Microsoft Word 1-ci m vzu- fh t snifati

Müharibə  dövründə  —  Müdafiə  Nazirinin,  yaxud  müvafiq  ərazi  icra 
hakimiyyəti başçısının təklifi üzrə — Azərbaycan Respublikasının Prezidenti və ya 
Baş Naziri;  
Sülh  dövründə  —  ərazisində  fövqəladə  hallar  yaranmış  şəhərin  (rayonun) 
icra  hakimiyyəti  başçısı.  Bu  barədə  dərhal  Azərbaycan  Respublikasının 

---

 
118
Prezidentinə və Baş Nazirinə məlumat verir. Fövqəladə vəziyyətin qüvvədə olduğu 
müddət  ərzində  onun  tətbiq  edildiyi  ərazidə  əhalinin  yaşayış  üçün  təhlükəli  olan 
rayonlardan  köçürülməsi  Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  Fərmanına 
əsasən həyata keçirilir. 
Silahlı münaqişələr vaxtı hərbi əməliyyatlar aparılan sərhədyanı rayonlardan 
və  cəbhəətrafı  zolaqlardan  əhalinin  köçürülməsi  hərbi  komandanlığın  və  icra 
hakimiyyəti  başçısının  birgə  qərarı  ilə  həyata  keçirilir.  Bu  barədə  onların  tabeliyi 
üzrə yuxarı idarəetmə orqanlarına dərhal məlumat verirlər.   
Əhalinin  köçürülməsi  istehsalat-ərazi  prinsipi  üzrə  təşkil  edilir.  İstehsalat 
prinsipi  —  fəhlələrin,  qulluqçuların,  digər  işçilərin  və  onların  ailə  üzvlərinin,  ali 
təhsil,  orta  ixtisas  və  ilk  peşə-ixtisas  təhsili  müəssisələrində  təhsilalanların 
obyektlər  üzrə  təhlükəli  rayonlardan  çıxarılıb  təhlükəsiz  zonada  yerləşdirilməsini 
nəzərdə tutur.  
Belə  hallarda,  təhlükəli  rayonlarda  fəaliyyətini  davam  etdirən  obyektlərin 
işçiləri  təhlükəsiz  rayonlara  çıxarılıb  yerləşdiriləndən  sonra  növbələr  üzrə  
mütəşəkkil  olaraq  öz  iş  yerlərinə  gətirilir  və  iş  növbəsindən  sonra  yenidən 
köçürüldüyü rayona aparılırlar.  
Qalan əhali isə ərazi prinsipi üzrə — yaşayış yerlərindən köçürülür.  
 
Köçürmənin aşağıdakı növ üsulları vardır:  
•  Piyada üsul (əsas);  
•  Bütün növ nəqliyyat vasitələri ilə; 
•  Kombinasiyalı üsul. 
Köçürüləcək  əhalinin  sayı  nəqliyyatın    vasitəsinin  və  nəqliyyat  şəbəkəsinin 
olmasından,  onun  buraxma  imkanından  və  d.  şərtlərdən  asılı  olaraq  köçürmə 
komissiyası tərəfindən  müəyən edilir. İlk öncə tibbi müəssisələr, uzaq məsafələri 
piyada gedişlə qət etmək imkanı olmayan şəxslər (hamilə qadınlar, 14 yaşına kimi 
uşağı olan qadınlar, laborator şəraitdə müalicə olunan şəxslər, 65 yaşından böyük 
kişilər  və  60  yaşından  böyük  qadınlar),  və  həmçinin,  öz  fəaliyyətini  fövqəladə 
halda  da  davam  etdirən  azad  növbəli  müəssisələrin  işçiləri  və  əməkdaşları 
köçürülürlər. Qalanları isə piyada köçürülür 
Köçürülənləri  uzaq  məsafəyə  daşımaq  üçün  əsasən  nəqliyyatdan  istifadə 
edilir.  Köçürmə  üçün  istifadə  olunan  nəqliyyat  vasitələri  müxtəlif  ola  bilər:  Avto 

---

 
119
(şəxsi),  dəmiryol,  su  və  hava  nəqliyyatı.  Sərnişin  nəqliyyatından  da  əlavə  yük 
maşınlarından, yük qatarlarından, yük təyyarə və gəmilərindən də istifadə olunur. 
 
  
 
 
Nəqliyyat vasitələrindən ibarət maşın qatarı pərakəndə şəkildə deyil, 25-30 
maşınlıq sıra ilə və dövlət yol polisinin müşaiyəti ilə hərkət edir.  
Hərəkət zamanı dayanacaqlarda icazəsiz maşından maşına, qatardan qatara 
keçmək  qadağandır.  Qəbuletmə  məntəqələrinə  çatdıqdan  sonra  maşınlardan 
düşürülmə maşın qatarının rəhbərinin icazəsi ilə həyata keçirilir.  
Əhalini  piyada  üsulla  köçürməsi  yollar,  yol  kənarları  və  yoldankənar  qeyd 
olunmuş  marşrut  üzrə  həyata  keçirilməlidir.  Piyada  sıraları  idarələrdə 
(müəssisələrdə,  ərazi  üzrə  müəyyən  yerlərdə)  təşkil olunur.  Onların  sayı  müxtəlif 
ola  bilər.  Sıra,  idarəedilməsini  asanlaşdırmaq  məqsədilə  sex  kollektivləri  və  digər 
istehsal dəstələri olaraq 20-30 nəfərlik qruplara ayrılır. Hər sıraya bir rəhbər, hər 
bir qrupa isə cavabdeh təyin edilir.  

---

 
120
Hərəkətin orta surəti 4 km/saat-dan artıq olmur. Hər 1 - 1.5 saatdan sonra 
10-15 dəqiqəlik istirahət, yolun yarısını qət etdikdən sonra isə 1 – 2 saatlıq böyük 
istirahət nəzərdə tutulmalıdır.  
Hərkət  zamanı  köçürülənlər  müəyyən  olunmuş  qaydalara  riayət 
etməlidirlər:  
 sıranın rəhbərinin bütün göstərişlərini yerinə yetirməli;  
 sıranı icazə olmadan tərk etməməli; 
 tibb xidməti tərəfindən yoxlanılmayan mənbələrdən su içməməli.  
Gecə  hərəkət  edən  zaman  sıradakı  qonşuların  geri  qalmamasına,  istirahət 
zamanı yatıb qalmamasına nəzər yetirilməlidir. 
Əhalinin  köçürülməsinin  əsas  üsullarından  biri  kombinasiyalı  üsuldur,  bu 
zaman  adamların  əksəriyyəti  piyada,  bir  qismi  isə  əldə  olan  bütün  nəqliyyat 
vasitələri ilə təhlükəli zonalardan dərhal çıxarılır. 
Köçürülən əhalinin qeydiyyatı üçün əsas sənədlər şəxsiyyəti təsdiq edən 
vəsiqə  və  iş,  yaxud  yaşayış  yerində  tərtib  olunmuş  köçürülənlərin 
siyahısından ibarətdir. 
Köçürmə  düzgün  təşkil  etmək  üçün  vaxtında  əhalini  xəbərdar  etmək 
lazımdır.  Qabaqcadan  müəyyən  olunmuş  plana  əsasən    obyektlərin  xəbərdar 
edilməsi  MM  və  FH  idarəsi  yerli  rabitə  xətləri,  qoşulmuş  səsucaldanlar  və  digər 
texniki  və  hərəkətli  əlaqə  vasitələri  ilə  həyata  keçirilir.  Köçürülmə  barədə  əhali 
xəbərdar  olunduqda  dərhal  hazırlanmalıdırlar.  Onlar  özləri  ilə  ən  vacib  olanları 
götürməlidirlər. Köçürmə  zamanı  ən lazımi  şeyləri -  paltar,  ayaqqabı,  alt  paltarı, 
yataq  ləvazimatı,    şəxsi  sənədlər  (pasport,  hərbi  bilet,  nigah  haqqında 
şəhadətnamə,  uşaqların  doğum  haqqında  şəhadətnaməsi,  təqaüd  kitabçası,  pul) 
və    bundan  əlavə  2-3  günlük  qida  və  içməli  su  götürürlər.    Tez  xarab  olmayan, 
saxlanması  daha  rahat  olan  və  yeməzdən  əvvəl  hazırlanması  (uzun  müddət 
bişirilməsi)  tələb  olunmayan  ərzaq  növləri  -  konserv  konsentrat,  qurudulmuş 
çörək və s. məhsullar götürmək daha yaxşıdır. 
Köçürülən  yaşlı  adamlar  sənədlərdən:  şəxsiyyət  vəsiqəsi,  hərbi  bileti, 
əmək  kitabçasını  və  ya  təqaüd  vəsiqəsini,  təhsili  haqqında  diplomu  (attestatı), 
evlənmə  haqqında  vəsiqəsini  və  uşaqların  doğum  şəhadətnaməsini  özləri  ilə 
götürməlidir. 

---

 
121
Uşaqlar  üçün  paltar  və  ayaqqabı  seçərkən,  bunların  mühafizə 
xüsusiyyətlərini  və  ilin  fəslini  nəzərə  almaq  lazımdır.  Üç  yaşadək  olan  uşaqlar 
üçün uşaq ərzaq malları - uşaq yeməyi, quru süd, konservləşdirilmiş şirələr və s. 
ehtiyatları hazırlanmalıdır. 
Sənədlərdən - uşaqların yaş kağızlarını və məktəb gündəliklərini götürürlər. 
Köçürülən uşaqların paltarı və ərzağı yığılmış çamadana (arxa çantasına) 
çətələ (birka) bənd etmək və onun üzərinə uşağın soyadını, adını, atasının adını, 
ev  ünvanını  və  köçürülmə  məntəqəsinin  adını  aydın  surətdə  yazmaq  lazımdır. 
Məktəbəqədər  yaşlı  uşaqların  həmişə  geydiyi  paltarın  daxili  cibinə  də  bu  cür 
çətələ: uşağın adı, atasının adı, soyadı, təvəllüdü, ata və anasının ev və iş yerinin 
ünvanları göstərilən vərəq qoyulur; bu məlumatlar yazılmış ağ parça qırığı uşağın 
paltarının astarına (yaxanın altında) tikilsə, daha yaxşı olar. 
Köçürülən  əhalinin  ərzaqla  təminatı  ictimai  iaşə  müəssisələrinin  bazası 
əsasında təşkil edilir, lazımi hallarda əlavə iaşə məntəqələri (yeməkxanalar) açılır. 
Respublikada,  şəhər  və  rayonlarda  bütün  köçürmə  tədbirləri  üzrə  ümumi 
hesablamalar  aparılır,  burada  hər  bir  konkret  fövqəladə  hadisə  təhlükəsi 
yaranarkən  və  baş  verərkən  köçürmə  işlərinin  icrasına  cəlb  ediləcək  qüvvə  və 
vasitələr hesablanıb müəyyən edilir. 
Köçürülmə  zamanı  adamlar  öyrəndikləri  yaşayış  yerlərini  tərk  etməyə, 
əmlakının  xeyli  hissəsini  evlərində  qoyub  getməyə,  vərdiş  etmədikləri  şəraitdə 
yerləşib  yaşamağa  vadar  olacaqlar.  Hamı  başa  düşməlidir  ki,  adamların  həyatını 
xilas etmək naminə bu çətinlik və məcburiyyətə tab gətirmək lazımdır. Buna görə 
də  müəyyən  olunmuş  sərəncamları  yerinə  yetirmək,  bu  mürəkkəb  tədbirlərin 
həyata keçirilməsində onlara kömək göstərmək hər bir vətəndaşın borcudur. 
Təhlükəsiz  rayonların  əhalisi  isə  təhlükəli  zonalardan  köçürülüb 
gətirilmiş  əhalinin  həyat  şəraitinin  təmin  olunması:  radiasiya  əleyhinə 
daldalanacaqlar  düzəldilməsi,  tənəffüs  üzvlərini  qoruyan  ən  sadə  mühafızə 
vasitələri hazırlanması, ictimai binaların yaşayış yeri  kimi  uyğunlaşdırılması,  əlaltı 
materiallardan  məişət  əşyaları  (çarpayı,  kürsü,  döşək  və  s.)  düzəldilməsi 
işlərində fəal iştirak etməli-yardım göstərməlidir. 
Kimyəvi  və  radiasiya  təhlükəli  obyektlərdə  qəza  baş  verən  zaman 
köçürülməni həyata keçirmək üçün qapalı nəqliyyatdan istifadə edilir. Az təhlükəli 
qısa  yollar  seçilir.  Fərdi  mühafizə  vasitələri  geyilməlidir.  Küləyə  perpendikulyar 

---

 
122
istiqamətdə  hərəkət  etmək,  küləyin  istiqaməti  üzrə  olan  ərazilərdən  əhalini 
köçürmək  lazımdır.    Toplanış  məntəqələrinə  çatdıqdan  sonra  isə  köçürülmüş 
əhalinin zəhərlənmə dərəcəsini ölçmək gərəkdir. 
 
Qəza baş vermiş rayon ərazi polis idarələrinin əməkdaşları tərəfindən ciddi 
nəzarətə götürülür, əhalinin qəza zonasından köçürülməsini isə yol polisi müəyyən 
marşrut üzrə nizama salır.  
Köçürmə  işlərinin  müvəffəqiyyətlə  yerinə  yetirilməsi  həmçinin  əhalinin 
özünün mütəşəkkilliyindən və intizamından xeyli asılı olacaqdır.  
Müharibə  dövründə  ehtimal  edilən  güclü  dağıntı  zonalarında  işini  davam 
etdirən və onu təmin edən obyektlərin fəhlə və qulluqçularının köçürülməsi - onları 
nəqliyyatın bütün növləri ilə şəhərdənkənar zonaya daşımaqla yerinə yetirilir.