Mövzu №1: ″″″″ darəetmənin, dövlət idar



Yüklə 5,3 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/64
tarix21.04.2017
ölçüsü5,3 Mb.
#15195
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   64

           Hipoteza – inzibati hüquq normanın quruluşunun bir elementi kimi o, özündə həmin 

normanın  realizəsinin  faktiki  şərtlərini  əks  etdirir,  yəni  o,  özündə  bilavasitə  təsir  etdiyi 

ictimai münasibətləri əks etdirir və bu təsir də konkret hüquq münasibətini yaradır. 

          Dispozisiya  –  inzibati  hüquq  normanın  mərkəzi  hissəsi  olub,  həmin  hüquq  norması 

tərəfindən tövsiyə edilən, icazə verilən və ya qadağan edilən  davranış qaydasını göstərir. 

         Sanksiya  - inzibati hüquq normanın bir elementi kimi özündə hüquq normasını pozana 

qarşı tətbiq edilən təsir tədbirlərini əks etdirir. 

3. Hipotezanın üç növü mövcuddur: 

  sadə,  yəni bir şərt (şərait) müəyyən edildikdə; 

  mürəkkəb, yəni iki və daha çox şərt (şərait) müəyyən edildikdə; 

  alternativ,  yəni  bu  və  ya  digər  hallardan  asılı  olaraq  davranış  qaydası  müəyyən 

edildikdə. 

4. Dispozisiyanın 4 növü mövcuddur: 

  sadə;  



 

48 


 

  təsviri;  

  göndərici;  

  blanket. 

5.

  Sanksiyanın üç növü var: 



  mütləq-müəyyən edilmiş sanksiya; 

  nisbi-müəyyən edilmiş sanksiya; 

  alternativ sanksiyalar. 

Sual 2. 

nzibati hüquq normaların növləri və onların xarakteristikası 

nzibati  hüquq  normaları  öz  tənzimləyici  istiqamətinə  və  müvafiq  olaraq    hüquqi 

məzmununa  görə  müxtəlifdirlər.  Onların  təsnifatının  müxtəlif  meyarları  mövcuddur.  Bu 

normaların 2 əsas növü daha ümumi xarakterə malikdir.  

 

1.  nzibati  hüquq  normaları    öz  məzmununa  (tənzimləmə  predmetinə)  görə  iki  əsas 



növə ayrılır: 

¢ maddi inzibati hüquq normaları; 

¢ prosessual inzibati hüquq normaları. 

Maddi inzibati hüquq normaları. Bu elə normalardır ki, inzibati hüquqla tənzimlənən 

idarəetmə  münasibətlərinin  iştirakçılarının  hüquqlarını,  vəzifələrini  və  məsuliyyətini 

müəyyən  edir  (məs.:  XM,  mad.371.1  -  ″Barəsində  inzibati  xəta  haqqında  iş  üzrə  icraat 

aparılan şəxsin hüquqları...″ (bunlara ″statik″ normalar deyirlər)), yəni faktiki olaraq onların 

inzibati-hüquqi statusunu müəyyənləşdirir. Maddi inzibati hüquq normalarda o hüquqi rejim 

öz ifadəsini tapır  ki,   bu  recim  çərçivəsində icra hakimiyyəti  (dövlət idarəetməsi)  fəaliyyət 

göstərməlidir,  tənzimlənən  idarəetmə  münasibətlərin  iştirakçıları  hərəkət  etməlidir.  Bu 

normalara  misal  olaraq  müvafiq  vəzifəli  şəxslərin  müəyyən  edilmiş  vaxtda  vətəndaşların 

ş

ikayətinə baxmaq üçün vəzifələrini müəyyən edən normalar; icra hakimiyyətinin bu və ya 



digər subyektin səlahiyyətlərinin əsasını müəyyən edən normalar və s. normaları göstərmək 

olar. Beləliklə, maddi inzibati hüquq normaları icra hakimiyyəti subyektlərinin və müxtəlif 

növ  idarəetmə  obyektlərinin  qarşılıqlı  təsirinin  əsaslarını,  onların  qarşılıqlı  hüquqi 

imkanlarını müəyyən edir. 

Prosessual  inzibati  hüquq  normaları.  Bu  normalar  elə  normalardır  ki,  maddi 

normalarda göstərilən hüquq və vəzifələrin həyata keçirilmə qaydaları və məsuliyyətin təyin 

edilmə qaydasını nəzərdə tutur (müxtəlif hərəkətlərin görülmə qaydası göstərilib (məs.:  XM, 

mad. 423 - ″ nzibati xəta haqqında işə baxılması qaydası″). Bunlara ″dinamik″ normalar da 

deyilir.  Prosessual  normalar  dövlət  idarəetməsinin  dinamikasını  və  onunla  bağlı  olan 

idarəetmə  münasibətlərini  tənzimləyir.  Prosessual  inzibati  hüquq  normaları  vətəndaşların 

ə

rizə  və  şikayətlərinin  qəbulu,  baxılması  və  həll  edilməsi  qaydalarını,  inzibati  xətalar 



haqqında işlər üzrə icraatın aparılması qaydalarını və s. müəyyən edən normalardır. Onların 

ə

sas  təyinatı  -  tənzimlənən  idarəetmə  münasibətləri  çərçivəsində  maddi  inzibati  hüquq 



normaları ilə müəyyən edilmiş hüquqi vəzifələrin və hüquqların həyata keçirilməsi qaydasını 

(prosedurunu)  müəyyən  etməkdir.  Nəzəriyyədə  və  təcrübədə  qəbul  olunmuş,  proses  və 

prosessual  fəaliyyət  haqqında  təsəvvürlərə  müvafiq  olaraq,  onların  hüquqi  mahiyyətinə 

diqqəti  cəlb  etmək  lazımdır.  Məsələn:  cinayət  və  mülki  prosesə  münasibətdə.  Bu  əsasda 

inzibati  yurisdiksiya  normalarını,  yəni  məhkəmədənkənar  formada  müxtəlif  növ  inzibati-

hüquqi  mübahisələrin  baxılması  və  həll  edilməsi  qaydalarını  tənzimləyən  normaları  qeyd 

etmək  olar.  Burada  inzibati  yurisdiksiyanın  həyata  keçirilməsi  nəzərdə  tutulur,  yəni 


 

49 


 

təşkilatların və şəxslərin davranışına müstəqil hüquqi qiymət vermək üzrə və lazımi hallarda 

inzibati  məcburetmə  xarakterli  tədbirləri  tətbiq  etmək  üzrə  müvafiq  idarəetmə  orqanlarına 

mənsub olan səlahiyyətlər (məs.: inzibati xətalar haqqında işlərin baxılması) müəyyən edilir. 

Deməli, inzibati-yurisdiksiya normalarında ″hüquq mühafizəetmə″ əlaməti üzə çıxır. 

Lakin  idarəetmə  fəaliyyəti  yalnız  yurisdiksiya  ilə  bitmir.  Dövlət  idarəetməsi 

prosesində  geniş  istifadə  olunan  idarəetmə  qərarlarının  hazırlanması  və  qəbul  edilmiş 

qərarların qeydiyyatı, icazəvermə və digər funksiyaların da əhəmiyyəti böyükdür. Bu həm də 

prosessual hərəkətlərdir. 

Bu  əlamətə  görə  gündəlik  idarəetmə  fəaliyyətinin  bir  çox  istiqamətlərini  qaydaya 

salan, hər şeydən əvvəl isə idarəetmə aparatının praktiki işini tənzimləyən inzibati prosessual 

normaları  xüsusi  qrupa  inzibati  prosedur  normalarına  ayırmaq  olar.  Buna  misal  olaraq, 

iclasların reqlamentini tənzimləyən, onların iş planlarının formalaşmasının əsasını müəyyən 

edən,  qərarların  hazırlanması  və  qəbulu,  qəbul  edilmiş  qərarların  qeydiyyata  alınmasını 

müəyyən  edən  normalar.  nzibati  hüquq  normalarının  hüquqi  məzmunundan  və  ya 

təyinatının xarakterindən asılı olaraq təsnifatı böyük əhəmiyyətə malikdir.  

 

2.  nzibati hüquq normaların hüquqi məzmununun xarakterinə görə aşağıdakı  növləri 



var: 

¢  məcburedici  normalar,  hər  hansı  hərəkətlərin  görülməsi  vəzifəsini  müəyyən  edir 

(məcbur  edir)  (məs:  XM,  mad.  427.1:  ″ nzibati  xəta  haqqında  iş  üzrə  qərar  onun 

baxılmasından dərhal sonra elan olunur″); 

¢  qadağanedici normalar, müəyyən hərəkətləri qadağan edir (məs.:  XM, mad. 69: - 

Xırda talama″, mad. 296: - ″Xırda xuliqanlıq″); 



¢  səlahiyyətverici  normalar,  müəyyən  hərəkətlərin  görülməsi  üçün  səlahiyyət  verir 

(məs.:  XM, mad.21: - ″... hüququ olan hakim, səlahiyyətli orqan (vəzifəli şəxs) inzibati xəta 

törətmiş... şəxsi inzibati məsuliyyətdən azad edə bilər...″); 

¢  həvəsləndirici  normalar,  müvafiq  maddi  və  mənəvi  təsir  vasitələri  ilə  idarəetmə 

münasibətlərinin iştirakçılarının davranışı tənzimlənir. 

¢  məsləhətverici  normalar,  bu  elə  normalardır  ki,  onlar  müxtəlif  hərəkətlərin 

görülməsini məsləhət edir. 

 

3. Zamanda təsirinə görə inzibati hüquq normaları aşağıdakı növlərə bölünürlər: 



¢  müddətli  normalar,  bu  elə  normalardır  ki,  onların  qüvvədə  olma  müddəti 

mövcuddur  (məs.:  Fövqəladə  vəziyyət  tətbiq  edilməsi  barədə  Azərbaycan  Respublikası 

prezidentinin  Fərmanı  fövqəladə  vəziyyət  aradan  qaldırıldıqdan  sonra  qüvvədən  düşmüş 

hesab olunur); 

¢  müddətsiz  normalar,  bu  elə  normalardır  ki,  onlar  daim  qüvvədədirlər  (məs.:  Yol 

hərəkəti qaydaları), yəni bunların qüvvədən düşməsi və yaxud dəyişdirilməsi üçün xüsusi bir 

normativ akt qəbul edilməlidir. 

 

4. Məkanda təsirinə görə inzibati hüquq normaları aşağıdakı növlərə bölünurlər: 



¢  ümumdövlət normaları (məs. Azərbaycan Respub-likasının  XM); 

¢  muxtariyyət  normaları  (məs:  Naxçıvan  MR  Nazir-lər  Kabinetinin  qəbul  etdiyi 

qərarlar); 

¢  yerli normalar (məs.: Bakı şəhər icra hakimiyyəti başçısının qərarı); 

¢  lokal normalar (məs.: Milli Aviasiya Akademiyası rektopunun əmri); 

¢  xüsusi normalar (məs.: təbii fəlakət baş vermiş ərazinin miqyasında qüvvədə olan 

normalar). 


 

50 


 

 

5.  Fiziki  şəxslərə  təsirinə  görə  inzibati  hüquq  normaları  aşağıdakı  növlərə 



bölünürlər: 

¢  bütün vətəndaşlara şamil edilən normalar (məs.: pasport sisteminin qaydaları); 

¢  vətəndaşların  ayrı-ayrı  kateqoriyalarına  şamil  edilən  normalar  (hərbi  qulluqçular, 

müdavimlər, həkimlər və s.). 

Bu  növ  normalardan  başqa  inzibati  qanunvericilikdə  xüsusiləşdirilmiş  normalar  da 

mövcuddur. 

Tənzimləyici  və  mühafizəedici  normalardan  fərqli  olaraq,  onlar  əlavə  xarakter 

daşıyırlar və məzmunca özlərində müəyyən davranış qaydasını müəyyən etmirlər. 

6. Xüsusiləşdirilmiş normaların aşağıdakı növləri mövcuddur: 

¢  təsbitedici  normalar,  ümumiləşdirilmiş  şəkildə  tənzimlənən  münasibətlərin 

müəyyən elementlərini ifadə edirlər (məs.:  XM, mad. 32: - ″ nzibati tənbeh tətbiq etmənin 

ümumi qaydası; mad. 34, 35: - ″Məsuliyyəti yüngülləşdirən və ağırlaşdıran hallar″ və s.); 

¢  definitiv normalar, hüquqi anlayış və kateqoriyaların elmi ifadə olunmuş təriflərini 

ə

ks  etdirirlər  (məs.:  XM,  mad.12:  -  ″ nzibati  xəta  anlayışı″;  mad.13:  -  ″ nzibati  xətanın 



qəsdən törədilməsi″ və s.); 

¢  prinsip  normalar,  müəyyən  prinsip  və  vəzifələri  əks  etdirirlər  (məs.:  XM,  4-cü 

mad.  -  ″Azərbaycan  Respublikasının  inzibati  xətalar  qanunvericiliyinin  prinsipləri″;  mad. 

362: - ″ nzibati xətalar haqqında işlər üzrə icraatın vəzifələri″). 

Bundan  başqa,  bir  çox  inzibati-hüquqi  normalar  yalnız  orqan,  vəzifəli  şəxs,  idarə, 

müəssisə,  təşkilatların  fəaliyyətini  tənzimləyir.  Nazirliklərin  verdiyi  aktlar  əksər  hallarda 

yalnız  bu  nazirlik  daxilində  qüvvədə  olur.  Bununla  belə  bir  sıra  nazirliklər  və  dövlət 

komitələri  tərəfindən  qoyulan  qaydalar  sahələrarası  xarakter  daşıyır  və  müxtəlif  idarə, 

müəssisə  və  təşkilatlar  tərəfindən,  onların  tabeçiliyindən  asılı  olmayaraq,  əməl  olunması 

məcburidir. 

  nzibat  hüquq  normaların  qanuni  qüvvəyə  minməsi  qaydası  Azərbaycan 

Respublikasının ″Normativ-hüquqi aktlar haqqında″ 14 yanvar 2000-ci il tarixli Qanununda 

öz əksini tapmışdır.  

Bu Qanunda normativ-hüquqi aktların qüvvəyə minməsi qaydaları göstərilmişdir:  

  dərc edildiyi gündən; 

  imzalandığı gündən; 

  aktın özündə göstərildiyi gündən. 

Onların  qüvvəyə  minmə  müddəti,  həmçinin  də  onların  icraçılara  çatdırıldığı  gün  ola 

bilər. 

nzibati  hüquq  normaların  müxtəlifliyi  onların  sistemləşdirilməsi  problemini  qarşıya 



qoyur. 

nzibati  hüquq  Azərbaycan  Respublikası  hüquq  sisteminin  ən  çox 

sistemləşdirilməmişsahələrindən biridir. 

Çox hallarda onun dəqiq sistemləşdirilməsi nəzərə çarpmır. Bununla belə, digər hüquq 

sahələri  ilə  müqayisədə  inzibati  hüquq  sürətli  inkişafı  ilə  seçilir  (daimi  dəyişiklikləri, 

yenidənqurma,  modifikasiyası  ilə).  Keçmiş  SSR -nin  dağılmasından  sonra  Azərbaycan 

Respublikasında  faktiki  olaraq  inzibati  hüququn  yeni  sistemi  yaradılmağa  başlandı. 

Azərbaycan  Respublikasının  yeni  Konstitusiyası  belə  növ  işlərin  aparılması  üçün  möhkəm 

hüquqi baza yaradaraq, icra hakimiyyəti mexanizminin təşkil edilməsi və işləməsi məsələləri 

üzrə  stabil  qanunvericiliyin  formalaşdırılması,  bəzi  köhnəlmiş  və  ziddiyyətli  olan  bir  çox 

qüvvədə olan inzibati-hüquqi normaların tənzimlənməsi məsələlərini də qaydaya salır. 


 

51 


 

Hal-hazırda  ″ nzibati  hüquq″un  yalnız  bir  institutu  -  ″Azərbaycan  Respulikasnın 

nzibati  Xətalar  Məcəlləsi″  sistemləşdirilib.  Bu  institut  özündə  inzibati  hüququn  maddi  və 

prosessual normalarını birləşdirir. 

Lakin  bu,  qismən  kodifikasiyadır.  Əlbəttə,  bütün  inzibati  hüququn  kodifikasiyası 

mümkünlüyünü  təsəvvür  etmək  çətindir.  Buna  görə  də  birinci  yerdə  inzibati  hüquq 

normaların  sistemləşdirilməsi,  onların  bu  günün  tələblərinə,  aparılan  iqtisadi  islahatlara 

müvafiq  uyğunlaşdırılması  problemi  durur.  Aydındır  ki,  bu  halda  müvafiq  inzibati-hüquqi 

materialların  təzələnməsi  və  idarəetmə  münasibətlərinin  inzibati-hüquqi  tənzimlənməsində 

olan boşluqların aradan qaldırılması və inzibati hüququn inkorporasiyası tələb olunur. 

ndi  bir  çox  idarəetmə  məsələlərinin  həlli  müxtəlif  hüquq  sahələrinin    aktlarında 

sistemə  salınıb  (məs.:  Azərbaycan  Respublikasının  Torpaq  Məcəlləsi,  Azərbaycan 

Respublikasının Gömrük Məcəlləsi və s.).   

 Beləliklə,  Azərbaycan  Respublikasında  hüquqi  dövlətin  möhkəm  özülünün 

yaradılması üzrə məsələlərin həlli ilə bağlı olan inzibati hüququn sistemləşdirilməsi nəzərə 

çarpır. 


kinci sualı yekunlaşdıraraq qeyd etmək istərdim ki, inzibati hüquq normaları müxtəlif 

meyarlara görə aşağıdakı növlərə bölünürlər: 

1.

  nizamasalma predmetinə görə - maddi və prosessual. 



2.

  subyektlərin  davranışına  təsir  metoduna  görə  -  məcburedici,  qadağanedici, 

səlahiyyətverici, həvəsləndirici, tövsiyəedici. 

3.

  zamanda  təsirinə görə - müddətli və müddətsiz. 



4.

  məkanda təsirinə görə respublika, yerli, lokal, xüsusi və s. 

5.

  subyektlərə  təsirinə  görə  -  bütün  vətəndaşlara  və  vətəndaşların  ayrı-ayrı 



kateqoriyalarına və hüquqi şəxslərə 

 

Sual 3. 



nzibati-hüquqi normaların həyata keçirilməsi formaları (üsulları)  

və onların xarakteristikası 

Hüquq normaları insanların davranışına fəal təsir göstərmək və ictimai münasibətləri 

tənzimləmək üçün qəbul edilir. Hüquq normaları insanların davranışına, onların iradəsinə və 

ş

üuruna  təsir  edir.  Hüquqi  tənzimlənmə  sahəsində  insanlar  hüquq  normalarının  tələblərinə 



uyğun olaraq davranırlar. Vətəndaşların davranışı, ümumi və fərdi maraqları ictimai inkişafın 

tələblərinə uyğunlaşdırılır. 

Hüquq  normalarının  realizəsi  onların  tələblərinin  insanların  davranışında  təcəssüm 

etdirilməsidir. 

nzibati  hüquq  norması  vətəndaşların  optimal  davranış  variantıdır.  Lakin,  bunu 

fəaliyyətə  (həqiqətə)  çevirmək  üçün  inzibati  hüququn  subyektlərinin  davranışlarını  inzibati 

hüquq normadakı qaydalara qeydsiz-şərtsiz olaraq uyğunlaşdırmaq lazımdır. 

 

 Deməli,  inzibati  hüquq  normaların  realizəsi  inzibati  hüququn  subyektlərinin  inzibati 



hüquqların  əldə  edilməsi  və  istifadə  edilməsi  (hüquqlardan  istifadə  edilməsi),  hüquqi 

vəzifələrin  icra  edilməsi,  vəzifələrə  riayət  edilməsi  və  inzibati-hüquqi  normaların  tətbiqi 

(onların  realizəsinin  xüsusi  forması)  kimi  qanunauyğun  hərəkətləri  başa  düşülür.  Realizə  - 

hüquq  normalarının  qaydaları  ilə  uyğunlaşdırılan  hüquq  subyektinin  davranışında  ifadə 

olunmasıdır. 


 

52 


 

Hüquq  nəzəriyyəsində  hüquq  normalarının  realizəsinin  aşağıdakı  formaları  (üsulu) 

mövcuddur: 

¢ hüquqların həyata keçirilməsi; 

¢ vəzifələrin icrası; 

¢ vəzifələrə riayət etmək; 

¢ hüquq normalarının tətbiqi. 

 

  nzibati hüquq normaların realizəsinin isə aşağıdakı 4 forması mövcuddur: 



¢ riayət etmə; 

¢ icra etmə; 

¢ istifadə etmə; 

¢ tətbiq etmə. 

  nzibati  hüquq  normaların  riayət  etmə  formasında  realizəsi  -  hüquq  subyektinin 

inzibati hüquq normaların tələblərinə könüllü olaraq tabe olması ilə xarakterizə olunmasıdır. 

Bu  normanın  mahiyyəti  subyektin  norma  ilə  qadağan  olunmuş  hərəkətlər  etməkdən 

çəkinməsindən  ibarətdir.  Beləliklə,  riayət  etmə  subyektin  konkret  inzibati-hüquqi 

münasibətlərə girmədiyi halda da həyata keçirilə bilər. 

  nzibati  hüquq  normaların  icra  etmə  formasında  realizəsi  bu  normalarda  göstərilən 

qaydaların  yerinə  yetirilməsi  üzrə  hüquq  subyektlərinin  aktiv  qanunauyğun  hərəkətlərində 

ifadə olunmasıdır. 

Riayət  etmədən  fərqli  olaraq  icra  etmə  subyektlərin  ″aktiv  davranışı″  ilə  xarakterizə 

olunur. Müəyyən hallarda ″passiv davranış″, buraxılmış səhlənkarlıq, qeyri-hüquqi davranış 

kimi də qiymətləndirilə bilər.  nzibati hüquq normaların realizəsinin istifadə etmə forması - 

hüquq subyektləri tərəfindən idarəetmə sahəsində subyektiv hüquqların həyata keçirilməsi ilə 

bağlı olan qanunauyğun hərəkətlərin həyata keçirilməsindən ibarətdir. 

cra  etməyə″  oxşar  olan  ″istifadə  etmə″  də  ″aktiv″  üsullarla  həyata  keçirilir,  lakin 



icra  etmə″dən  fərqli  olaraq,  ″istifadə  etmə″  formasında  subyektiv  hüquqlar  realizə  olunur. 

Məsələn:  idarəetmə  orqanlarının  əsasnamələrində  nəzərdə  tutulmuş  hüquqların  həyata 

keçirilməsi, yalnız hüquqi əhəmiyyətli hərəkətlərin həyata keçirilməsi yolu ilə mümkündür, 

başqa formada bu barədə danışmağa dəyməz. Həmçinin də vətəndaşın öz soyadını dəyişmək 

hüququnun reallaşdırılması müvafiq orqana ərizə ilə müraciət etmədən mümkün deyil. 

Bundan başqa, birinci iki realizə formasından fərqli olaraq ″istifadə etmə″də subyekt 

inzibati-hüquqi  normalar  ilə  ona  verilmiş  subyektiv  hüquqlardan  istifadə  etmək  və  ya 

etməmək  barədə  müstəqil  olaraq  özü  qərar  qəbul    edir.  stifadə  etmə  vasitəsi  ilə 

səlahiyyətverici inzibati hüquq normaları″ realizə olunur. 



Digər realizə formalarından fərqli olaraq, ″hüquq tətbiqetmə″ ″aktiv″ yaradıcı, dövlət-

hakimiyyət, ″təşkiledici″ xarakter daşıyaraq, səlahiyyətli orqanlar tərəfindən qanunvericiliklə 

müəyyən edilmiş prosessual qaydada həyata keçirilir. 

nzibati  hüquq  normaların  tətbiq  edilməsinin  mahiyyəti  dövlətin  səlahiyyətli 

orqanlarının, ictimai təşkilatların, vəzifəli şəxslərin hərəkətlərinin konkret hüquqi əhəmiyyət 

daşıyan faktın müvafiq inzibati hüquq normaya uyğunlaşdırılmasından və dövlət-hakimiyyət 

qərarın  qəbul  edilməsindən,  yəni  fərdi  idarəetmə  işlərinin  və  məsələlərinin  inzibati  hüquq 

normaları əsasında həll edilməsindən ibarətdir. 

Öz  sosial  məzmununa  görə  inzibati  hüquq  normaların  tətbiq  edilməsi  idarəetmə 

fəaliyyətinin, ″icraedici-sərəncamverici″nin hüquqi formalarından birini özündə əks etdirir. 



 

53 


 

nzibati  hüquq  normaların  tətbiqi  dövləti  xarakter  daşıdığı  üçün  tətbiq  etmənin 

subyekti yalnız ″hüquqtətbiqetmə″ səlahiyyətinə malik olan səlahiyyətli orqanlar və vəzifəli 

şə

xslər ola bilərlər. 



 

nzibati  hüquq  normaların  tətbiq  edilməsinə  qoyulan  əsas  tələblər  qanunilikdən, 

məqsədyönlükdən, əsaslılıqdan və hüquqtətbiqetmə fəaliyyətinin elmi təşkilindən ibarətdir. 

Qanunçuluq. Səlahiyyətli orqanlar və vəzifəli şəxslər idarəetmə işini həll edən zaman 

inzibati  hüquq  normaları  yalnız  onlara  verilmiş  səlahiyyətlər  çərçivəsində  və  ya  onun 

mənasına  uyğun  surətdə  tətbiq  edə  bilərlər.  Qanunçuluq,  normaların  ciddi  prosessual 

qaydada tətbiq olunmasına riayət edilməsini tələb edir. Bu da hüquqi normanın dəqiq həyata 

keçirilməsini  təmin  edir.  Qanunçuluq  prinsipi  səlahiyyətli  orqan  və  vəzifəli  şəxslərin  tək 

hüquqları  deyil,  həm  də  onlar  tərəfindən  inzibati  hüquq  normaların  tətbiq  edilməsi 

vəzifələrini özündə birləşdirir. Qanunla norma orqana aid edilərsə və bu norma həmin orqan 

tərəfindən  tətbiq  edilməzsə,  bu,  qanunçuluğun  pozulması  olacaqdır.  Məs.:  sosial  təminat 

orqanının  ona  pensiya  almaq  üçün  bütün  sənədləri  təqdim  etmiş  vətəndaşa  pensiya 

verməkdən boyun qaçırması. 

Ə

saslılıq. Əsaslılıq tələbi inzibati hüquq normanın tətbiqinin faktiki əsasına yönəlib. 

Hüquqtətbiqedəni  istənilən  faktlar  yox,  yalnız  o  faktlar,  hadisələr  və  hərəkətlər 

maraqlandırmalıdır  ki,  onlar  üçün  inzibati  hüquq  normalar  qəbul  olunmuşdur.  Normanın 

tətbiq  edilməsinin  əsaslılığı  normanın  həm  hadisənin  özü,  həm  də  yaranmış  xarici  şərait 

barəsində düzgün informasiya əsasında tətbiq edilməsindən ibarətdir. 

Ə

saslılıq  tələbi  məcbur  edir  ki,  hüquqtətbiqedən  işin  bütün  hallarını  və  yaranmış 



vəziyyətin hərtərəfli yoxlanıl-masından sonra qərar qəbul etsin. 

Qeyri-hüquqi  və  şübhəli  faktlar  işin  həll  edilməsinin  əsası  sayıla  bilməz  və  onlar 

nəzərə  alınmamalıdır.  Əsaslılıq  tələbi  qanunçuluqla  sıx  əlaqədardır.  Bu  əlaqə,  hər  şeydən 

ə

vvəl,  onunla  ifadə  olunur  ki,  iş  üzrə  hüquqtətbiqetmə  aktı  faktların  hərtərəfli  və  tam 



təhqiqatı əsasında qəbul olsun, bu qanunçuluğun mütləq tələbidir.  nzibati hüquq normanın 

tətbiqetmə aktı o vaxt qanuni olar ki, o, əsaslandırılmış olsun. 



Məqsədəuyğunluq.  Hüquqtətbiqedən  normanın  mənasını  (məqsədini)  və  işin  faktiki 

hallarını  araşdırdıqdan  sonra  iş  üzrə  daha  məqsədəuyğun  qərar  qəbul  etməlidir.  nzibati 

hüquq  normada  məqsədəuyğunluq  konkret  şəraitdə,  normada  göstərilən  məqsədə  optimal 

qaydaya  nail  olmaq  deməkdir.  Deməli,  burada  söhbət  qanunçuluq  çərçivəsində,  qanunla 

müəyyən  edilmiş  məqsədəuyğunluq  haqqında  gedir.  Məqsədəuyğunluq  o  deməkdir  ki, 

hüquqtətbiqedən  konkret  şəraiti,  yaranan  vəziyyətin  özünəməxsusluğunu,  yerini  və  vaxtını 

maksimum surətdə nəzərə almalıdır və bu onun vəzifə borcudur. 

Hüquqtətbiqetmə fəaliyyətinin elmi təşkili. Hər hansı ictimai faydalı fəaliyyət kimi  

hüquqtətbiqetmə  də elmi  cəhətdən təşkil olunmalıdır.  Bu  tələbin  mahiyyəti ondan ibarətdir 

ki,  hüquqtətbiqetmə  prosesi  zamanı,  onun  həyata  keçirilməsində  maksimal  effektivliyə  az 

qüvvə və vasitələrin sərf olunması ilə nail olunsun. 

Hüquqtətbiqetmənin elmi təşkili özündə aşağıdakı elementləri birləşdirir: 

¢  tədbirlərdə  (əməliyyatlarda)  müxtəlif  sistemlər  tətbiq  edən  subyektlər  arasında 

hüquqtətbiqetmə üzrə fəaliyyətin məqsədəuyğun bölüşdürülməsi; 

¢  bir  sistemin  hüquq  normalarını  tətbiq  edən  subyektlər  arasında  hüquqtətbiqetmə 

səlahiyyətlərinin optimal bölüşdürülməsi; 

¢  normaların tətbiq edilmə prosesinin təkmilləşdirilməsi; 

¢  bu prosesdə qabaqcıl təcrübə və müasir elmi-texniki vasitələrin istifadəsi. 


 

54 


 

Hüquqtətbiqetmə  prosesinin  elmi  təşkilində  idarəetmə  aparatı    işçilərinin  hüquqi, 

ümumi,  peşəkar  və  hüquqi  mədəniyyətlərinin  yüksəldilməsi  böyük  əhəmiyyət  kəsb  edir. 

Onlar  qanunçuluğun  əsaslarını  bilməli,  dövlət  orqanlarının  səlahiyyətlərinə  düzgün  sərhəd 

qoymağı bacarmalıdırlar. 

Hüquq  mühafizə  orqanları  onların  üzərlərinə  qoyulmuş  vəzifələrin  yerinə  yetirilməsi 

zamanı inzibati-hüquqi tənzimlənmə mexanizmindən və onun vasitələrindən istifadə edirlər. 

Belə  ki,  Azərbaycan  Respublikasının  Daxili  şlər  Nazirliyi  qanunla  nəzərdə  tutulmuş 

hallarda  yol  hərəkəti  təhlükəsizliyinin,  icazə  sistemi  qaydalarına  riayət  edilməsinin  təmin 

edilməsi və s. üzrə normativ aktlar qəbul edir. Bu aktlar özündə orqanlar, idarələr, təşkilatlar 

və vətəndaşlar üçün icrası məcburi olan normaları birləşdirirlər. Azərbaycan Respublikasının 

Daxili  şlər  Nazirliyi  daxili  işlər  orqanları  sistemində  yaranan  təşkilatdaxili  idarəetmə 

münasibətlərini tənzimləyən normativ aktlar qəbul edir. 

Hüquq  mühafizə  orqanları  və  vətəndaşlar,  həmçinin  də  inzibati  hüququn  digər 

subyektləri arasında yaranan inzibati-hüquqi münasibətlər, bu münasibətlərin iştirakçılarında 

hüquq və vəzifələrin mövcudluğunu nəzərdə tutur. Bir subyektin hüququ ilə digər subyektin 

vəzifələri uyğunlaşdırılır və əksinə. 

Hüquq münasibətləri iştirakçılarının hüquq və vəzifələrinin xarakterindən asılı olaraq 

bu  münasibətlər  ″hakimiyyət-tabeçilik″  və  tərəflərin  bərabərliyini  xarakterizə  edən 

münasibətlər  formasında  ola  bilər.″Hakimiyyət-tabeçilik″  münasibəti  polis  əməkdaşı 

tərəfindən  hüquqpozmaların  xəbərdar  edilməsi,  qarşısının  alınması  və  hüquqpozanın 

məsuliyyətə cəlb edilməsi ilə əlaqədar funksiyaların həyata keçirilməsi zamanı yaranır. Belə 

hallarda polis əməşdaşı hakimiyyət nümayəndəsi, dövlət hakimiyyət səlahiyyətləri ilə təmin 

edilmiş  şəxs  kimi  çıxış  edir.  Belə  ki,  1999-cu  il  28  oktyabr  tarixli  ″Polis  haqqında″ 

Azərbaycan Respublikasının Qanununun 17-ci maddəsinə əsasən, polis əməkdaşının ümumi 

hüquqları, 18-20-ci maddələrinə əsasən isə polisin fəaliyyətinin əsas istiqamətləri sahəsində 

polis  əməkdaşının  hüquqları  müəyyən  edilmişdir.  Vətəndaş  polis  əməkdaşının  qanuni 

tələblərinə  tabe  olmalıdır,  əks  halda  o,  Azərbaycan  Respublikasının  XM-nin  310-cu 

maddəsinə əsasən, inzibati məsuliyyətə cəlb oluna bilər. 

Bununla  belə  D O  ilə  inzibati  hüququn  digər  subyektləri  arasında  yaranan  bir  çox 

münasibətlər  tərəflərin  bərabərliyi  ilə  xarakterizə  olunur.  Məsələn:  vətəndaş  öz    hüquq  və 

qanuni  maraqlarının  qorunması  üçün  polis  əməkdaşına  müraciət  edə  bilər.  Vətəndaşın  bu 

hüququna,  polisin  vətəndaş  qarşısında  onun  hüquqlarını  qorumaq  və  pozulmuş  hüquqların 

bərpa  edilməsi  kimi  əsas  vəzifəsi  və  vəzifə  borcu  uyğun  gəlir.  Polisin  səlahiyyətlərinə  aid 

olan məsələlər üzrə vətəndaşın polisə müraciəti zamanı axırıncının vəzifəsidir ki, vətəndaşın 

müraciətinə baxsın, edilmiş müraciət üzrə qərar qəbul etsin və bu haqda vətəndaşa məlumat 

versin. Polis əməkdaşı tərəfindən bu vəzifələrin yerinə yetirilməməsi və ya lazımi səviyyədə 

yerinə  yetirilməməsi  onlar  üçün  qanunvericiliklə  nəzərdə  tutulmuş  intizam  və  cinayət 

məsuliyyətinə gətirib çıxara bilər. 

 


Yüklə 5,3 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   64




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin