  və 
şəkilçi birliyinin müxtəlif formaları bədii-üslubi mənalarda fakt-
la
şır və şeir mətnində müvafiq semantik çalarlar – qərarlaşdırır, 
poetika-s
ənətkarlıq  planında  yaradıcılıq  axtarışlarına  yeni 
istiqam
ət verir. 
Xalq  dilinin, 
canlı  danışığın  ən  ümdə  keyfiyyət  və 
xüsusiyy
ətlərini  şeir  dilinə  köçürməklə  frazeoloji  novatorluq 
sözün estetik 
funksiyasına xidmət göstərir.