Microsoft Word F?LS?F? -d?rs v?saiti -b-5 eco
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
birinci pilləsi
hissi idrakdır. Hissi idrak xarici aləmin cisim və hadisələrinin insan beynində bilavasitə, konkret ini- kasından ibarət psixi prosesdir. Hissi idraka verilən bu xarakteristikadan aydın olur ki, idrak forması olmaq etibarilə hissi idrakın iki başlıca əlaməti vardır. Əvvəla , hissi idrak gerçəkliyin bilavasitə inikasıdır. O, hiss üzvləri vasitəsilə xarici aləmdəki predmetlərlə tanışlıqdan başlanır. İnsan bələd olmadığı bir şeyi öy- rənmək qərarına gəldikdə, hər şeydən əvvəl ona diqqətlə baxır, lazım gələrsə əli ilə ona toxunur, dadına, rənginə baxır və i.a. Şeylərin bilavasitə canlı seyri idrak yo- lunda başlanğıc mərhələ, birinci addımdır . Hiss üzvləri bir növ elə qapılardır ki, bunların vasitəsilə xarici aləm insan şüuruna daxil olur. İkincisi, hissi idrak gerçəkliyin konkret inikasıdır. Bu o deməkdir ki, hissi id- rakın elementləri, o cümlədən, duyğu və qavrayış konkret insana məxsusdur, rasio- nal idrak formalarından fərqli olaraq hissi idrak formaları ümumiliyə malik deyil- dir. Anlayışlardan fərqli olaraq insan öz duyğu və təsəvvürlərini kiməsə olduğu ki- mi verə bilməz, onları maddiləşdirib başqaları ilə bölüşdürə bilməz. Hissi idrak amorf olmayıb, mürəkkəb struktura malikdir. Hissi idrakın forma- 216 ları duyğu, qavrayış və təsəvvürdür. Duyğu insan idrakının və ümumiyyətlə, insan şüurunun ən sadə elementidir. Duyğu biliklərimizin yeganə mənbəyidir, duyğuların mənbəyi isə obyektiv reallıq- dır. Duyğu predmetin ayrı-ayrı xassələrinin, xüsusiyyətlərinin, tərəflərinin insan şüurunda inikasıdır. Predmetlər isti və soyuq, hamar, yaxud kələ-kötür, acı və ya- xud şirin ola bilər ki, onların bu və bir sıra başqa xassələri hiss üzvlərimizə təsir göstərərək bizdə müəyyən duyğular yaradır. Orqanizm bu təsirləri, hər biri mürək- kəb əsəb mexanizmi olan analizatorlar vasitəsilə ayırır. Bu mexanizm informasiya- nı ötürən qəbuledici cihazdan - reseptorlardan, periferiyadakı reseptorları idarə edən müvafiq beyin şöbəsindən və reseptorlardan beyinə gələn əsəb kanallarından ibarətdir. İnsan orqanizmindəki analizatorlar yüksək dərəcədə ixtisaslaşmışlar: on- lardan hər biri cisimlərin tükənməz xassələrindən yalnız müəyyənini seçərək təhlil edir. Buna uyğun olaraq reseptorlarla idarə olunan əsəb mərkəzinin həyəcanlanması zamanı beyində yaranan psixi proseslər - duyğular da yüksək dərəcədə ixtisaslaş- mışlar. Məsələn, lamisə -cisimlərin temperaturu, görmə - cisimlərin forması, rəngi, eşitmə - mühitin rəqsləri haqqında məlumat verir. Elmi dəlillərlə sübut edilmişdir ki, "informasiya qabiliyyəti" baxımından insanda birinci yerdə görmə, ikinci yerdə lamisə, sonra isə eşitmə, dad və iybilmə durur. Yüklə 2,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|