Milli Virtual-Elektron Kitabxananın təqdimatında

Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
80 
 
Темур  бек    сказал,    что    за    компартия,  бумаги  касаяс  
компартию      держите      в  своих      карманах,    вот    и    вам  
канцелярия компартии.  
 Худабахыш-бек Султанов    со  свой  компанией  имеет  
тесную    связь      с  Зангезурскими  дашнаками    с  известным 
дашнаком    Сумбатом  Ходжабашевым  (комендант  гор.  
Герюсы)  и  с  Кеворком  Тер-Саркисовым  (жит.  Сел. 
Хиндзирак)  и  с  Арсеном  Хуршудовым.  Он    со    своей  
компанией    является  дашнакскими  агентами    в    Кубат-
линском  районе. Отправляет  для   них  съестные  продук 
ты  (рису.    пшеницу)  патроны,      винтовки    и    разные 
снаряжение    и  все  эти  отправляют      посредством    Арата 
Джатунбагунца,  которого  держат  в своих  домах.  Жит. 
Сел.  Мазмазак    Сару  бек    Гумбатбек  ог.  Алибек  Джум-
шид    бек    оглы      и    Дунямали    Абас  (жит.сел.    Казику-
далу) 4  вгока хлеба  и  барану  везли  дашнакские  пози-
ции. Сару бек  Гумбат  оглы  показал  местонохо-ждение   
нашего    одного  подпольного  товарища    Тевоса    Дадамя-
на, ноч дашнаки   пришли    поймали нашего  товарища  и   
вырезали    по    кускум  за    вознагрождение  Сару    бек   
получил  от  дашнаков 100,000 руб. 
 Когда  мы  видели  что  уже  больше  нельзя  работат,  
мы   прекратили свою  работу на 4 дня и   скрывалие  на  
стене.  Тогда   с  Худабахыш  беком  Султановым    при-
соединились следующие   дашнакские   агенты; 1. Балад-
жа  бек Гасум  бек  оглы. 2. Абуш Магеррам  оглы.  3.Ага 
Мамед Гасан  ог. 4 Мамуд Паша ог. 5. Гусейин  Бахир ог. 
6.Керим  Баба  ог.  (  жит.  Сел.  Аглушаг)  7.Джалил    Аббас 
ог. (жит. Сел. Горджулу) 8.  Гамид  Мола Исмаил  оглы. 9 
Идият  Балакиши  ог. 10. Магерамм Шавсели  ог. 11. Ба-
хиш  Сеид  Абдулла ог.  Жит. Сел. Багир  Баглу. Эти 
агенты    сдали    дашнаком  7    товарищей    из      которых  4  
убито а 3-4  отправили  в медный завод.  
Одним  словам  Худабахиш бек Султанов  со  своими  
агентами  всего   мешали  и   мешают  нашу  работу,  пе- 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
81 
 
81 
редаеть наших  товарищей  дашнаком, пасылают для  них  
продукты  и   винтовки (с  патрону) и   благодаря  его и 
мы оставили Зангезурский уезд   и   пришли  обратно  в 
Шушу. Из  Шуши   было   отправлено     для подпольной   
группы з   винтовки. Аслан-бек Султанов  продал на 180  
арш. мануфактуру  и  взял  себе  купил   Темур бек Ход- 
жанскии.  Однажды  Аслан    бек    хотел    убить      товариш 
Арсена Каринцова  он  бежал   в сел Агалу к  тов. Маге- 
меду и  освободился   сторший   милиционер  Гасанкули   
бек    (жил.  Сел.  Холаджа)  собирал    населению  и    заявил,  
что  этих  коммунистов  мы  не  должны   держат  среди  
нас,   я  их    всех  вырежу,   они  вредные  элементы   сре- 
ди  нас, мы  должны   связаться  с Зангезурскими  дашна- 
ками и  они провоцирует, как  будто Баку  взят   англича- 
нами,  русские отступают  и.т.д. и  все  это   диктует  его  
Ханлар бек. (Кубадлинский)  народный  судя   и  Аслан-
бек    Султанов.  Население    этих    сел    не    имея    силу    от 
боязни      ничего    не  могут    принят    против  них.    Одним 
словам  мы   оставляя   этот  район, теперь они  свободно  
связались  с    дашнаками  и    приготовляют  создать  новую   
авантиуру   в Кубадлинском  районе.  
Подпольные работники  

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
82 
 
 
Bu arxiv sənədinin tərcüməsi aşağıdakı kimidir: 
 
Şuşa məxfi əməliyyat şöbəsinin Rəisinə 
Azərbaycan Respublikası Prezident Aparatının Siyasi 
Sənədlər Arxivi. 
 
Fond:  
 
1 
Siyahı:          
2 
Sax. vah.    
136 
 
AKPMK-nin  Bakıdan  Zəngəzura  göndərdiyi  məxfi 
əməkdaşlardan 
Arsen Karuns, Qriqoriy Qilabyanı, Arşak Balayan, Baxşı 
Aruşanov, Qukas Yuzbaşyev (kommnist pariyası üzvləri) 
 
MƏRUZƏ 
 
AKPMK  bizim  hamımızı  Bakıdan  Zəngəzura    gizli 
fəaliyyətə  göndərmişdir.  Biz  əvvəlcə  Teymurmüsganlı  kən- 
dinə,  oradan  da  qəza  inqilab  komitəsinin  yerləşdiyi  Qubad- 
lıya  gəldik. 23 yanvar 1921-ci il tarixində biz  bütün kommu- 
nist  yoldaşları  Qubadlıya  toplayaraq  partiya  konfransına 
hazırlıq  işləri  aparmaq  üçün  bir  sıra  mühüm  məsələləri 
müzakirə etmək məqsədilə hazırlıq işlərinə başladıq. Konfrans 
bitdikdən sonra, 26 yanvar 1921-ci ldə, gecə saat 4 radələrində 
Qəza İnqilab Komitəsinin sədri Xudabaxış bəy Sultanov  qəza 
milis  idarəsinin  rəisi  Aslan  bəy  Sultanovla  birlikdə  40  milis 
işçi ilə Qubadlı kəndini mühasirəyə aldılar və bizim hamımızı 
tərksilah etdilər. Bundan sonra da  bizim  gizli fəaliyyətimizə 
imkan  verməyərək,  ümumiyyətlə  bu  qəzada  sovet 
hökumətinin  olmasına  yol  vermirdilər.  Xudabaxış  bəy 
Sultanov  bizim  ehtiyatlı  olduğumuzu  hiss  etdikdə  fikrini 
dəyişərək  bir-neçə  adamını  bizim  yanımıza  göndərdi. 
Mandatlarımızı təqdim etdikdən sonra kommunist partiyasının 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
83 
 
83 
yerli təşkilatının fəaliyyəti üçün otaq tələb etdik. Elə olduqda 
o    Teymur  bəylə  (Xocaxanski)  görüşdü  və  dedi  ki,  bu  nə 
kommunist  partiyasıdır,  kommunist  partiyası  qəza  inqilab 
komitəsinə  tabe  olmalıdır.  Hətta  inqilab  komitəsinin  sədrinin 
yanında  Teymur  bəy  söylədi  ki,  bu  necə  kommunist 
partiyasıdır  ki,  onun  sənədlərini  cibinizdə  gəzdirirsiniz, 
budurmu sizin kommunist partiyasının dəftərxanası?  
Xudabaxış  bəy  Sultanov  Zəngəzurdakı  məhşur  daşnaklar-
dan olan (Gorus şəhərinin komendantı) Sumbatla, Gevorq Ter 
Sarkisovla (Xinzirək kəndinin sakini), Arsen Xurşudovla   sıx 
əlaqədədir.  O  öz  yaxın  ətrafı  ilə  birlikdə  daşnakların  Qu-
badlıdakı agentidir. Onlara ərzaq məhsulları (düyü və buğda), 
güllələr,  tüfənglər,  müxtəlif  hərbi  sursatlar  göndərir.  Bütün 
bunları  Aram  Hatunbaqunsun  vasitəsilə  göndərir  və  bütün 
şeyləri  Məzməzək  kəndinin  sakini  Sarı  bəy    Hümbətbəy-
oğlunun,  Əli  bəy  Cümşüdbəyoğlunun  və  Dünyamalı  Abbas 
oğlunun (Qazıxudalı kənd sakinləri) evində  saxlayır. Dörd tay 
çörək və qoyun-quzu daşnakların mövqeyinə  çatdırılıb.  Sarı 
bəy  Hümbətoğlu  bizim  məxfi  əməkdaşlardan  birinin–  Tevan 
Dadamyanın  yerini  daşnaklara  göstərdi.  Daşnaklar  gələrək 
onu  ələ  keçirdilər  və  tikə-tikə  doğradılar.  Mükafat  olaraq  isə 
Sarı  bəyə  100000  rubl  verdilər.  İşləməyə  imkan  olmadığını 
gördükdə biz fəaliyyətimizi dayandırdıq. Bizim gizləndiyimiz  
4  gün  ərzində    Xudabaxış  bəy  Sultanov  növbə-ti  daşnak 
agentlərindən  Balacabəy  Qasımbəy  oğlu,  Abış  Məhərrəm 
oğlu,  Ağa  Məhəmməd  Həsən  oğlu,  Mahmud  Paşa  oğlu, 
Hüseyn Baxış oğlu, Kərim Baba oğlu (Əliquluuşağı kəndinin 
sakini), Cəmil Abbas oğlu (Gürcülü kən sakini), Həmid Molla 
İsmayıl  oğlu,  Hidayət  Balakişi  oğlu,  Məhərrəm  Şahüseyn 
oğlu,    Ballı  Seyid    Abdulla  oğlu.  Bu  agentlər  daşnaklara  7 
nəfəri satdılar ki, onlardan da 4-ü qətlə yetirildi, 3-ünü isə mis 
zavoduna göndərdilər. Bir sözlə demək olar ki, Xudabaxış bəy 
Sultanov  öz  agentləri  ilə  birlikdə    bizim  işimi- 
zə  həmişə  mane  olublar  və  mane  olmaqda  davam  edirlər. 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
84 
 
Bizim yoldaşlarımızı daşnaklara satırlar və daşnaklar  ərzaqla, 
silahlarla təhciz edirlər. 
Onun  bu fəaliyyəti nəticəsində biz Zəngəzuru tərk edərək 
yenidən  Şuşaya    qayıtmaq  məcburiyyətində  qaldıq.    Gizli 
əməkdaşlar üçün Şuşadan 3 ədəd tüfəng göndərilib. Aslan bəy 
Sultanov həmin silahları Teymur bəy Xocaxanskiyə 180 arşın 
mala  satıb.  Bir  dəfə  Aslan  bəy  Sultanov  mərkəzdən    bizimlə 
birgə  gizli  fəaliyyət  üçün  Zəngəzura  göndərilmiş    yoldaş 
Arsen Karensovu öldürmək istəyirdi. O Ağalı kəndinə qaçaraq 
yoldaş Məhəmmədovun evində gizləndi və bu yolla da canını 
qurtara  bildi.    Qəza  milis  idarəsinin  baş  milis  işçisi  (cinayət 
axtarış  şöbəsinin  rəisi)    Həsənqulu  bəy  (Xələc  kənd  sakini) 
camaatı toplayaraq onlara bəyan etdi ki, biz bu kommunistləri 
öz  aramızda  saxlamalı  deyilik.  Mən  onların  hamısının 
doğrayacam.Onların 
hamısı 
bizim 
aramızda 
zərərli 
elementlərdir.  Biz  Zəngəzur  daşnakları  ilə    birləşməliyik  de- 
yərək  əhalini  təxribata  çəkir.  Deyir  ki,  guya  ingilislər  Bakını 
alıb,  ruslar  geri  çəkilir.  Bütün  bunları  da  ona    Qubadlı  xalq 
məhkəməsinin  hakimi  Xanlar  bəy    və  Aslan  bəy  Sultanov 
diqtə  edir.  Bu  kəndlərin  sakinləri  onların  zülmlərinə  qarşı 
müqavimət  göstərə  bilmirlər.  Bir  sözlə  biz  bu  qəzanı  tərk 
etmişik  və  onlar  artıq  daşnaklarla  heç  bir  mane  olmadan 
əlaqəyə girirlər və qəzada yeni fırıldaqlar  törətməyə hazırla- 
şırlar.  
Məxfi  işçilər:    Arsen  Karuns,  Qriqoriy  Qilavyalis,  Arşak 
Balayan,  Baxşı  Aruşanov,  Qukas  Yuzbaşyev  (kommnist 
pariyası üzvləri) 
 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
85 
 
85 
**** 
Arxiv  sənədlərinin  arasında  qarşımıza  çıxan  maraqlı  bir 
sənəd də Savalan Şirinovun 10 aprel 1921-ci ildə  Azərbaycan 
Kommunist 
Partiyası 
Mərəzi 
Komitəsində 
yerli 
kommunistlərin nümayəndəsi qismində göndərilmiş  Məruzə-
sidir.  Məruzənin    mətnini  olduğu  kimi  sizə  təqdim  etmək 
istəyirik. Məlumatdan açıq aydın görünür ki, bu Aslan bəyə və 
onun ətrafına qarşı başlanan qarayaxma əməliyyatının ilk açıq 
fakıdır. 
Azərbaycan  Respublikası  Prezidenti  Aparatının  Siyasi 
Sənədlər Arxivi. Fond 1, siyahı 2, iş 139. 
 
В Ц.К.А.К.П. Д О К Л А Д  
 
от  прибывшего  из  Кубатлинского  уезда 
(Зангезур) Савалана Ширинова. 
 
24-го  марта  №21  г.  в  село  -  Айвазлы 
прибыла  делегация  из  Герусов  состороны 
Дашнакского  правительства  I)  Николай 
Осипов 
2) 
начмил. 
Лазр, 
с 
5-ю 
милиционерами 
с 
предложением, 
что 
дашнакское  правительство  ничего  не  имеет 
против  мусульман  Зангезурсокого  уезда,  оно 
борится 
против 
большевиков, 
почему 
необходимо  устраивать  общие  базары  чтобы 
можно  было  вместе  заниматься  торговлей. 
Дашнакское  правительство  предложило  всех 
армян-коммунистов 
находящихся 
в 
мусульманском  районе  арестовать  и  передать 
им.  На  это  предложение  мы  партийные 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
86 
 
товарищи  мусульмане,  Назар  Гайдаров, 
Савалан  Ширинов,  Орудж  Бабаев,  Карей-
Ильясов, ответили, что ни в коем случае мы не 
можем  вступить  с  ними  в  переговоры,  и 
открыть для дашнаков базары, так как они не 
признают Советскую власть, и пока из Баку не 
будет  дано  им  разрешение  они  не  будут 
ходить в Армянскую часть Зангезура, но на их 
предложение отозвались местные беки и ханы 
в  лице:  I )   Аслан-бека  Султанова,  2) 
Худабахыш-бека  Султанова  3)  Исрафил-бека 
Султанова, 
4) 
Бейбут-бека 
Султанова, 
5)Султан-бека  Султанова,  6)Шахсувара-бека 
Каланта-рова, 7) Дадаш-бека и 8) Гусали-Кули 
бека 
Бабабекова, 
8) 
Джабраил-бека 
Абдуллабекова,  10)  Мамеда  Али  бека 
Алибекова,  кулаки  11)  Аббас  Самедова,  12) 
Исмаиль Паша ог., 13) Гусейн, 14) Бор Гаджи 
Салман ог., 15) Ферадж-Салман ог., 16) Гасан 
Мамед  ог.,  вышеназванные  беки,  ханы, 
кулаки,  терроризуют  нашу  работу  и  всеми 
силами  хотят  связаться  с  дашнаками  и  совершенно 
уничтожить Советскую власть. 
До  тех  пор  пока  не  будут  арестованы  контр-
революционеры  перечисленные  здесь,  дашнаки  будут 
выкапывать  хлеб  из  мусульманского  района  из  этих 
базаров  и  будет  продержаться  до  нового  урожая,  у 
дашнаков  сейчас  нет  абсолютно  хлеба  и  их  надежда  это 
мусульманский  хлеб,  т.к.  вообще  мусульмане  живут 
нанизовьях  и  всегда  у  них  урожай  бывает  больше  чем  у 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
87 
 
87 
армян,  необходимо  для  создания  внутренней  вспышки 
поднятия  восстания  в  армянских  частях,  совершенно 
прекратить связь с дашнаками, т.к. большинство мирных 
крестьян армян сейчас хочет мира с одной стороны из за 
хлеба,  с  другой  стороны  хочет  освободится  от  дашнакс- 
кого ига которое насильно мобилизует их и отправляет в 
стороны Эравань. (Ново-баязет). 
Необходимо  также  отметить,  что  в  последнее  время 
случаи  воровства  и  грабежа  в  мусульманском  районе 
стали  ежедневными  явлениями  т.к.  все  административ- 
ные  должности  занимают  мусаватисты  под  маской 
советских работников. 
Многие  милиционеры  и  сельские  ревкомы  с 
наступлением  советской  власти  до  сих  пор  ни  одной 
копейки не получают, начальник уезд милиции Аслан-бек 
Султанов,  все  что  получает  из  Шушы  раздает  своим 
ближним, которые, его поддерживают. Из вышеизложен- 
ного  необходимо  вывести  следующее:  необходимо  от- 
править в мусульманскую, часть Зангезурского уезда 200 
красноармейцев  и  арестовать  всех  руководителей  по 
указанию  уездкомпартии,  ныне  загнанного  в  подполье. 
(Назар  Гайдаров,  Савалан  Ширинов,  Байрамов,  Кери- 
мов), и всеми мерами прекратить связь с Герусом впредь 
до советизации Армянской части Зангезурского уезда. 
10.04.1921 г. 
 
Bu  arxiv  sənədinin  tərcüməsi  aşağıdakı 
kimidir:
 
Savalan Şirinovdan 
 
24  mart  1921-ci  ildə  Gorusdan,  Daşnak  hökuməti 
tərəfindən  Eyvazlı kəndinə   aşağıdakı tərkibdə nümayəndə- 
lər  gəlmişlər:  1)  Nikalay  Osipov,  2)  milis  rəisi  Lazr  və  beş 
nəfərlik  milis  işçiləri  təklif  kimi  bildirdilər  ki,  daşnak 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
88 
 
hökumətinin  Zəngəzur  qəzasındakı  müsəlman  əhaliyə  qarşı 
heç  bir  etirazı  yoxdur.  Onların  mübarizəsi    yalnız  bolşevik- 
lərə  qarşıdır və elə bu baxımdan da ticarət etmək üçün birgə 
bazarların yaradılmasını təklif edirlər. Daşnak hökuməti təklif 
etdi  ki,  müsəlman  rayonunda  yaşayan  bütün  erməni  kommu- 
nistləri təcili olaraq həbs edilərək  onlara təhvil verilsin. 
Bu  təklifə  cavab  olaraq  biz,  müsəlman  partiyaçılar  Nəzər 
Heydərov,  Savalan  Şirinov,  Oruc  Babayev,  Qara  İlyasov 
bildirdik  ki,  heç  vəclə  onlarla  danışıqlara  girmək  istəmirik,  
daşnaklar  Sovet  Hökumətini  qəbul  etmədikləri    üçün  birgə 
bazarların  açılmasına  razı  deyilik  və  Bakıdan  razılıq  əldə 
edilməzsə  onların  Zəngəzurun  Erməni  tərəfinə  keçmələrinə 
imkan  verilməyəcək.  Lakin  onların  təkliflərinə  aşağıdakı 
bəylər  və  xanlar  can-başla  razılıq  verdilər:  1)  Aslan  bəy 
Sultanov; 2) Xudabaxış bəy Sultanov; 3) İsrafil bəy Sultanov; 
4) Behbud bəy Sultanov; 5) Sultan bəy Sultanov; 6) Şahsuvar 
bəy  Kələntərov;  7)  Dadaş  bəy;  8)  Hüsəli-Qulu  bəy  Bababə-
yovlar,  9)Cəbrayıl  bəy  Abdullabəyov;  10)Məmmədəli  bəy 
Əlibəyov, mülkədarlar; 11) Abbas Səmədov; 12) İsmayıl Paşa 
oğlu;  13)  Hacı  Salman  oğlu;  15)  Fərəc  Salman  oğlu;  
16)  Həsən  Məmməd  oğlu.  Adları  çəkilən  bəylər,  xanlar, 
mülkədarlar  bizim  işlərimizə  mane  olur,  bütün  gücləri  ilə 
daşnaklarla  birləşməyə  çalışır,    tamamilə  Sovet  Hökumətini 
məhv etməyə səy göstərirlər. 
Adları  çəkilən  əksinqilabçılar  həbs  olunmayanadək  daş- 
naklar  müsəlman  rayonlarından  çörək  tapacaq,  məhsul 
yığımına qədər özlərini aclıqdan çıxara biləcəklər. Hal-hazırda 
daşnaklar  çörək  sarıdan  qıtlıq  içindədirlər  və  bütün  ümidləri 
müsəlman  çörəyinədir.  Qeyd  etmək  istəyirdim  ki,  müsəlman 
əhalisi hər zaman münbit ərazilərdə yaşayıblar və ermənilərlə 
müqayisədə  torpaqdan    bol  məhsul  götürə  bilirlər.  Erməni 
tərəfində  daxili  qiyamların  başlanmasının  qarşısını  almaq 
üçün daşnaklarla bütün əlaqələri kəsmək qaçılmazdır. Demək 
lazımdır  ki,  erməni  əsilli  dinc  əhali    bir  tərəfdən  bir  qarın 
çörək, digər tərəfdən də daşnaklardan qurtulmaq üçün sülh və 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
89 
 
89 
sakitlik  arzulayırlar.  Onları  zor  gücünə  toplayaraq  İrəvana 
(Yeni-bəyazidə) göndərirlər . 
Onu  da  qeyd  etmək  yerinə  düşər  ki,  müsəlman  ərazilərdə 
oğurluq və soyğunçuluq hallarının baş verməsi adi hal almış- 
dır.  Demək  olar  ki,  bütün  rəhbər  vəzifələri  tutan  adamların 
hamısı  sovet  işçisi  maskası  altında  fəaliyyət  göstərən  keçmiş 
müsavatçılardır. 
Bir sıra milis işçilər və kənd inqilab komitəsinin işçiləri bir 
qəpik əməkhaqqı belə hökumət tərəfindən ala bilmirlər. Qəza 
milis  idarəsinin  rəisi  Aslan  bəy  Sultanov    Şuşadan  aldı- 
ğı    pulların  hamısını  onu  dəstəkləyən    yaxınlarına  paylayır. 
Qeyd  olunanlardan  aşağıdakı  nəticəni  çıxarmaq  lazımdır: 
təcili olaraq Zəngəzur qəzasının  müsəlman hissəsinə 200 nə- 
fərdən ibarət qızıl ordu əsgərlərini göndərmək və  gizli fəaliy- 
yətə sıxışdırılmış qəza partiya komitəsinin rəyi əsasında bütün 
rəhbər vəzifəsi tutanları həbs etmək lazımdır.  
Nəzər  Heydərov,  Savalan  Şirinov,  Mirzə  Muxtar  Bayra- 
mov və Kərimov...  
Gorusla  olan  bütün  əlaqələri  Zəngəzurun  Erməni  hissə- 
sində sovetləşmə bərqərar olanadək kəsmək lazımdır. 
 
10.04.1921 
 
**** 
 
Bu sənədin arxasınca adları çəkilən məruzəçi  Savalan Şi- 
rinov  və onun əqidə qardaşları Nəzər Heydərov, Mirzə Mux- 
tar Bayramov, Kərimov və qeyri kommunistlərin hansı  əxla- 
qın  sahibləri  olduğunu  sübut  etmək  üçün    sizə  1982-ci  il  21 
yanvar  №9  (5806)  “Sovet  Kəndi”  qəzetində  Teymur  Miralı- 
yevin  Savalan  Şirinovdan  götürdüyü  müsahibəsindən  bəzi 
məqamları    təqdim  etməyi  lazım  bilirik.  Bu  o  vaxta  təsadüf 
edir  ki,  Aslan  bəy  Sultanovun  xaincəsinə  qətlə  yetirildiyi 
vaxtdan hələ ki 53 il ötüb, o tarixin canlı şahidləri olan insan- 
ların  çoxu  sağdır,  ictimai  rəy  reallıqları  daha  çox  və 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri 
Faiq Abdullayev.   Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
 
90 
 
dolğunluğu  ilə  qəbul  edir.  Arxivlər  hələ  ki,  xalqın  üzünə 
bağlıdır.  Bütün  ömrünü  əqidəsizliyə  və  Zəngəzurun  əldən 
verilməsi  kimi  tarixi  xəynətlərə  imza  atmağa  sərf  edən 
adamlar hələ ki, at oynadır. Amma ən böyük hakimin zaman 
olduğunu unudanlar həyatlarının ən böyük səhvini edirlər. 
Müsahibəyə  nəzər  salaq,  amma  yuxarıdakı  məruzəni  yad- 
dan çıxarmamaq şərti ilə... 
Savalan  Şirinov  müsahibəsində  qeyd  erdir  ki,  elə  1921-ci 
ilin  aprel  ayında  (məruzəni  də  1921-ci  iln  10  aprelinə  edib)  
daşnak generalı Nijde (müəl: eyni zamanda daşnak hökuməti- 
nin  başçısı)  Qubadlı  Rayonunu  Gorusla  birləşdirmək  üçün 
Eyvazlı kəndində konfrans təşkil etdi.  Buraya Qubadlı rayo- 
nun  varlıları  öz  nümayəndələrini  göndərmişdilər.  Dəstəmizə 
konfransın  işini  pozmaq  tapşırılmışdı.  Kəndliləri  səfərbərliyə 
almaqla konfransın işini pozduq. May ayında daşnaklar bizim 
dəstəyə  qarşı  200  nəfərlik  silahlı  quldur  göndərdilər  Tarovlu 
və  Zeyvə  kəndləri  ətrafında  vuruşmalar  oldu.  Rayon  milis 
idarəsinin rəisi Aslan Sultanov da bizim köməyimizə gəlmiş- 
di  Daşnaklar  geri  çəkildilər.  Qızıl  Ordu  hissələri  də  köməyi- 
mizə  gəldilər.  1921-ci  ilin  iyunun  5-də  Zəngəzur  mahalı 
daşnaklardan  birdəfəlik  təmizləndi  və  orada  sovet  hakimiy- 
yəti quruldu. 
Qeyd: Bu yerdə arxivdən əldə etdiyimiz məruzə ilə Savalan 
Şirinovun müsahibəsini analiz etmək yerinə düşər. Məruzənin 
müəllifi Savalan Şirinov qeyd edir ki, Aslan bəy Sultanov və 
yerli 
bəylər, 
xanlar, 
mülkədarlar 
erməni 
daşnak- 
larının  səsinə  səs  vermiş,  var  gücləri  ilə  onlarla  birləşmək 
arzusunda  idilər  və    sovet  hökumətini  məhv  etmək  istəyirdi- 
lər.  Müsahibədə  isə  Savalan  Şirinov  qeyd  edir  ki,  daşnak 
generalı  Nijdenin  200  nəfərlik  quldur  dəstəi  ilə  mübarizəyə 
qəza milis idarəsinin rəisi Aslan bəy Sultanov da öz qüvvələri 
ilə köməyə gəlmişdir. Buradan maraqlı bir sual çıxır ortalığa: 
partiya təşkilatının özlərinin təbiri ilə desək,  gizlinə sıxışdırıl-
mış üzvlərinin hansı hərbi gücü ola bilərdi ki, təpədən dırnağa 

www.kitabxana.net
 – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri