Mehman ağayev

Patogenez. Renovaskulyar hipertenziyanın baş verməsində həlle-
dici rolu renin-angiotenzin-aldosteron sisteminin aktivliyinin ma-
gistral böyrək qan dövranının azalması  nəticəsində yumaqcıqların 
gətirici arteriyalarında perfuzion təzyiqin düşməsi nəticəsində yuks-
taqlomerulyar hüceyrələrdə reninin artıq dərəcədə sekresiya olunma-
sı oynayır. AT-in yüksəlməsində başqa mexanizmlərin - simpatik 
sinir sisteminin aktivliyinin və katexolaminlərin aktivliyinin artması, 
böyrək depressor faktorlarının çatışmazlığının da rolu vardır. 
Renovaskulyar  hipertenziyanın inkişafının başlanğıcında pressor 
faktorların venoz qanda artması  nəticəsində depressor faktorlar- 
prostaqlandin A və E (PQA, PQE) azalır. Vazorenal hipertenziyanın 
uzun müddətli mövcudluğu nəticəsində PQA və PQE sintezi əhəmiy-
yətli dərəcədə tükənir və qanda onların konsentrasiyası aşağı düşür. 
Bu zaman böyrək toxumasında prostaqlandinlərin miqdarı  və AT 
səviyyəsi arasında əks mütənasib əlaqə yaranır. Həmçinin işemiyaya 

---

 
107
uğramış böyrək toxumasından axan qanda kinin və kallikrienin 
konsentrasiyası da aşağı düşür. 
PQA, PQE və böyrəyin kallikrienin-kinin sisteminin zəifləməsi 
damar daraldıcı faktorların damar genəldici faktorlara üstünlük 
gəlməsinə səbəb olur və stabil yüksək arterial təzyiqin yaranmasına 
xidmət edir. 
Pressor faktorların  renin – angiotenzin-aldosteron sistemi (RAAS) 
damar divarındakı saya əzələlərdə konsentrasiyanın artmasına səbəb olur 
ki, bu da onların damardaraldıcı faktorlara – angiotenzin və katexolamin-
lərə qarşı  həssaslığını artırır. Son nəticədə damarlarda ümumi periferik 
müqavimət (ÜPM) yüksəlmiş olur. 
Beləliklə, vazorenal hipertenziyanın patogenezi mürəkkəbdir, axı-
ra qədər öyrənilməmişdir, böyrək və qeyri-böyrək mənşəli pressor 
faktorların aktivliyinin artması  və depressor faktorların aktivliyinin 
azalması ilə xarakterizə olunur. 
Klinika.  Vazorenal hipertenziyanın gedişi onu yaradan səbəbdən 
asılıdır. Əgər kliniki olaraq arterial təzyiq gənc yaşda yüksəlirsə, stabil 
xarakter daşıyırsa və çox yüksəkdirsə, onda renovaskulyar hipertenzi-
ya haqda düşünmək lazım olur. Yaşlı şəxslərdə (40-50 yaşdan sonra) 
böyrək damarlarının və onun şaxələrinin ateroskleroz nəticəsində zə-
dələnməsindən də baş verən hipertenziya zamanı analoji hal qeyd olu-
na bilər. Vazorenal hipertenziya üçün əsasən diastolik təzyiqin daha 
çox yüksəlməsi və nəbz təzyiqinin aşağı düşməsi xarakterikdir. 
Mühüm klinik  simptomlardan bu forma  hipertenziyada hiperten-
ziv dərmanlarla müalicə zamanı effektin zəif olması, ya da heç olma-
masıdır. Amma son illərin effektiv dərmanlarının kombinə  şəkilli 
istifadəsi arterial hipertenziyanı aşağı salmağa imkan verir. Ona görə 
son zamanlar bu simptom özünün qorxuducu əhəmiyyətini itirmişdir. 
40-80% hallarda böyrək arteriyası daraldıqda göbəyin sağ və sol 
tərəflərində, bel nahiyəsində fonendoskopla dinlədikdə sistolik küy 
eşidilir. Bu küy  aterosklerotik daralmaya nisbətən fibromuskulyar 
displaziya zamanı daha yaxşı eşidilir. 

---

 
108
Vazorenal hipertenziya başqa hipertenziyalara nisbətən daha tez-
tez hallarda bədxassəli xarakter alır. Böyrək arteriyasının birtərəfli 
zədələnməsində bu hal 25-30% təsadüflərdə, ikitərəfli  pozğunluqlar-
da 50-60% halda müşahidə olunur. Bəd xassəli hipertenziya üçün 
göz dibində ağır dəyişikliklər (qansızmalar, tor qişanın soyulması və 
s.), ürəkdə dəyişikliklər (miokard infarktı, sol mədəcik çatışmazlığı) 
və beyin qan dövranında pozğunluqlar (insult, trombozlar və s.) mü-
şahidə olunur. Vazorenal  hipertenziyalarda hipertonik krizin rastgəl-
mə tezliyi hipertoniya xəstəliyinə nisbətən azdır. Başqa mənşəli 
simptomatik  hipertoniyalarda olduğundan fərqli olaraq vazorenal 
hipertenziyada sidik sindromu – proteinuriya,  hematuriya, silindruri-
ya xarakterik deyildir. Ancaq  az hallarda (1/3 xəstələrdə) az miqdar, 
müvəqqəti proteinuriya qeyd oluna bilər. 
Diaqnostika. Qeyd olunan kliniki əlamətlər ancaq vazorenal 
hipertoniya haqda güman yarada bilər, amma bu diaqnozu təsdiq 
etmir. Digər tərəfdən vaxtında qoyulmuş diaqnoz və düzgün müalicə 
xəstənin sağalmasına səbəb ola bilər. Odur ki, diaqnozu vaxtında 
qoymaq üçün hərtərəfli müayinələr aparılmalıdır. 
USM, icmal rentgenoqrafiya zamanı böyrək damarlarının bir-
tərəfli daralması olduqda böyrəyin ölçülərinin azalmasını  aşkar et-
mək mümkündür. Ekskretor uroqrafiya işemiyaya uğramış böyrəyin 
ölçüsünün azalmasından başqa onun ekskretor funksiyasının azalma-
sını da qeyd edir. 
Radioizotop müayinə üsulu hər iki böyrəyin ayrılıqda funksiyası-
nı öyrənməyə imkan verməklə zədələnmə tərəfi və prosesin dərinli-
yini aydınlaşdırmağa imkan verir, böyrəklərin funksional qabiliyyə-
tini qiymətləndirir. 
Böyrək angioqrafiyası, onun selektiv variantı Seldinger üsulu ilə 
xüsusi klinikalarda aparılır. Böyrək arteriyalarının vəziyyətini, steno-
zun dəqiq yerini, dərəcəsini təyin etməklə angioqrafiya  cərrahi müa-
licə haqda qərarın qəbulu və məsələnin həllini təmin edir. 
 Renovaskulyar hipertenziyanın xeyrinə həmçinin qan plazmasın-
da reninin aktivlik (PRA) dərəcəsinin artmasına (1,5 dəfədən çox) 

---

 
109
müayinə  nəticəsi də kömək edir. Bu nəticə 80% xəstələrdə 3 ilə 
qədər müddətdə müşahidə olunur. Hətta PRA-nın normal olması da 
həmişə vazorenal hipertenziyanın olmamasını tam inkar etmir. 
Bəzi müəlliflərin fikrinə görə böyrək venalarının selektiv kateteri-
zasiyası və böyrəkdən axan qanda ayrı-ayrılıqda PRA təyini zamanı, 
göstərici bir tərəfdə 1,5 dəfə çox olması onda bu böyrəyin zədələn-
məsindən hipertoniyanın baş verdiyini sübut edir. Bundan sonra da 
aparılan cərrahi müalicə (nefrektomiya, rekonstruktiv əməliyyatlar 
və s.) AT normallaşmasına səbəb ola bilər. 
Renovaskulyar hipertenziyanın diaqnostikası üçün müvəffəqiyyətlə 
saralazin – angiotenzin blokatoru tətbiq edilir. Qeyd olunmuşdur ki, 
renovaskulyar hipertenziyada 82% halda saralazin yeritdikdən sonra 
AT aşağı düşür. Amma AT bütün xəstələrdə aşağı düşmür. Bu fakt bir 
daha onu sübut edir ki, vazorenal hipertenziya zamanı pressor RAAS 
başqa depressor və başqa sistemlər də iştirak edir (katexolaminlər və s.). 
Bəzən diaqnozu dəqiqləşdirmək üçün böyrəklərin punksion biopsiyası 
da aparılır. 
Müalicə. Renovaskulyar hipertenziyanın effektiv müalicə üsulu  
böyrək arteriyası stenozunu aradan qaldırmağa yönəldilmiş  cərrahi 
müalicə üsuludur. Xəstəliyin uzunmüddətli davam etdiyi hallarında, 
bədxassəli hipertenziyada individual seçilmiş hipotenziv preparatların 
köməyi ilə müalicə aparılır. XBÇ inkişaf etdikdə BƏT tətbiq edilir.