Microsoft Word Diloromxon oya tayyor. Д. Ас?арова

Bolalarni savodxonlikka o‘rgatishda davlat talablarining o‘rni. 
Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari 
O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun, Kadrlar tayyorlash 
milliy dasturiga muvofiq ishlab chiqilgan bo‘lib, mulkchilik shaklidan qat’iy nazar 
maktabgacha ta’lim tizimi hamda oilalarda bolani to‘laqonli tarbiyalash, ta’lim 
berish va rivojlantirish, uni maktabga samarali tayyorlashda qo‘llanishi majburiy 
bo‘lgan davlat hujjati bo‘lib hisoblanadi. Davlat talablari 0-7 yoshli bolaning qay 
darajada rivojlanganligi va egallagan yutuqlarini baholab boruvchi talablar bo‘lib, 
ular bilim, malaka va ko‘nikmalar rivojlanishining ko‘rsatkichlarini belgilaydi: 
1. Jismoniy rivojlanish va sog`lom turmush tarzining shakllanishi;
2. Ijtimoiy - hissiy rivojlanish. 
3. Nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari. 
4. Bilish jarayonining rivojlanishi.
5. Ijodiy rivojlanish. 
Mazkur 5 ta yo‘nalish 0 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalarning o‘z-o‘ziga 
xizmat ko‘nikmalarining shakllanishi, nutq, o‘qish va savodga tayyorlash 
darajasini, atrof-olam haqidagi tushunchalarni va qo‘yilgan talablarni 
egallashi uchun asosiy omil hisoblanadi. U maktabgacha ta’lim tizimining 
mohiyatini belgilaydi va maktabgacha ta’lim tashkilotlarini mulkchilik shaklidan 
qat’iy nazar, barcha bolalarning tengligi va bolalik qadriyatini saqlagan holda har 
bir bolaning individual (alohida) rivojlanishini ta’minlashga yo‘naltiradi. 
Davlat talablarining maqsadi:

---

39 
- mamlakatning ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyoti istiqbollaridan, jamiyat 
ehtiyojlaridan, 
fan, 
texnika 
va 
tehnologiyaning 
zamonaviy 
yutuqlaridan kelib chiqib maktabgacha ta’lim tizimi faoliyatini yo‘lga 
qo‘yish;
- sifatli ta’lim ko‘rsatish xizmatlari, ta’lim va kadrlar tayyorlash 
sohasida shaxs, jamiyat va davlatning manfaatlarini himoya qilish; 
- kadrlar tayyorlash sifati va ta’lim faoliyatining tartibini belgilash; 
- bola shaxsi asoslarini shakllantirish hamda uning bilim olishga bo‘lgan 
qiziqishlarini rivojlantirish; 
- bolaning intellektual shaxs sifatida va jismoniy rivojlanishini ta’minlash;  
- bolalarni milliy madaniyat va umuminsoniy qadriyatlar bilan 
tanishtirish;  
- bolalarni maktab ta’limiga tayyorlashdir. 
Nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalarining to‘g‘ri qo‘llanilishi har bir 
insonning jamiyatda muvaffaqiyatli faoliyat yuritishida muhim o‘rin tutadi. 
Ma’lumki, aholining savodxonligi bugungi kunda jamiyat rivojlanishida katta 
ahamiyatga ega. Inson savodxonligi uning kelajak hayotining sifati darajasini 
belgilaydi va bugungi dunyoning jadal texnik yuksalish davrida muvaffaqiyatli 
faoliyat olib borish imkonini yaratadi. Shunday qilib, savodli bo‘lish bilimlar 
kalitiga ega bo‘lish deganidir. To‘g‘ri va ravon nutqqa ega bo‘lish murakkab 
jarayon bo‘lib, bola tug‘ilganidan boshlanadi va bir nechta omillardan kelib
hiqadi. Nutqning rivojlanish jarayonida bola keyingi hayoti davomida rivojlanib va 
takomillashib boruvchi murakkab bilimlar tizimini egallaydi.Go‘dakligida 
qo‘llagan yuz ifodasi va tana harakatlari o‘rnini tezda tovushlar, so‘zlar va 
gaplar egallaydi. Shunday qilib, endi ular o‘z fikr va hislarini ifoda eta oladilar, shu 
bilan birga ularga o‘zlari so‘zlashayotgan o‘zga kishilarni tushunish ham zarur 
bo‘ladi. Nutq oilada, keyinchalik, maktab va jamiyatda rivojlanib boradi. Til va 
savodning rivojlanishi ona tilida ifodalash qobiliyatiga asoslanadi. “Nutq, muloqot, 
o‘qish va yozish malakalari” yo‘nalishining asosi-so‘zlashuv nutqini tinglash va 
tushunish, 
kitob 
o‘qishga 
qiziqish 
uyg‘otish, 
yozish 
malakalarini 
rivojlantirishdir. Nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari sohasi quyidagi 
talablardan iborat bo‘lgan quyidagi kichik sohalarni o‘z ichiga oladi: 
- nutq va til; 
-o`qish malakalari; 
-qo`l barmoqlari mayda motorikasi. 
5 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalarning nutq, muloqot, o‘qish va yozish 
malakalari sohasi rivojlanishiga quyidagicha davlat talablari qo‘yiladi: 
- bola nutqni tinglash va tushunish qobiliyatiga ega bo‘lishi;  
- bola so‘zlashish va muloqot qilishga qodir bo‘lishi; 

---

40 
- oddiy tahlil va sintez qilish ko‘nikmalarini rivojlantirish; 
- lug‘atni faollashtirish; 
- nutqning grammatik tuzilishini shakllantirish; 
- bog‘lanishli nutqni shakllantirish; 
- ijodiy hikoya qilishni shakllantirish lozim.