Microsoft Word s?may?kitab?sas doc

Partiyanın adı dəyişdirilərək YKİ (Yuqoslaviya Kommunistlər 
İttifaqı) adlandırılmağa başlandı. İ.Broz Tito baş katib seçildi. 
1953-cü ildə qəbul edilmiş Konstitusiya qanunu ilə ictimai 
özünüidarə ləğv edilmiş oldu. İttifaq xalq Skupşinası iki 
palatadan – İttifaq Skupşinası və istehsalçıların palatasından 
ibarət oldu. Respublika prezidenti vəzifəsi təsis edildi. İ.Broz 
Tito prezident seçildi və hökumətin başçısı təyin edildi. 
Konstitusiyaya uyğun olaraq Nazirliklə birlikdə dövlət 
katibiliyi də təsis edildi. Bu dövrdə Xalq Cəbhəsi yenidən təsis 
edildi. O, Yuqoslaviya Zəhmətkeş xalqının sosialist ittifaqı 
adlanmağa başlandı. Yenidənqurulma dövründə antisosialist 
qüvvələr fəallaşdılar. 1955-ci ilin yaz-payızında və 1956-cı ildə 
YKİ texnokratları və yerliçilik meyllərini kəskin tənqid etdi. 
50-ci illərin ortalarında Yuqoslaviyada sənaye məhsulu 
3,1 dəfə, kənd təsərrüfatı məhsulu istehsalı isə 40% artdı. 
Elektrotexnika, kimya, metallurgiya sahələri sürətlə inkişaf 
etməyə başladı. 1957-61-ci illərdə yeni beşillik plan qəbul 
edildi. Müharibənin əvvəllrinə nisbətən 1961-ci ildə sənaye 
məhsulu 7,5 dəfə, milli gəlir 55% artdı.
1963-cü il iyun aynıda ölkənin yeni Konstitusiyası qəbul 
edildi. Yuqoslaviya Federativ sosialist respublikası 
adlandırıldı. 1963-cü ilin iyununda yenidən Tito prezident 
seçildi.
1950-1960-cı illərdə Yuqoslaviyanın xarici siyasətində 
dərin dəyişikliklər baş verdi. O, 1951-ci ildə ABŞ ilə hərbi 
yardım haqqında saziş bağladı. 1953-1954-cü illərdə 
Yuqoslaviya Türkiyə və Yunanıstanla Balkan ittifaqı yaratmaq 
haqqında saziş bağladı. 1954-cü ilin oktyabrında İtaliya ilə 
Triyest haqqında məsələni həll etdi. Kiçik bir hissə İtaliyaya, 
qalan hissə isə Yuqoslaviyanın idarəsinə verildi. 1953-cü ildə 
SSRİ Yuqoslaviya ilə münasibətini yaxşılaşdırmağa cəhd 

---

305
göstərdi. Ticarət sazişi imzalandı. 1955-ci ildə Belqradda Sovet 
hökumətinin nümayəndəsi oldu. 1956-cı ildə isə Tito başda 
olmaqla nümayəndə heyəti SSRİ-yə gəldi. Yuqoslaviya 
müşahidəçi kimi QİYŞ-da iştirak etməyə başladı. Misir və 
Hindistanla münasibətlər yaxşılaşdı. 1961-ci ilin sentyabrında 
Belqradda bloklara qoşulmayan dövlətlərin I konqresi keçirildi. 
Yuqoslaviya da onun üzvü oldu.
1971-ci ildə ölkədə iqtisadi vəziyyət çətinləşdi. Bir 
milyon adam xaricə iş dalınca getməyə məcbur oldu. İnflyasiya 
artdı. Xorvatiyada 1971-ci ildə separatist həyəcan başlandı. 
Xorvatiya, Bosniya və Hersoqovinada millətçi ünsürlər partiya 
və dövlət aparatında rəhbər vəzifələrdən çıxarıldılar.
1974-cü ilin fevralında Yeni Konstitusiya qəbul edildi. 
İki palata – İttifaq Skupşinası və respublika ölkələrinin Skup-
şinası təsis edildi. 1974-cü ilin mayında İ.Broz Tito qeyri-məh-
dud müddətə prezident seçildi.
1976-cı ilin iyulunda 1976-80-ci illəri əhatə edən beşillik 
plan təsdiq edildi. 1976-cı ilin noyabrın 26-da əmək haqqında 
qanun verildi. 1978-ci ilin 20-23 iyununda keçirilən YKİ-nin 
XI qurultayında sosialist özünüidarəsinə keçmək məsələsi 
müzakirə edildi.
70-ci illərdə SSRİ ilə münasibətlər xeyli yaxşılaşdı. 
İ.Broz Tito 1972, 1973, 1977, 1979-cu illərdə SSRİ-yə gəldi. 
1981-ci ildə Yuqoslaviya ilə Sovet İttifaqı arasında iqtisadi və 
elmi-texniki əməkdaşlığa dair saziş bağlandı. 1983-cü ildə 
Yuqoslaviyada Sovet ticarətinin həcmi 7 mlrd. dollar oldu. 
Lakin Əfqanıstan və Polşa məsələsinə münasibətdə 
Yuqoslaviya SSRİ-ni müdafiə etmədi. 
1978-ci ildə Çinlə müqavilə bağlandı, 1977-1979-cu 
illərdə Belqradda 20 ölkənin, o cümlədən ABŞ və Kanadanın 
iştirakı ilə görüşlər keçirildi.
1980-ci ilin mayın 4-də İ.B. Tito öldü. Onun ölümündən 
sonra Yuqoslaviya Rəyasət heyəti və YKİ-nin Reyasət 

---

306
heyətinin sədrləri növbə ilə ölkəni və respublikaları idarə 
etməyə başladılar. 
1980-ci illərin əvvəllərində Yuqoslaviyada iqtisadi 
vəziyyət kəskinləşdi. Xarici borclar artaraq 39,2 mlrd. dollara 
çatdı. Xalqın həyat səviyyəsi aşağı düşdü. Buna səbəb dünya 
bazarında rəqabətin artması, xarici ölkələrdən Yuqoslaviya 
iqtisadiyyatının asılılığı idi. 1980-ci ildə ixracı stimullaşdırmaq 
üçün müəyyən tədbirlər görüldü. Dinarın kursu bərpa edildi. 
1983-cü ilin iyulunda Skupşina təcili görülməli tədbirləri təsdiq 
etdi. 1983-cü ildə Yuqoslaviya 12 kapitalist dövlətindən və 600 
kommersiya bankından 4 mlrd. dollar kredit aldı. 1981-ci ilin 
martında Skunşina 1981-1985-ci illəri əhatə edən beşillik plan 
qəbul etdi.
1981-ci ildə Kosova Muxtar vilayətinin paytaxtı 
Priştinedə və digər şəhərlərdə albanlardan olan vətəndaşlar 
içərisində həyəcan başlandı. Orada fövqəladə vəziyyət elan 
edildi.
80-cı illərdə Avropanın sosialist ölkələrində baş verən 
hadisələr Yuqoslaviya Federativ respublikasına da təsir gös-
tərdi və onun dezinteqrasiyasına (parçalanma) gətirib çıxartdı. 
Bu proses hələ 70-ci illərin əvvəllərində Xorvatiyada 
başlamışdı. Belə ki, Xorvatiyada provaslav serblərlə katolik 
xorvatlar arasında milli zəmində münaqişə davam edirdi. 
Burada yaşayan müsəlmanlar da bu münaqişədən əziyyət 
çəkirdi. Artıq 80-cı illərin sonunda çoxdan yığılıb qalmış milli 
problemlər bir daha özünü göstərdi. Yeni iqlim 1991-ci ilin 
iyulunda Xorvatiya və Sloveniyanın öz müstəqilliklərini elan 
etməsinə imkan verdi. 1991-ci ilin noyabrında Makedoniya 
ittifaqdan çıxdığını bildirdi və öz müstəqilliyini elan etdi. 
1992-ci ilin yanvarında isə Bosniya və Hersoqovina öz 
müstəqilliyini elan etdi. Ittifaqın tərkibində ancaq kommunis-
tlərin hakimiyyətdə olduğu Serbiya və Çernoqoriya qaldı. 
Bunlar ikisi birləşib 1992-ci ilin aprelində vahid dövlət 
yaratdılar və bu dövlət Yuqoslaviya adlandı. 1992-ci il martın 

---

307
4-də Yuqoslaviya Bosniya və Hersoqovinaya qarşı təcavüzə 
başladı. Bunun üçün bəhanə oradakı serblərin müdafiə edilməsi 
oldu. Müsəlmanlarla xorvatlar birlikdə çıxış etdilər. 
«Müsəlman soyqırımı» beynəlxalq aləmdə çox böyük əks-səda 
doğurdu. BMT işə qoşuldu. ABŞ-ın fəal iştirakı ilə bu 
münaqişəyə son qoyuldu və 1995-ci ilin dekabrın 17-də ABŞ-
ın Deyton şəhərində bu iki dövlət arasında sülh müqaviləsi 
bağlandı.
Serb millətçiləri və onların başında duran Slaboda 
Miloşeviç öz millətçilik ideologiyasından əl çəkmədi. Belə ki, 
1998-ci ilin sonunda Serbiya müxtariyyət tələb edən Kosova 
albanlarına divan tutmaq üçün oraya qoşun yeritdi. Bu hadisə 
dünya ictimaiyyətini bərk narahat etdi. İş o yerə çatdı ki, 
NATO öz qoşunlarını yeritdi və Kosovada yerləşdirdi. 2008-ci 
ilin fevralın 17-də ABŞ və Aİ tərəfindən dəstəklənən Kosovo 
öz müstəqilliyini elan etdi. Rusiya və Serbiya bunun əleyhinə 
oldu.
Ümumyuqoslaviya bazarının dağılması, iqtisadi 
sanksiyaların tətbiqi və ölkə ərazisinin şiddətli bombalanması 
nəticəsində ölkədə hökm sürən iqtisadi böhran daha kəskin 
xarakter aldı. Siyasi qarşudurma da genişləndi. S.Miloşeviç isə 
Kosova albanlarının soyqırımının əsas təşkilatçısı kimi Haaqa 
məhkəməsinə verildi. 2002-ci ildə keçirilən prezident 
seçkilərində Yuqoslaviyada müxalifətin lideri Koştunsa 
prezident seçildi. Lakin Yuqoslaviya yenə də Avropanın və 
dünyanın “barıt çəlləyi” kimi qalmaqdadır. 2004-cü ildən 
Serbiya və Çernoqoriya müstəqil dövlət kimi fəaliyyət 
göstərirlər. 
ALBANİYA: Avropada müsəlmanların çoxluq təşkil 
etdiyi yeganə ölkə olan Albaniya 1944-cü il noyabrın 29-da 
azad edildi. 1946-cı ilin yanvarında Albaniya Xalq 
Respublikası elan olundu. Albaniya Kommunist partiyası isə 
Albaniya Əmək Partiyası adlandı. Albaniya Əmək Partiyasının 
Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi və stalinizmin qatı tərəfdarı 

---

308
olan Ənvər Xoca 1946-ci ildən 1985-ci ilin aprelinədək, yəni 
ölənə qədər ölkəyə rəhbərlik etdi. Albaniya Qarşılıqlı İqtisasi 
Yardım Şurası və Varşava müqaviləsi Təşkilatına üzv olsa da, 
SSRİ-də Stalinin şəxsiyyətinə pərəstiş tənqid olunduqda qəti 
ehkamçılıq mövqeyində qaldı. 1961-ci ildə Albaniya SSRİ ilə 
diplomatik əlaqələri kəsdi. 1962-ci ildə o, Qarşılıqlı İqtisadi 
Yardım şurasından, 1968-ci ildə isə Varşava Müqaviləsi 
Təşkilatından çıxdı. Albaniya Avropada yeganə ölkə idi ki, 
1975-ci ildə Avropada təhlükəsizlik və əməkdaşlıq 
məsələlərinə dair Helsinkidə keçirilən müşavirədə iştirak 
etmədi. 1976-cı ildə Albaniya sosialist respubliksaı adlandı. 
Albaniya iqtisadiyyatında xrom istehsalı xüsusi yer tutur, xrom 
istehsalına görə o, Avropada və dünyada ilk yerlərdən birini 
tutur.
XX əsrin 70-80-cı illərdə Albaniya ən çox qərb yönümlü 
siyasət yeridirdi. O, xüsusilə Çin ilə münasıbətlərini yüksək 
səviyyədə inkişaf etdirirdi. 1985-ci ildə Ənvər Xocanın 
ölümündən sonra onu Ramiz Aliya əvəz etdi. Bu dövrdə 
Albaniyada çoxpartiyalılığa keçid baş verdi və bazar 
iqtisadiyyatı təzahür etdi. Albaniyada da fikir azadlığına geniş 
yer verildi.
1967-ci ildən qadağan edilmiş dini mərasimlərin icrasına 
icazə verildi, alban vətəndaşları artıq xarici ölkələrə gedə 
bilərdilər. Xarici radionu dinləmək üçün təqiblər dayandırıldı. 
Xarici siyasətdə də dəyişikliklər edildi. AFR və SSRİ ilə 
diplomatik münasibətlər bərpa olundu. Albaniyanın qarşılıqlı 
fayda əsasında Şərqi Avropa ölkələri ilə münasibətləri inkişaf 
etdirməyə hazır olduğu bildirildi. Ölkə özünütəcrid 
vəziyyətindən çıxdı. 
80-ci illərin sonu – 90-cı illərin əvvəllərində ölkənin 
iqtisadi vəziyyəti ağır idi. 1989-1990-cı illərdə milli gəlir 13% 
azaldı, əhalinin 10%-i işsiz idi, qiymətlər yüksək oldu. On 
minlərlə adam xaricə qaçmağa cəhd edirdi. Bu şəraitdə Xalq 
Yığıncağının Rəyasət Heyəti çoxpartiyalı sistemi həyata 

---

309
keçirmək haqqında qərar qəbul etdi. AƏP-nin rəhbərliyindən 
qatı mühafizəkarlar kənar edildi. Bazar iqtisadiyyatına 
keçməyin, «həqiqi sosializm cəmiyyəti»nin iqtisadi və siyasi 
strukturlarının yaradılmasının zəruriliyi elan edildi. 
1991-ci ilin martında Albaniya tarixində ilk dəfə keçiri-
lən çoxpartiyalı seçkilərdə kənd yerlərindən səs verənlərin 
hesabına AƏP səslərin 65%-ni aldı. İri şəhərlərdə isə gənclərin 
və ziyalıların müdafiə etdiyi müxalifət partiyaları – demokrat 
və respublikaçı partiyalar müvəffəqiyyət qazandılar. R.Aliya 
Albaniyanın prezidenti seçildi. Parlamentin qərarı ilə Albaniya 
Xalq Sosialist Respublikası adı dəyişilərək Albaniya Res-
publikası adlandırıldı. Parlament ordunu, hüquq-mühafizə 
orqanlarını siyasətdən kənar elan etdi, bazar münasibətlərinin 
inkişafı və dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsi proqramını 
bəyəndi.
1991-ci ilin mayında baş vermiş ümumi tətildən sonra 
tərkibinə beş siyasi partiyanın nümayəndələrinin daxil olduğu 
koalision hökumət təşkil edildi. AƏP-in 1991-ci ilin iyununda 
olan qurultayında partiyanın adı dəyişdirilərək Albaniya 
Sosialist partiyası (ASP) adlandırıldı. 
90-cı illərdə də Albaniyada iqtisadi vəziyyət ağır olaraq 
qalırdı. Onda müasir texnologiya və avadanlıq çatışmırdı. 
Albaniya hökuməti bu problemin həlli ilə ciddi məşğul olmağa 
başladı. 
Yenidən yaranmış Aqrar partiyası Demokratik partiya ilə 
ittifaqa girərək 1992-ci ilin aprelində keçirilən yeni parlament 
seçkilərində kənd yerlərində səslərin əksəriyyətini ala bildi. 
Demokratik partiya parlamentdə yerlərin 2/3 hissəsini tutdu. 
Bu partiyanın lideri professor Sali Beruşunun prezident 
seçilməsi Albaniya üçün demokratiya yolu ilə inkişafa imkan 
yaratdı. Bu hadisədən sonra ölkənin iqtisadi və siyasi həyatında 
sabitlik yarandı. Albaniya 90-cı illərdə Avropa ölkələri ilə 
münasibətləri inkişaf etdirdi. Onun həmçinin inkişaf etməkdə 
olan ölkələrlə də iqtisadi əlaqələri genişləndi. 

---

310
AVSTRİYA 
Avstriyanın dövlətçiliyinin bərpası. 1945-ci ilin 
martında Sovet silahlı qüvvələri Avstriya ərazisinə daxil 
oldular. Avstriyanın faşist zülmündən azad edilməsində 80 min 
sovet əsgəri həlak oldu.
Sovet qoşunlarının Avstriyaya daxil olduğu ilk gündən 
Avstriya demokratik ölkə kimi dirçəlməyə başladı. Avstriya 
Xalq Partiyası (AXP) və Avstriya sosialist partiyası (ASP) öz 
fəaliyyətlərini canlandırdılar. Avstriya Kommunist Partiyası 
(AKP) açıq fəaliyyətə keçdi. 1945-ci ilin aprelin 27-də 
sosialist, xalq, kommunist partiyalarının nümayəndələrindən və 
bitərəflərdən ibarət Müvəqqəti hökumət təşkil edildi. 
Hökumətin başında Avstriya sosial-demokratlarının görkəmli 
nümayəndəsi K.Renner dururdu. AKP-nin sədri İ.Kopleninq 
vitse-kansler oldu. Ölkədə Həmkarlar İttifaqı birliyi də təşkil 
edildi. Hökumət Avstriyanın müstəqilliyi bəyannaməsi ilə sıxış 
etdi. Hökumət həmçinin müəssisələrdə ictimai özünüidarə 
institutlarının təşkili, hitlerçi nasional-sosialist partiyasının 
qadağan edilməsi, hərbi və faşist canilərinin məsuliyyətə cəlb 
edilməsi, zəhmətkeşlərin iqtisadi maraqlarının müdafiəsi üçün 
fəhlə və qulluqçuların palatasının bərpası, nasist fəallarının 
mənzillərinin faşizm qurbanlarına verilməsi haqqında və s. 
mütərəqqi qanunlar qəbul edilməsinə nail oldu. 1945-ci ilin 
iyulunda SSRİ, ABŞ, İngiltərə və Fransa Avstriyada dördtərəfli 
nəzarət mexanizmi haqqında saziş imzaladılar. Onlar qərara 
aldılar ki, Avstriya müstəqil, demokratik, sülhsevər dövlət kimi 
bərpa edilməlidir. 1945-ci ilin noyabrın 25-də Avstriyada 
parlamentə seçkilər keçirildi. Seçkilərdə ən çox səsi AXP aldı 
(49,8%). Təşkil edilən hökumətin tərkibinə AXP-dən 8, ASP-
dən 6, AKP-dən 1 nümayəndə və iki bitərəf daxil oldu. 
Hökumətin baş naziri isə AXP-nin lideri L.Fiql oldu. 
Respublikanın prezidenti K.Renner oldu. Yeni hökumət elan 
etdi ki, o ölkənin demokratikləşməsi sahəsində tədbirlər həyata 

---

311
keçirəcək, nasizmin kökünü kəsəcək, iqtisadiyyatı bərpa 
edəcək və əhalinin həyat şəraitini yaxşılaşdıracaqdır. 
Avstriya üzrə İttifaq Soveti 1946-cı ilin yanvar-iyun 
aylarında bir sıra razılaşdırılmış qərarlar qəbul etdi. Bu qərarlar 
içərisində dövlət aparatının denasifikasiyası, hərbi və 
yarımhərbi təşkilatların buraxılması, Avstriya hökumətinin 
hüquqlarının genişləndirilməsi daha mühümləri idi. 
1946-1955-ci illərdə koalisiyalı hökumətin siyasəti. 
Ölkənin iqtisadi siyasəti, əsasən, kapitalın mövqeyinin bərpa 
edilməsinə yönəldilmişdi. Bununla belə, 1946-cı ilin iyulun 26-
da və 1947-ci il martın 26-da parlament üç iri kommersiya 
bankının, 33 səhm kompaniyasının, o cümlədən metallurgiya 
konserninin, kömür şaxtalarının və bir sıra digər müəssisələrin 
milliləşdirilməsi haqqında qanun qəbul etdi. Milliləşdirilmiş 
müəssisələrin əksəriyyəti alman inhisarlarına məxsus idi. Bu 
yolla mühafizəkar qüvvələr bu müəssisələrə özləri sərəncam 
verməyə başladılar. 1949-cu ildə 1938-ci illə müqayisədə 
müxtəlif malların qiyməti 4,7 dəfə, əmək haqqı isə cəmi 50% 
artdı. 1947-ci ilin dekabrında Avstriyada pul islahatı keçirildi. 
Əmanət kassalarında olan xırda məbləğlər ləğv edildi, banklara 
qoyulan iri məbləğlərə isə toxunulmadı. Nəticədə zəhmətkeşlər 
7 mlrd. şillinq itirdilər. Vergilər əhəmiyyətli dərəcədə artdı 
1949-cu ilin sonunda şillinqin devolvasiyası keçirildi. Ölkənin 
ərzaqla təminatı da çətin idi. Ancaq 1949-cu ilin ortalarında 
kartoçka sistemi ləğv edildi. 1948-ci ilin iyulunda Avstriya 
hökuməti «Marşall planı»na qoşuldu. Bu planın köməyi ilə iri 
burjuaziya öz mövqeyini möhkəmləndirdi. 1949-cu ildə sənaye 
müharibədən əvvəlki səviyyəyə çatdı. 1950-1951-ci illər ölkə 
iqtisadiyyatındakı yüksəliş 1952-1953-cü illərdə durğunluqla 
əvəz olundu. 1953-cü ilin sonundan yenidən iqtisadiyyatda 
canlanma müşahidə edilməyə başladı. Bu dövrdə ABŞ-ın 
Avstriya iqtisadiyyatında rolu artdı.1949-1952-ci illərdə ABŞ 
Avstriyaya 500 milyon dəyərində məhsul göndərmişdi. ABŞ-ın 
Avstriyaya verdiyi 918 milyon kredit ilk növbədə strateji 

---

312
xammal və material istehsalı ilə bağlı sahələrə sərf olunurdu. 
Mülki sahələr durğunluq keçirirdi. Onlar müharibədən əvvəlki 
səviyyəyə ancaq 1953-cü ildə çatdılar. Avstriyanın qərbində 
ABŞ hərbi obyektləri və aerodromları bərpa etdi. Avstriyanın 
Şərqi Avropa ölkələri ilə xarici siysət əlaqələrinin zəifləməsi 
onun iqtisadi inkişafına mənfi təsir göstərdi. 
Avstriya hökuməti ordunun təşkilinə başladı. Ölkədə 
neofaşist təşkilatlar fəallaşdı. 1949-cu ildə faşist tipli partiya 
olan «Müstəqillərin ittifaqı» partiyası təşkil edildi. 1949-cu ilin 
parlament seçkilərində bu partiya 489 min səs tonladı. 
K.Rennerin ölümü ilə əlaqədar olaraq 1951-ci ildə Avstriyada 
keçirilən prezident seçkilərində ASP-nin nümayəndəsi Teodor 
Kerner qələbə çaldı. 1953-cü ildə ölkədə keçirilən parlament 
seçkilərində sosialist partiyası 1,7 milyon səs aldı. Kommunist