MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

Øÿêil 5.4. Òÿáèè åêîñèñòåìëÿðäÿ ìàääÿëÿðèí (áöòþâ õÿòò) âÿ 

åíåðæèíèí (ãûðûã õÿòò) þòöðöëìÿñè ñõåìè 

 

Beləliklə, enerjinin böyük hissəsi bir trofik səviyyədən digərinə keçərkən yüksək olur və itir. Bir trofik 

səviyyədən digərinə keçidikdə enerji itkisi təxminən 90%-ə  qədər təşkil edir; hər sonrakı  səviyyəyə  əvvəlki 

səviyyədən 10%-dən artıq olmayaraq enerji keçirilir. Belə ki, əgər produsentin (bitki orqanizminin) kaloriliyi 

1000 couldursa, otyeyən heyvan (fitofaq) tərəfindən tam yeyildikdə onun (fitofaqın) bədənində 100 coul, 

yırtıcının bədənində isə 10 coul qalır.  Əgər bu yırtıcı başqa yırtıcı  tərəfindən yeyilərsə, onun payına bitki 

qidasının kaloriliyindən cəmi 1 coul, yəni 0,1% düşür.  

Lakin enerjinin səviyyədən səviyyəyə belə ciddi şəkildə keçməsi o qədər də real deyildir, çünki ekosistemin 

trofik zəncirləri mürəkkəb surətdə qarışaraq trofik şəbəkələr əmələ gətirir. Ancaq nəticədə həyatın mövcudluğu 

üçün enerjinin dağılması və itirilməsi yenidən bərpa olunmalıdır.  

Fotosintezedən orqanizmlərdən başlanan zəncir  yeyilmə (yemə) zənciri (və ya otlaq, yaxud istifadəçi 

zənciri), bitkilərin ölmüş (çürümüş) qalıqlarından, heyvan cəsədlərindən və peyinlərindən (ifrazat, nəcis) 

başlanan zəncir isə parçalanmanın detrit zənciri adlanır.  

Müxtəlif ekosistem tiplərində yeyilmə  və detrit zəncirlərindən keçən enerji axınının gücü müxtəlifdir: su 

qruplaşmalarında enerjinin çox hissəsi birhüceyrəli yosunlarla fiksasiya olunaraq fitoplanktonla qidalanan heyvanla-

ra, daha sonra yırtıcılara daxil olur, enerjinin olduqca az hissəsi parçalanma (detrit) zəncirinə qoşulur. Qurunun 

ekosistemlərinin əksəriyyətində isə bu nisbət əksinə olur, yəni məsələn, meşədə bitki kütləsinin illik artımının 90%-

dən çoxu töküntü halında detrit zəncirinə daxil olur.  

Beləliklə, ekosistemə daxil olan enerji şüalarının axını iki hissəyə bölünərək iki trofik şəbəkə növünə 

yayılır, lakin enerji mənbəyi ümumi olub – günəş işığı sayılır.